واکاوی فقهی نقش امر به معروف و نهی از منکر در حوزه رسانه(رادیو، تلویزیون، سینما و امثال آنها)
محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامیابراهیم خمر 1 , اکبر فلاح 2 * , علی فقیهی 3
1 - دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
2 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.
کلید واژه: امر به معروف, نهی از منکر, اطلاق ادلّه, اخلاق , آثار رسانه,
چکیده مقاله :
به حکم عقل و شرع امر به معروف و نهی از منکر دو فریضه اند که از نقش بی بدیلی در پیشگیری از آسیب‌ها و همچنین اصلاح و بهبود جامعه در حوزه های مختلف از جمله اخلاق و رفتارهای رسانه ای برخوردارند.باتوجّه به اینکه رسانه درتمام عرصه های زندگی انسان اعمّ ازدینی، فرهنگی،اجتماعی، اقتصادی،سیاسی،اخلاقی و امثال آن ها حضور گسترده و چشمگیری پیدا کرده و قادر است نقشی مثبت و سازنده یا منفی و مخرّب ایفا کند ضروری است که در معرض آینه شریعت قرار داده شده با معیارها، ملاک ها وشاخص های آن ثیقل یافته و بایدها و نبایدهای فعّالیّت در این حوزه روشن گردد. یکی از وظایف رسانه کمک به حفظ جامعه بر مدار اعتدال ، رفتار و اخلاق حسنه است که خود از مصادیق معروف بوده و تحقّق آن تا حدود زیادی منوط به این است که خود رسانه متلبّس بدان باشد لذا در صورت خروج یا انحراف از چنین وضعیّتی، اطلاق ادلّه امر به معروف و نهی از منکر ساز و کارهایی را ایجاب می کند تا رسالت اصلاح و درمان را به عهده گرفته و به نحوشایسته و بایسته انجام وظیفه نماید که از جمله آن ها اقامه این فریضه به نحو مقتضی،مناسب و بهینه است چه اینکه از مهمّ ترین شاخص ها برای بهترین امّت بودن جامعه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر است که لاجرم به بهترین وجه نیز باید اقامه شود. در مقاله‌ی حاضر با روشی تحلیلی‌و استدلالی و به شیوه‌ی تطبیق بر مبانی فقهی،این‌مسأله کاوش شده است.
The purpose of this study is to explain and prove the necessity of forming an organization for enjoining the good and forbidding the evil in order to fulfill this duty correctly and effectively, as well as manifesting and realizing its effects and blessings for the individual and society. The research is descriptive-analytical and proves the necessity of the subject by quoting rational and narrative evidences as well as relying on conditions and requirements. The main issue of the research is that in spite of the rule of reason and the emphasis of verses and hadiths on the necessity of establishing the commandment of the good and forbidding the evil, as well as its irreplaceable effects and blessings, why its presentation does not have a proper and necessary appearance and possibly has undesirable results? One of the most important findings of the research is the need to form a necessary organization with the mission of defining and explaining the good and the evil, especially its emerging examples, and organizing and providing the necessary grounds for the correct and effective implementation of this duty in various fields and institutions. And that the necessity of forming this organization can be proved by quoting verses and hadiths, custom and manners of the wise, obligatory preamble and rule of priority, which is considered as a new research in this field.
1.قرآن کریم
2.احسایی،ابن‌ابی‌جمهور،محمدبن‌علی.(1405ق).عوالی اللئالی‌العزیزة،ج2.چاپ‌اوّل).قم:دارسیّدالشهداء للنّشر
3.اردبیلی، احمدبن محمّد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج7. (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
4.بجنوردی، سیّد حسن بن آقا بزرگ موسوی. (1419ق). القواعد الفقهیّة ، ج1 (چاپ اوّل). قم: نشر الهادی
5.بغدادی،مفید،محمّدبن محمّدنعمان‌عکبری.(شیخ مفید). (1413ق).المقنعه،قم:کنگره‌جهانی‌شیخ مفید
6.تبریزی، ابوطالب تجلیل.(1421ق). التّعلیقة الإستدلالیّة علی تحریرالوسیلة،(چاپ‌اوّل).تهران:مؤسّسةنشرآثارامام‌خمینی(ره)
7.حائری حسینی، سیّدکاظم. (1423ق). فقه العقود، ج1، (چاپ دوّم). قم: مجمع اندیشه اسلامی
8.حرّعاملی،محمّدبن‌حسن. (1409ق) وسائل الشّیعة، ج12و16و19 ، قم: مؤسّسة‌آل‌البیت‌علیهم السّلام
9.حلّی،حسن بن یوسف بن مطهّراسدی. (علامه حلّی). (1410ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، ج1، (چاپ اوّل). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
10.حلّی،حسن بن یوسف بن مطهّراسدی. (علامه حلّی). (بی تا). تحریرالأحکام الشّرعیّة علی مذهب الإمامیّة، (ط. القدیمة)، ج1 ،( چاپ اوّل). مشهد: مؤسّسة آل البیت علیهم السّلام
11.حلّی، حسن بن یوسف بن مطهّراسدی(علامه حلّی). (1414ق). تذکرة الفقهاء ، (ط. الحدیثة)، ج1، (چاپ اوّل). قم: مؤسّسة آل البیت علیهم السّلام
12.حلّی ، حسن بن یوسف بن مطهّراسدی (علامه حلّی). (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام ، ج 2، (چاپ اوّل). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
