بررسی قابلیت استعمال قاعده «دم المسلم لا یبطل» در خصوص جنایت ناشی از بیماری واگیر

محورهای موضوعی : حقوق جزا و جرم شناسی

موسی حکیمی صدر ^{1 *} , مهدی نارستانی ²

1 - استادیار، گروه فقه، دانشگاه حکیم سبزواری،سبزوار، ایران.
2 - استادیار،گروه حقوق، دانشگاه حکیم سبزواری،سبزوار، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/10/05 تاریخ پذیرش : 1401/03/18 تاریخ انتشار : 1404/06/01

کلید واژه: بیماری واگیر, ضمان بیت‌المال, ماده 487 ق.م.ا, انواع قتل.,

چکیده مقاله :

قاعده«دم المسلم لا یبطل» بیانگر این اصل کلی است که خون فرد مسلمان هدر نمی-رود و با قصاص یا دیه قابل جبران است. در آموزه‌های اسلامی این قاعده بیانگر مسئولیت حاکمیت در قبال افراد محقون الدمی است که بی‌دلیل به قتل رسیده‌اند و حاکمیت اسلامی نتوانسته قاتل آن‌ها را بیابد. حفظ جان شهروندان در سایه امنیت همه‌جانبه از وظایف مهم حاکمیت‌هاست و گاه این امنیت در اثر بیماری‌های واگیر که عامل شیوع و فراگیری آن انسان‌ها و ارتباطات اجتماعی آنان است به خطر می‌افتد. هدف این پژوهش بررسی اصل ضمان و فروض ضمان بیت‌المال در خصوص قتل‌های ناشی از بیماری واگیر است. این پژوهش به روش توصیفی_تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای سامان یافته است. در این راستا ادله فقهی قاعده «دم المسلم لا یبطل» مورد کنکاش قرارگرفته و با توجه به مواد مرتبط در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 سعی در نیل به هدف این پژوهش شده است. در پایان به‌عنوان نتیجه می‌توان گفت در قتل عمد، شبه عمد و خطای محض در شرایطی می‌توان بیت‌المال را ضامن پرداخت دیه قتل ناشی از بیماری واگیر دانست.

چکیده انگلیسی:

Protecting the lives of citizens in the shadow of comprehensive security is one of the important tasks of governments. Sometimes this security is endangered by infectious diseases that cause the spread and spread of humans and their social relationships. In Islamic teachings, the rule of "the tail of the Muslim is invalid" indicates the responsibility of the government towards the innocent people who have been killed for no reason and the Islamic government has not been able to find their killer. The purpose of this study is to investigate the principle of guarantee and the assumptions of the treasury guarantee regarding murders caused by infectious diseases. In this regard, the jurisprudential arguments of the rule of "the tail of the Muslim is not invalid" have been studied and according to the relevant articles in the Islamic Penal Code adopted in 1392, an attempt has been made to achieve the purpose of this research. In the end, as a result, it can be said that in premeditated murder, quasi-premeditated murder and pure error in some circumstances, the treasury can be considered as a guarantor of the payment of murder due to a contagious disease. In this regard, in order to clarify the provisions of the Islamic Penal Code, some suggestions have been made at the end of this study.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
1. ابن منظور، محمد بن مكرم‏ (1414 ق‏). لسان العرب. بيروت: دار صادر.
2. اردﺑﻴﻠﻲ، ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ (1382 ش). ﺣﻘﻮق جزای ﻋﻤﻮﻣﻲ. ﺗﻬﺮان: ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺰان.
3. ازهرى، محمد بن احمد (1421 ق‏).تهذيب اللغة. بيروت: دار احياء التراث العربي‏.
4. انصارى‌، مرتضى (1414 ق‌).رسائل فقهية. قم: كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى.
5. بجنوردى، سيد حسن (1419 ق). القواعد الفقهية، قم: نشر الهادي‌.
6. بحرانى، يوسف بن احمد (1405 ق‌). الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌.
7. بهجت‌ فومنى، محمد تقى (‌1426 ق). جامع المسائل. قم: دفتر معظم‌له.
8. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410 ق‏). غرر الحكم و درر الكلم‏، محقق: سيد مهدى رجائى. ‏قم: دار الكتاب الإسلامي‏.
9. جوهرى، اسماعيل بن حماد (1376 ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربية. بيروت: دار العلم للملايين‏‏.
10. حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق). وسائل الشیعه فی تحصیل احکام الشریعه. قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.
11. حلّى، حسن بن يوسف (1420 ق‌). تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية. ، قم: مؤسسه امام صادق عليه السلام‌.
12. حلّی، جعفر بن حسن (1412 ق). نکت النهایة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
13. حلی، جعفر بن حسن (۱۴۰۸ ق).شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعيليان.
14. حلّى، مقداد بن عبد الله (1404 ق‌). التنقيح الرائع لمختصر الشرائع‌.قم.
15. حلّى، مقداد بن عبد اللّه (1425 ق‌).كنز العرفان في فقه القرآن‌. قم: انتشارات مرتضوى‌.
16. حميرى، نشوان بن سعيد (1420 ق). شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم. دمشق: دار الفكر‏.
17. خمينى، سيد روح اللّه (1421 ق‌).كتاب الطهارة. تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره‌.
18. خويى، سيد ابوالقاسم ‌(1410 ق).تكملة المنهاج. قم: مدينة العلم.
19. خويى، سيد ابو القاسم (1422 ه‍ ق). مباني تكملة المنهاج. قم : مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئي ره.
20. زبيدى، محمد (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس.‏ بيروت: دار الفكر.
21. سبزوارى، سيد عبد الأعلى ( 1403 ق.).مهذّب الأحكام في بيان الحلال و الحرام‌. قم: مؤسسه المنار.
22. سعدى، ابوجيب (1408 ق). القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا. دمشق: دار الفكر.
23. شحاته، عبدالله محمود (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
24. صاحب، اسماعيل بن عباد (1414 ق).المحيط فى اللغة. بيروت: عالم الكتب‏‏.
25. صدوق، محمّد بن على (1415 ق‌.). المقنع. قم: مؤسسه امام هادى عليه السلام‌.
26. صدوق، محمّد بن على (1413 ق). من لا يحضره الفقيه. قم‌: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه.
27. طباطبايى يزدى، سيد محمد كاظم (1409 ق). العروة الوثقى فيما تعم به البلوى. بيروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات ‌.
28. طبری، محمدبن جریر (1412 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
29. طوسى، محمد بن حسن (1390 ق). الاستبصار فيما اختلف من الأخبار. تهران: دار الكتب الإسلامية‌.
30. طوسى، محمد بن حسن (1407 ق‌). الخلاف. ‌قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌.
31. طوسى، محمد بن حسن (1387 ق‌). المبسوط في فقه الإمامية. تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية‌.
32. طوسى، محمد بن حسن (1407 ق).تهذيب الأحكام. تهران: دار الكتب الإسلامية‌.
33. عاملى، محمد بن حسن (1409 ق). تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة. قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام‌.
34. عاملى، محمد بن مكى (1419 ق‌). ذكرى الشيعة في أحكام الشريعة.‌ قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام‌.
35. فيض كاشانى، محمد محسن (1406 ق). الوافي. اصفهان :كتابخانه امام امير المؤمنين علي عليه السلام.
36. فيومى، احمد بن محمد (1414 ق). المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى. قم: موسسه دار الهجرة.
37. قورچی‌بیگی، مجید، ملکی،علی. (2020).تأثیر مرگ قاتل عمد بر ثبوت دیه در حقوق کیفری ایران .پژوهش های فقه و حقوق اسلامی,59 (16),179-202.
38. کلانتری، کیومرث، شیرزادی فر، فرشاد (2017). قتل ناشی از شبهه در هدف با نگاهی به قانون مجازات اسلامی. پژوهش های فقه و حقوق اسلامی.35(0),79-96.
39. كلينى، محمد بن يعقوب (1429‍ق). الکافی، قم: دار الحديث للطباعة و النشر.
40. كوه‌كمرى، سيد محمد بن على حجت (1409 ه‍ ق). كتاب البيع . قم : دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
41. گلپايگانى، سيد محمد رضا (1409 ه‍ ق). مجمع المسائل. قم: دار القرآن الكريم.
42. لنكرانى، محمد فاضل (1421 ق). تفصيل الشريعة في شرح تحرير الوسيلة – القصاص. قم: مركز فقهى ائمه اطهار عليهم السلام.
43. مجلسی، محمد تقی (1406 ق). روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه. قم: ‏مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور‏.
44. محقق سبزوارى، محمد باقر (1247 ق). ذخيرة المعاد في شرح الإرشاد‌. قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام‌.
45. مراغى، سيد مير عبد الفتاح (1417 ق‌).العناوين الفقهية. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌.
46. مصطفوى، سيد محمد كاظم (1423 ق‌). فقه المعاملات‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌.
47. مفید، محمّد بن محمد (1413 ق). المقنعة. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
48. مقدس اردبیلی، احمد (1375 ش). زبده البیان فی احکام القرآن. تهران: مکتبة المرتضویه.
49. مكارم‌، ناصر (1427 ق). استفتاءات جديد.، قم: انتشارات مدرسه امام علی (ع).
50. مكارم‌، ناصر (1411 ق‌). القواعد الفقهية‌. قم: انتشارات مدرسه امام علی (ع).
51. منتظرى‌، حسين على (بی¬تا). رساله استفتاءات‌. قم: بی¬نا.
52. موسوى ‌اردبيلى، سيد عبد الكريم (1427 ق‌). فقه الحدود و التعزيرات. قم: مؤسسة النشر لجامعة المفيد رحمه الله‌.
53. موسوى خمينى، سيد مصطفى (1418 ق). كتاب البيع‌.تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره‌.
54. موسوی خمينى، سيد روح الله (1421 ق‌). كتاب البيع. تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره‌.
55. موسى، حسين يوسف (1410 ق). الإفصاح فى فقه اللغة. قم: مكتب الاعلام الاسلامي‏.
56. نجفي، محمد حسن (1404 ق‌). جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام.‌ بیروت: دار إحياء التراث العربي‌.
57. هاشم پور، مدیحه، عظیمی گرکانی، هادی، احسانپور، سید رضا(2020).ضمان قتل ناشی از جماع در فقه و حقوق کیفری ایران .پژوهش های فقه و حقوق اسلامی,61 (16) ,199-208.
سایت¬ها:
1- www.irna.ir/news/8369683