مکان‌یابی پارک‌های بزرگ مقیاس برای مراکز شهری با استفاده از فرایند سه مرحله‌ایِ تحلیل سلسله مراتبی- شبکه‌ای (مطالعه موردی: منطقه 8 (تاریخی – فرهنگی) شیراز)
محورهای موضوعی : معماریعلیرضا پاک فطرت 1 , مسعود تقوایی 2 , اصغر ضرابی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ، دانشگاه اصفهان
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
کلید واژه: فضای سبز, مکان‌یابی, تصمیم‌گیری چند معیاره, شیراز,
چکیده مقاله :
فضاهای سبز به عنوان جزئی از نظام عملکردی، واجد ارزش های اجتماعی و اکولوژیکی برای بافت مرکزی شهرها می باشند و مکان‌یابی صحیح آنها برای برخورداری از یک مرکز شهری سرزنده اهمیت بسیاری دارد. امروزه قابلیت روش های مختلف تصمیم گیری چندمعیاره از جمله فرایندهای تحلیل شبکه ای و سلسله مراتبی در حوزه مکان‌یابی به اثبات رسیده است. پژوهش حاضر، توسعه فضای سبز شهری را در مرکز شهر شیراز با استفاده از سیستم پشتیبان تصمیم گیری متشکل از فرایند سه مرحله ای تحلیل سلسله مراتبی-شبکه ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی بررسی می کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ترکیب دو فرایند تحلیل سلسله مراتبی-شبکه ای ضمن رفع مشکلات تحلیل سلسله مراتبی، مدل مناسبی را برای تعیین میزان اهمیت معیارها، بررسی قابلیت اراضی و انتخاب موقعیت مکانی بهینه فضای سبز برای مناطق شهری به ویژه بافت تاریخی که دچار کمبود اراضی وسیع و مناسب است، فراهم می‌آورد. این پژوهش می تواند در جهت تحقق توسعه پایدار شهری از طریق پایه گذاری شیوه های استاندارد تصمیم گیری در برنامه ریزی فضاهای سبز مورد استفاده قرارگیرد.
The central area of any cities is of critical importance in the process of urban sustainable development. Diversity of land uses is an inevitable characteristic of a lively and dynamic urban center. These various land uses should support each other and need to be located in appropriate locations. In urban centers with different activities, public green spaces underpin urban sustainability and increase quality of life. In fact, nowadays there is an increased need for qualified and well-located public green spaces, in particular parks, in these areas. Therefore, green space site planning is amongst the most important of all management decisions for environmental and urban planners in a city. Reliable site planning is indispensable to the decision-making processes involved in developing urban green spaces supporting sustainable development. If making the decision reflects on a rationale based on proper information and research, then a higher level of community satisfaction is expected. In fact, if an appropriate site is selected based on a comprehensive integrated approach which considers all feasible effects, most of citizens' aspirations will be fulfilled. However, the multi-criteria nature of site selection for such spaces makes this issue so much complicated that it cannot be resolved using conventional managerial methods and tools. Considering the multidimensional structure (like social, economic, environmental, ecological or planning dimensions) and multi-functionality ( (such as utilization, employment, preservation, etc.) of green spaces, green space site planning is a decision under a variety of factors and can be viewed as a multiple criteria decision-making ( (MCDM) problem. Therefore, with reference to the use of multi-criteria decision-making process for urban green space optimum site planning along with a more sustainable development path, a very important role is played by the Analytic Hierarchy Process ( (AHP) and by its generalization to feedback networks, the Analytic Network Process ( (ANP). In addition to AHP and ANP approaches, which are both comprehensive to harmonize and deal with different aspects of sustainable urban green space site planning, GIS is also best suited for handling a wide range of criteria data at multi-spatial, multi-temporal and multi-scale from different sources for a multi-criteria analysis. Finally, from the viewpoint of all the above approaches and their benefits, this article studies the development of urban green spaces in the central area of Shiraz metropolitan area, Iran based on a comparison of different sites by developing a decision support system using a three-stage procedure based on integrated GIS Analytic/Hierarchy Process. Moreover, in order to select the alternatives, the methods of analytical hierarchy process and analytic network process have been comparatively studied. The results indicate that the models would yield the same output; however, the analytic network process works more on efficiently for this purpose. Overall, empirical findings indicate that the research approach can be used for future sustainable development in establishing standard decision-making procedures in urban green planning and management. Therefore, urban planners and managers can use this research result for choosing a more comprehensive mathematical tool for complex decision and rational judgment around the selection of land use location choices.Keywords: Green space, Site planning, Multi-criteria decision-making, Shiraz
1. بیرانوندزاده، مریم؛ قزلی، سیاوش؛ سالاری سردری، فرضعلی؛ و سبحانی، نوبخت. (1394). تحلیل ساختار فضایی-کالبدی بافت مرکزی شهر خرم آباد. دو فصلنامه پژوهش‌های منظر، 2(3)، 73-86.