13.حلّی، حسن بن یوسف بن مطهّراسدی(علامه حلّی). (1413ق). مختلف الشّیعة فی احکام الشّریعة ، ج4، (چاپ دوّم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
14.حلّی ، محمّد بن منصوربن احمد (ابن ادریس). (1410ق). السّرائرالحاوی لتحریرالفتاوی ، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
15.حلّی، نجم الدّین، جعفربن حسن (محقّق حلّی). (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، ج2 ، (چاپ دوّم). قم: مؤسّسه اسماعیلیان
16.حلّی، مقدادبن عبدالله سیوری(فاضل مقداد). (1425ق). کنزالعرفان فی فقه القرآن، ج1، (چاپ اوّل). قم: انتشارات مرتضوی
17.حلبی، ابوالصّلاح نقیّ الدّین بن نجم الدّین. (1403ق). الکافی فی الفقه، ( چاپ اوّل)، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین علیه السّلام
18.خمینی، سیّد روح الله موسوی (امام خمینی ). (1426ق). الإجتهاد و التّقلید ، (چاپ اوّل). تهران، بی نا
19.خمینی، سیّدروح الله موسوی(امام خمینی ).(بی‌تا). تحریرالوسیلة،ج1،(چاپ اوّل). قم:مؤسّسة مطبوعات دارالعلم
20.خمینی، سیّدروح الله موسوی(امام خمینی).(1404ق).زبدة الأحکام،(چاپ اوّل).تهران: سازمان‌تبلیغات اسلامی
21.خمینی، سیّد روح الله موسوی (امام خمینی. (1415ق). المکاسب المحرّمة ،ج1، ( چاپ اوّل). قم: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمة الله علیه
22.خوئی، سیّد ابوالقاسم موسوی. (1410ق). منهاج الصّالحین، ج1 ، قم: نشر مدینة العلم
23.دزفولی، مرتضی بن محمّد امین انصاری(شیخ انصاری). (1415ق). کتاب المکاسب ،(ط. الحدیثة)، (چاپ اوّل). قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری
24.دیلمی،سلّار،حمزة بن‌عبدالعزیز.(1404ق). المراسم العلویّة و الأحکام النّبویّة،(چاپ اوّل).قم:منشورات الحرمین
25.سبزواری، سیّد عبدالأعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام، (چاپ چهارم)، قم: مؤ سّسة المنار
26.سبزواری ، محمّدباقربن محمّد مؤمن(محقّق سبزواری). (1413ق). کفایة الأحکام ، ج1، (چاپ اوّل). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزة علمیّه قم
27.صدر، محمّدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الاصول، ج4، (چاپ سوّم). قم: بی نا
28.صدر،محمّدباقر.(1418ق).دروس فی علم الاصول، ج1،(چاپ پنجم). قم،طبع انتشارات الإسلامی
29.طرابلسی، ابن برّاج، قاضی عبدالعزیز. (1406ق). المهذّب، ( چاپ اوّل). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
30.طوسی، ابوجعفرمحمّدبن حسن(شیخ طوسی). (1375ق). الإقتصاد الهادی إلی طریق الرّشاد،(چاپ اوّل). تهران: انتشارات کتابخانه جامع چهل ستون
31.طوسی،ابوجعفرمحمّدبن‌حسن(شیخ طوسی).(1400ق). النهایة فی‌مجرّد الفقه‌و الفتاوی ،(چاپ دوّم).بیروت،دارالکتب العربی
32.طوسی،محمّدبن علیّ بن حمزه. (1408ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة،( چاپ اوّل). قم ، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی رحمة الله علیه
33.عاملی ، زین الدّین بن علی( شهید ثانی). (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام ، ج3،( چاپ اوّل). قم: مؤسّسة المعارف الإسلامیّه
34.عاملی ، محمّدبن مکّی، (شهید اوّل ). (1417ق). الدّروس الشّرعیّة فی فقه الإمامیّة ، ج2، (چاپ دوّم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم
35.عاملی ،محمّدبن مکّی(شهید اوّل ). (بی تا) ، القواعد و الفوائد ، ج 1 ، قم: کتابفروشی مفید
36.عاملی،محمّدبن مکّی(شهید اوّل). (1410ق)، اللّمعة الدّمشقیّة فی فقه الإمامیّة، (چاپ اوّل). بیروت: دارالتّراث، الدّارالإسلامیّة
37.قمی، محمد بن علی بن بابویه. (شیخ صدوق). (1406ق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، (چاپ دوم )، قم: دارالشریف الرضی للنشر
38.کلینی ، محمّد بن یعقوب. (1407ق)، الکافی ، ج 1و 5 ، تهران: دارالکتب الإسلامیّة
39.گیلانی،ابوالقاسم بن محمّد حسن(میرزای قمّی). (1413ق)، جامع الشّتات فی أجوبة السّؤالات ، ج1 ،تهران: مؤسّسه کیهان
40.نجفی،محمّدبن حسن.(صاحب جواهر). (1404ق)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام ،(چاپ هفتم)، بیروت: داراحیاء التّراث العربیّ
41.نوری، میرزا حسین.(محدّث نوری). (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ، ج18(چاپ اول)، بیروت: مؤسسة آل البیت علیهم السّلام
ب)مقاله ها
1. طلابکی، اکبر، اصلانی، فیروز، حیدر نژاد، ولی الله،(1393). جایگاه نصیحت امام مسلمین در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه دانش حقوق عمومی، دوره 3 ، شماره 10 ،ص 21 _ 44.
2. دهقانی،روح اله،شیدائیان آرانی، مهدی ، میرخلیلی، سید محمود ،دارابی، شهرداد ، (1400). نقش امر به معروف و نهي از منکر در پیشگیری از جرائم مرتبط با شبکه های اجتماعي؛ مباني،منابع،فرصتها و چالشها، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامي.دوره 13 ، شماره 24 ،ص 91 – 114.
3. منتظری،صالح،ابراهیمی، سعید(1395). نفی شرطیت احتمال تأثیر در امر به معروف و نهی از منکر،فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی،دوره12، شماره 45 ،ص160-137.