تبیین ارتباط بین مولفه‌های سازنده کیفیت فضای شهری و سرزندگی با کاربست الگوی مدلسازی معادلات ساختاری (نمونه مطالعاتی: خیابان معالی آباد شیراز)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

فرهاد امیدوار ¹ , اسماعیل شیعه ² , عاطفه دهقان توران پشتی ³

1 - پژوهشگر دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی،دانشكده هنر و معماری، واحد تهران غرب دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران
3 - استادیار گروه شهرسازی، دانشكده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/05/14 تاریخ پذیرش : 1402/11/25 تاریخ انتشار : 1403/06/05

کلید واژه: سرزندگی شهری, کیفیت فضای شهری, قرارگاه رفتاری, الگوی معادلات ساختاری ,

چکیده مقاله :

سرزندگی، شهر و فضاهای شهری را دربردارنده مفهومی همه شمول می‌گرداند و عبارت شهر برای همه مصداق می‌یابد. نگاهی اجمالی به فضاهای عمومی شهرهای امروز نشان می‌دهد که شهرها؛ حس دعوت‌کنندگی خود را از دست داده‌اند و خیابان‌ها به عنوان مهمترین مکان تعاملات اجتماعی و جنب و جوش شهری تنها به ظرفی برای فعالیت‌های ضروری شهروندان (رفت و آمد) تبدیل شده‌اند. بر این اساس هدف مطالعه حاضر تبیین رابطه مابین مولفه‌های سازنده کیفیت فضای شهری و سرزندگی با توجه به میانجیگری قرارگاه رفتاری می‌باشد. محدوده مورد مطالعه، پژوهش حاضر خیابان معالی آباد واقع در حوزه 6 شهرداری شیراز می‌باشد. حجم نمونه براساس فرمول کوکران 400 نفر تعیین و داده‌ها با استفاده از نرم افزار Smart PLS تحلیل گردید. نتایج حاکی از این است که مولفه‌های محیطی، اجتماعی- فرهنگی و قرارگاه رفتاری با در نظر گرفتن ارتباط متقابلشان، 4/47 درصد از واریانس سرزندگی شهری را در خیابان معالی آباد تبیین می‌نمایند.

چکیده انگلیسی:

According to Simmel, the city is a sociological reality that has acquired spatial limits, and the reason for the development of cities is to meet the basic needs of coexistence and social interaction. Without vitality, our cities today will be only a biological complex. Responding to the social needs of human beings and creating the necessary opportunities for living requires the presence of space and behavioral setting. With this point of view, the city and urban spaces become an inclusive concept. By spending a short time in the public spaces of today's cities, especially Shiraz, we see that the cities have lost their sense of invitation. A glance at the public spaces of today's cities, especially Shiraz, shows that cities have lost their sense of invitation. Streets, as places where social interactions and urban vibrancy reach their maximum quantity and quality, have become only a space for cars, which are only part of the necessary activities of citizens. Based on this, the aim of the current research is to explain the relationship between the constituent components of urban space quality and vitality with regard to the mediation of behavioral setting. The studied area is Maali Abad Street located in District 6 (six) of Shiraz Municipality. The reasons for choosing Maali Abad Street as a research sample can be explained by the attractiveness of shopping, strong business context, a significant presence of people. The presence of various commercial, cultural and administrative uses in the street, the existence of strong elements and connections at the beginning and end of the street, many food shops along the sidewalks of the street, high volume of activities at different hours of the day and night, density of commercial activities and expressed the predominance of the functional role over the access role of this street.

In this study, a survey strategy was used to collect data. Structural Equation Modeling (SEM) was used for data analysis, hypothesis testing, and research model evaluation. Since variance-based structural equation modeling is used for complex models, it does not have a limit on the sample size and is not sensitive to the non-normality of the distribution, we used it in the present study. Using Cochran's formula, a sample size of 400 (four hundred) people was selected. Data were analyzed using Smart PLS Software. The results indicate that the environmental, socio-cultural and behavioral setting, considering their interrelation, explain 47.4% (forty-seven and four tenths) of the variance of urban vitality in Maali Abad Street. In this context, the environmental component along with the behavioral setting explains 46.5% (forty-six and five tenths) of the variance of the socio-cultural component. This means that the improvement in the environmental component leads to the improvement in the social-cultural and behavioral setting, and for these two components, it will increase the vitality in Ma'ali Abad Street. As Jacobs has stated, the principle of diversity of activity in a region and the volume of human flow agree as a suitable representative for urban vitality.