2. پریزادی، طاهر؛ شیخی، حجت؛ و ابراهیم پور، مریم. (1391). مکان‌یابی فضای سبز شهری (پارک‌های درون شهری) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه 9 کلان‌شهر مشهد). مجله علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، 2(3)، 111-134.
3. پوراحمد، احمد؛ شادمان رودپشتی، مجید؛ حسن‌پور، سیروس؛ شهرابی فراهانی، امیر؛ و فرجی راد، خدر. (1394). مکان‌یابی فضای سبز شهری در شهرداری منطقه 15 کلان‌شهر تهران در محیط GIS. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 91، 33-46.
4. توکلی، نیکی و ماجدی، حمید. (1392). عملکرد محیط‌هاى سبز و طبیعى در ارتقاء سلامت روحى- روانى انسان. نشریه هویت شهر، 13، 23-33.
5. رضایی، محمدرضا؛ شکور، علی؛ شمس‌الدینی، علی؛ باقری، غلامرضا؛ و یدیساری، فرزاد. (1390). پایش و ارزش‌گذاری اراضی شهری به منظور ایجاد پارک‌ها و فضای سبز در شهر یاسوج، مجله پژوهش و برنامه شهری، 2(7)، 39-52.
6. زبردست، اسفندیار. (1380). کاربرد «فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی» در برنامه‌ریزی شهری و منطقه ای. نشریه هنرهای زیبا، 10، 13-21.
7. زبردست، اسفندیار. (1389). کاربرد فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. نشریه هنرهای زیبا -معماری و شهرسازی، 41، 79-90.
8. زبردست، اسفندیار. (1393)، کاربرد مدل F’ANP در شهرسازی، نشریه هنرهای زیبا -معماری و شهرسازی، 19(2)، 23-38.
9. قادرمرزی، حامد؛ کاشفی دوست، شیدا؛ قادرمرزی، جمیل؛ و کاشفی دوست، دیمن. (1395). تحلیلی بر الگوی پراکنش فضایی-مکانی فضای سبز و مکان‌یابی بهینه پارک‌های شهری با بهره‌گیری از مدل ANP و تحلیل شبکه (مطالعه موردی: شهر پیرانشهر). جغرافیا و توسعه، 42، 145-160.
10. محمدی، جمال؛ ضرابی، اصغر؛ و احمدیان، مهدی. (1391). اولویت سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک‌های شهری با استفاده از روش AHP (نمونه موردی: شهر میاندوآب)، فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4(2)، 41-62.
11. صبری، سهیل؛ مشارزاده مهرابی، زهرا؛ بری، سینا. (1388). مقایسه تطبیقی نظریات در مورد پارک‌های اداری و توسعه پایدار شهری. نشریه هویت شهر، 111-122.
12. مشهودی، سهراب. (1380). ضوابط ساخت و ساز در مراکز شهرهای ایران، تهران، ماهنامه شهرداری‌ها، 34، 36-39.
13. مهندسین مشاور شهر و خانه. (1394). بازنگری طرح تفصیلی شهر شیراز. مصوب شورای عالی معماری و شهرسازی ایران.
14. وارثی، حمیدرضا؛ تقوایی، مسعود؛ و شریفی، نسرین. (1394). تحلیل فضایی و مکان‌یابی بهینه فضاهای سبز شهری (نمونه‌موردی: شهر نجف‌آباد)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6(21)، 51-72.
15. Chandio, A. I., Matori, A. N., Lawal, D. U., & Sabri, S. (2011). GIS-based land suitability analysis using AHP for public parks planning in Larkana city. Modern Applied Science, 5(4), 177-189.