منابع و مأخذ:

1) اسدی، احمد؛ حسین‌آبادی، سعید؛ و مودودی ارخودی، مهدی. (1399). مدلسازی رابطه بین سرزندگی شهری و حس تعلق مکانی در شهر قاین. فصلنامه علمی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. دوره 11، پیاپی 40. https://sid.ir/paper/220365/fa
2) امین‌زاده، بهناز؛ افشار، دخی. (1381). طراحی و الگوهای رفتاری: پیشنهادی برای بهسازی پارک‌های شهری. محیط شناسی. دوره 29، شماره 30 (ویژه‌نامه طراحی محیط). https://sid.ir/paper/372866/fa
3) بختیاری‌منش، الهام؛ و بختیاری‌منش، محیا. (1400). بررسی نقش عوامل کالبدی در سرزندگی خیابان نوبهار کرمانشاه، با رجوع به آراء کاربران فضا. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. دوره 14، شماره 34. https://sid.ir/paper/968639/fa
4) برومند، مریم؛ طغیانی، شیرین؛ و صابری، حمید. (1398). ارزیابی تاثیرات مولفه‌های فضای شهری بر شکل گیری الگوهای رفتاری با تاکید بر جنسیتی شدن آن؛ نمونه موردی: منطقه 2 تهران. مدیریت شهری. دوره 16، شماره 46. https://sid.ir/paper/91988/fa
5) پاکزاد، جهانشاه. (1389). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی. https://www.gisoom.com/book/1377639
6) جعفری، مژده؛ اسدپور، علی؛ و حائری، سلما. (1399). راهبردهای طراحی خوابگاه‌های دانشجویی براساس تحلیل قرارگاه‌های رفتاری (نمونه مورد مطالعه: خوابگاه دانشجویان دختر دانشگاه شیراز). نشریه علمی- پژوهشی معماری و شهرسازی ایران. دوره 11، شماره 19. https://sid.ir/paper/373859/fa
7) حبیبی، کیومرث؛ نسترن، مهین؛ و محمدی، مهرداد. (1395). سنجش و ارزیابی سرزندگی فضاهای عمومی شهری و نقش آن در ارتقای کیفیت زندگی جوانان. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای. شماره 19. http://ensani.ir/fa/article/359014
8) خطیبی، سید محمدرضا. (1392). تاثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهری (مطالعه موردی محدوده ورودی سنندج). هویت شهر. دوره 7، شماره 13. https://sid.ir/paper/154641/fa
9) دژدار، امید؛ طلیسچی، غلامرضا؛ و روحی دهکردی، رحمان. (1391). بازشناسی مفهوم قرارگاه‌های رفتاری مروری بر تعاریف و ویژگی‌های قرارگاه رفتاری با تاکید بر مرور تحلیل متن شوگن. پژوهش‌های شهری هفت حصار. دوره 1، شماره 1. https://sid.ir/paper/238642/fa
10) رسول‌پور، هژیر؛ اعتصام، ایرج؛ و طهماسبی، ارسلان. (1397). ارزیابی تاثیر مولفه‌های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در فضاهای فیزیکی شهری (نمونه موردی: خیابان ولی‌عصر (عج) تهران). مطالعات محیطی هفت حصار. دوره 7، شماره 25. https://ensani.ir/fa/article/456982
11) رفیعیان، مجتبی؛ تقوایی، علی اکبر؛ خادمی، مسعود؛ و علی‌پور، روجا. (1391). بررسی تطبیقی رویکردهای کیفیت در طراحی فضاهای عمومی شهری. نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. دوره 3، شماره 1. https://sid.ir/paper/494358/fa
12) زلفی گل، سجاد؛ و کریمی مشاور، مهرداد. (1398). استخراج سازوکار ادراکی قرارگاههای رفتاری در فضاهای شهری با استفاده از پایش مکانی مطالعه موردی: میدان آرامگاه بوعلی سینای همدان. مطالعات شهری. دوره 8، شماره 30. https://sid.ir/paper/516035/fa
13) سالنامه آماری شهر شیراز. (1398). https://moba.shiraz.ir/RContent/000BV05.aspx
14) سربندی‌فراهانی، معصومه؛ بهزادفر، مصطفی؛ عباس زادگان، مصطفی؛ و الوندی‌پور، نینا. (1393). کیفیات محیطی موثر بر قرارگاه رفتاری در فضاهای سبز و باز محلی. فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری. دوره 2، شماره 5. https://shahr.journals.umz.ac.ir/article_897.html
15) شهبازی، مهرداد؛ منصور، یگانه؛ و بمانیان، محمدرضا. (1398). غربالگری عوامل سرزندگی محیطی در فضاهای باز مجموعه مسکونی شهر تهران با استفاده از تکنیک فازی. فصلنامه مدیریت شهری. دوره 18، شماره 54. https://sid.ir/paper/92067/fa
16) شهبازی، مهرداد؛ یگانه، منصور؛ و بمانیان، محمدرضا. (1399). شناسایی عوامل کالبدی- فضایی موثر بر سرزندگی محیطی در فضاهای باز مجموعه مسکونی از دیدگاه طراحان و ساکنین، مورد مطالعاتی: مجتمع‌های مسکونی شهر تهران. معماری و شهرسازی آرمان شهر. دوره 13، شماره 30. https://sid.ir/paper/202270/fa
17) شهبازی، مهرداد؛ یگانه، منصور؛ و بمانیان، محمدرضا. (1399). فراتحلیل عوامل موثر سرزندگی محیطی در فضاهای باز. مطالعات شهری. دوره 9، شماره 34. https://sid.ir/paper/383877/fa
18) صداقتی، عاطفه؛ فارسی، جواد. (1395). طیف‌سنجی سرزندگی در بافت‌ها و محلات شهری با تلفیق رویکردهای توسعه‌ی پایدار، رشد هوشمند و نوشهرگرایی و کاربرد مدل الکتر (نمونه موردی: محلات شهر مرودشت). جغرافیا و توسعه. دوره 14، شماره 44. https://sid.ir/paper/77142/fa
19) طبیبیان، منوچهر؛ موسوی، میرجلال. (1395). بررسی نقش زیباسازی و ارتقاء کیفیت محیط بر سرزندگی شهری، نمونه موردی: باغ شهر تاریخی مراغه. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. دوره 9، شماره 17. https://www.armanshahrjournal.com/article_44630.html
20) مهندسین مشاور فرنهاد. (1393). طرح تفصیلی حوزه 6 شهرداری شیراز.
21) طهماسبی، فرخ؛ نظم‌فر، حسین؛ قنبری، ابوالفضل؛ و رضایی‌نیا، حسن. (1399). ارزیابی و تحلیل ترجیحات معیارهای سرزندگی در خیابان ولیعصر تهران. فصلنامه شهر پایدار. دوره 3، شماره 1. https://www.jscity.ir/article_107756.html
22) فارسی، طیبه؛ ناسخیان، شهریار؛ و شاهیوندی، احمد. (1398). ارزیابی پس از بهره‌برداری یک پاتوق شهری جهت بررسی اثرات آن بر ارتقای سرزندگی (نمونه موردی: پاتوق شهری در معبر تاریخی – طبیعی شهر اصفهان). فصلنامه آمایش محیط. دوره 12، شماره 47. http://ensani.ir/fa/article/519727
23) محمدی، مریم. (1394). سنجش سرزندگی در فضاهای شهری و ارائه راهکار (حد فاصل میدان تجریش و میدان قدس). مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تهران. https://rpc.tehran.ir/
24) مطلبی، قاسم. (1380). روانشناسی محیطی دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری. هنرهای زیبا. شماره 10. https://sid.ir/paper/5650/fa
25) هدایت‌نژادکاشی، سید مصطفی؛ هادیانی، زهره؛ حاجی‌نژاد، علی؛ و عسگری، علی. (1398). سرزندگی شهری مفهومی میان رشته‌ای (واکاوی اصول، ابعاد و شاخص‌ها). مطالعات ساختار و کارکرد شهری. دوره 6، شماره 20. https://sid.ir/paper/400991/fa
26) Cao, J., & Kang, J. (2019). Social relationships and patterns of use in urban public spaces in China and the United Kingdom. Cities. 93, 188-196. https://www.researchgate.net/publication/335652816
27) Chen, S., Lang, W., & Li, X. (2022). Evaluating Urban Vitality Based on Geospatial Big Data in Xiamen Island,China. Sage Open. 12(4), 21582440221134519. https://www.researchgate.net/publication/364943349
28) Delclòs-Alió, X., & Miralles-Guasch, C. (2018). Looking at Barcelona through Jane Jacobs’s eyes: Mapping the basic conditions for urban vitality in a Mediterranean conurbation. Land Use Policy, 75, 505-517. https://sci-hub.ru/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264837717314175
29) Fuentes, L., Miralles-Guasch, C., Truffello, R., Delclòs-Alió, X., Flores, M., & Rodríguez, S. (2020). Santiago de Chile through the eyes of Jane Jacobs. Analysis of the conditions for urban vitality in a Latin American metropolis. Land, 9(12), 1-17. https://www.mdpi.com/2073-445X/9/12/498
30) Gehl, J., & Svarre, B. (2013). How to study public life (Vol. 2). Washington, DC: Island press. cjzvlktzq1tyoq0qdejm6x93j-jan-gehl-and-birgitte-svarre-how-to-study-public-life
31) Gómez-Varo, I., Delclòs-Alió, X., & Miralles-Guasch, C. (2022). Jane Jacobs reloaded: A contemporary operationalization of urban vitality in a district in Barcelona. Cities, 123, 103565. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S026427512200004X
32) Jacobs-Crisioni, C., Rietveld, P., Koomen, E., & Tranos, E. (2014). Evaluating the impact of land-use density and mix on spatiotemporal urban activity patterns: An exploratory study using mobile phone data. Environment and Planning A, 46(11),2769-2785. https://www.researchgate.net/publication/267765135
33) Jin, X., Long, Y., Sun, W., Lu, Y., Yang, X., & Tang, J. (2017). Evaluating cities' vitality and identifying ghost cities in China with emerging geographical data. Cities, 63, 98-109. https://sci-hub.ru/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S026427511630261X
34) Kim, S. (2020). Urban Vitality, urban form, and land use: Their relations within a geographical boundary for walkers. Sustainability, 12(24), 10633. https://www.mdpi.com/2071-1050/12/24/10633