16. Baltimore Department of Planning, Office of Sustainability. (2015). Green pattern book: using vacant land to create greener neighborhoods in Baltimore. U.S. Forest service.
17. Baycan-Levent, T., & Nijkamp, P. (2004). Evaluation of Urban Green Spaces, in D. Miller, D. Patassini (Eds) Accounting for Non-Market Values in Planning Evaluation: Alternative Methodologies and International Practices, Aldershot, Ashgate, 63-88.
18. Brown, C. B., & Elms, D. G. (2013). Engineering decision: framework, process and concerns. Journal of Civil Engineering and Environmental Systems, 30(3-4), 175-198.
19. Chen, Y., Khan, S., & Paydar, Z. (2010). A fuzzy GIS-based spatial multi-criteria evaluation framework for irrigated agriculture. Irrigation and drainage, 59(2), 17–188.
20. Feizizade, B., & Blaschke, T. (2012). Land suitability analysis for Tabriz County, Iran: a multi-criteria evaluation approach using GIS. Journal of Environmental planning and managemen, iFirst article, 1–23.
21. Felice, F. D., & Perillo, A. (2015). Multidimensional Balanced Efficiency Decision Model. Journal of Technology Management & Innovation, 10(3), 92-103.
22. Goztepe, K., & Boran, S. (2012). A decision support system for supplier selection using fuzzy analytic network process and artificial neural network integration. Scientific Research and Essays, 7(43), 3702-3717.
23. Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities. London: Pamlico.
24. Jim. C. Y. (2014). Green-space preservation and allocation for sustainable greening of compact cities. Cities, 21(4), 311-320.
25. Lawal, D. U., Matori. A. N., & Balogun. A. L. (2011). Geographic Information System and Multi-Criteria Decision Analysis in Proposing New Recreational Park Sites in Universiti Teknologi Malaysia. Modern Applied Science, 5(3), 39-55.
26. Lee, M. C. (2010). The analytic hierarchy and network process in multi-criteria decision-making: performance evaluation and selecting key performance indicators based on ANP model. Convergence and Hybrid Information Technologies. (pp. 126-148). Book edited by: Marius Criasan, INTECH, Crotia.
27. Lindholst, C. A., Bosch, C. C. K., Kjoller, C. P., Sullivan, S., Kristoffersson, A., Fors, H., & Nilsson, K. (2016). Urban green space qualities reframed toward a public value management paradigm. Urban Forestry & Urban Greening, 17, 166-177.
28. Malczewski, J. (2006). GIS-based multi-criteria decision analysis: a survey of the literature. International journal of geographical information science, 20 (7), 703-726.
29. Nordic Green Space Award (NSGA). (2012). The Nordic Green Space Award fra A til Z (The Nordic Green Space Award – from A to Z). Retrieved April 2, 2015 (in Danish, Swedish and Norwegian) from www.nordicgreenspaceaward.com/.
30. Piantanakulachai, M. (2005). Analytic network process model for highway corridor planning. Paper prerented at the international symposium on the analytic hierarchy process (ISAHP), Honolulu, 8-10 July 2005.
31. Saaty, T. L. (2004). Fundamentals of the analytic network process-dependence and feedback in decision making with a single network. Journal of system science and systems engineering, 13(2), 129-157.
32. Saaty, T. L. (2008). The analytic hierarchy and analytic network measurement process: application to decisions under risk. European journal of pure and applied mathematics, 1(1), 122-196.
33. Sadeghi, M., Rashidzade, M. A., & Soukakian. M. A. (2012). Using analytic network process in a group decision making for supplier selection. Informatica, 23(4), 621-643.
34. Soltani, A., & Zargari, M. E. (2011). Hospital site selection using two stage fuzzy multi-criteria decision making process. Journal of urban and environmental engineering, 5(1), 32-43.
35. Taslicali, A. K., & Ercan, S. (2006). The analytic hierarchy & the analytic network processes in multi-criteria decision-making: a comparative study. Journal of Aeronautics and Space Technologies, 2(4), 55-65.
36. Zebardast, E. (2013). Constructing a social vulnerability index to earthquake hazards using a hybrid factor analysis and analytic network process (F’ANP) model. Natural Hazards,65(3), 1331-1359.