35) Long, Y., & Huang, C. C. (2019). Does block size matter? The impact of urban design on economic vitality for Chinese cities. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 46(3), 406-422. https://www.researchgate.net/publication/318029894
36) Lsiklar, S. (2017). Vitality of the Cities, International Journal of Architectural Engineering Technology, Vol. 4, 18-23. https://www.researchgate.net/publication/321890083
37) Lu, S., Huang, Y., Shi, C., & Yang, X. (2019). Exploring the associations between urban form and neighborhood vibrancy: a case study of Chengdu, China. ISPRS International Journal of Geo-Information, 8(4), 165. https://www.mdpi.com/2220-9964/8/4/165
38) Lu, S., Shi, C., & Yang, X. (2019). Impacts of built environment on urban vitality: Regression analyses of Beijing and Chengdu, China. International journal of environmental research and public health, 16(23), 4592. https://www.mdpi.com/1660-4601/16/23/4592
39) Popov, L., & Chompalov, I. (2012). Crossing over: The interdisciplinary meaning of behavior setting theory. International Journal of Humanities and Social Science, 2(19), 18-27. www.ijhssnet.com
40) Ravenscroft, N. (2000). The vitality and viability of town centers. Urban studies, 37(13), 2533-2549. https://ideas.repec.org/a/sae/urbstu/v37y2000i13p2533-2549.html
41) Shi, J. G., Miao, W., & Si, H. (2019). Visualization and analysis of mapping knowledge domain of urban vitality research. Sustainability, 11(4), 988. https://www.mdpi.com/2071-1050/11/4/988
42) Sulis, P., Manley, E., Zhong, C., & Batty, M. (2018). Using mobility data as proxy for measuring urban vitality. Journal of Spatial Information Science, 16, 137-162. https://www.researchgate.net/publication/325958729
43) Sung, H. G., Go, D. H., & Choi, C. G. (2013). Evidence of Jacobs’s street life in the great Seoul city: Identifying the association of physical environment with walking activity on streets. Cities, 35, 164-173. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264275113001066
44) Sung, H., & Lee, S. (2015). Residential built environment and walking activity: Empirical evidence of Jane Jacobs’ urban vitality. Transportation Research Part D: Transport and Environment, 41, 318-329. http://worldcat.org/issn/13619209
45) Sung, H., Lee, S., & Cheon, S. (2015). Operationalizing jane Jacobs's urban design theory: Empirical verification from the great city of Seoul, Korea. Journal of Planning Education and research, 35(2), 117-130.Chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://researchswinger.org/teaching/operationalizing.pdf
46) Thwaites, K., & Simkins, I. (2005). Experiential landscape place: exploring experiential potential in neighbourhood settings. Urban Design International, 10(1), 11-22.
https://sci-hub.ru/https://link.springer.com/article/10.1057/palgrave.udi.9000134
47) Wu, C., Ye, X., Ren, F., & Du, Q. (2018). Check-in behaviour and spatio-temporal vibrancy: An exploratory analysis in Shenzhen, China. Cities.77, 104-116.
https://sci-hub.ru/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275117303438
48) Wu, J., Ta, N., Song, Y., Lin, J., & Chai, Y. (2018). Urban form breeds neighborhood vibrancy: A case study using a GPS-based activity survey in suburban Beijing. Cities, 74, 100-108.
https://sci-hub.ru/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0264275117309642
49) Xia, C., Yeh, A. G. O., & Zhang, A. (2020). Analyzing spatial relationships between urban land use intensity and urban vitality at street block level: A case study of five Chinese megacities. Landscape and Urban Planning, 193, 103669. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S016920461930101X
50) Xia, C., Zhang, A., & Yeh, A. G. (2022). The varying relationships between multidimensional urban form and urban vitality in Chinese megacities: Insights from a comparative analysis. Annals of the American Association of Geographers, 112(1), 141-166. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/24694452.2021.1919502
51) Xiao, J., Tait, M., & Kang, J. (2018). A perceptual model of smell scape pleasantness. Cities, 76, 105-115. http://eprints.whiterose.ac.uk/130752/1/smellscape_pleasantness_model_whiterose_version.pdf
52) Yang, W., & Kang, J. (2005). Acoustic comfort evaluation in urban open public spaces. Applied acoustics, 66(2), 211-229. https://www.researchgate.net/publication/223405136
53) Ye, Y., Li, D., & Liu, X. (2018). How block density and typology affect urban vitality: An exploratory analysis in Shenzhen, China. Urban Geography, 39(4), 631-652. https://www.researchgate.net/publication/320043369
54) Yue, H., & Zhu, X. (2019). Exploring the relationship between urban vitality and street centrality based on social network review data in Wuhan, China. Sustainability, 11(16), 4356. https://www.mdpi.com/2071-1050/11/16/4356
55) Yue, W., Chen, Y., Zhang, Q., & Liu, Y. (2019). Spatial explicit assessment of urban vitality using multi-source data: A case of Shanghai, China. Sustainability, 11(3), 638. https://www.mdpi.com/2071-1050/11/3/638
56) Yue, Y., Zhuang, Y., Yeh, A. G., Xie, J. Y., Ma, C. L., & Li, Q. Q. (2017). Measurements of POI-based mixed use and their relationships with neighbourhood vibrancy. International Journal of Geographical Information Science, 31(4), 658-675. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13658816.2016.1220561
57) Zarin, S. Z., Niroomand, M., & Heidari, A. A. (2015). Physical and social aspects of vitality case study: Traditional street and modern street in Tehran. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 170, 659-668. https://www.researchgate.net/publication/276929350
58) Zeng, C., Song, Y., He, Q., & Shen, F. (2018). Spatially explicit assessment on urban vitality: Case studies in Chicago and Wuhan. Sustainable cities and society, 40, 296-306. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2210670718302166
59) Zhang, A., Li, W., Wu, J., Lin, J., Chu, J., & Xia, C. (2021). How can the urban landscape affect urban vitality at the street block level? A case study of 15 metropolises in China. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 48(5), 1245-1262. https://www.researchgate.net/publication/341454175
60) Pan, H., Yang, C., Quan, L., & Liao, L. (2021). A new insight into understanding urban vitality: A case study in the Chengdu-Chongqing area twin-city economic circle, China. Sustainability, 13(18), 10068. ‏ https://www.mdpi.com/2071-1050/13/18/10068
61) Ahmed, S. S., Guozhu, J., Mubarik, S., Khan, M., & Khan, E. (2020). Intellectual capital and business performance: the role of dimensions of absorptive capacity. Journal of Intellectual Capital, 21(1), 23-39. ‏ https://www.researchgate.net/publication/337595222
62) Jiang, Y., Zhang, Y., Liu, Y., & Huang, Z. (2023). A review of urban vitality research in the Chinese world. Transactions in Urban Data, Science, and Technology, 2(2-3), 81-99.‏ chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/27541231231154705
63) Li, Q., Cui, C., Liu, F., Wu, Q., Run, Y., & Han, Z. (2021). Multidimensional urban vitality on streets: Spatial patterns and influence factor identification using multisource urban data. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11(1), 2.‏ https://www.mdpi.com/2220-9964/11/1/2
64) Hair Jr, J. F., Babin, B. J., & Krey, N. (2017). Covariance-based structural equation modeling in the Journal of Advertising: Review and recommendations. Journal of Advertising, 46(1), 163-177.‏ https://sci-hub.ru/https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00913367.2017.1281777