کیفیت ادراک معنای فضا با دریافت نور روز

محورهای موضوعی : معماری

سمیه صدری کیا ¹ , محمدرضا بمانیان ² , مجتبی انصاری ³

1 - دانشجوی دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 - استاد تمام گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس
3 - دانشیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1396/09/26 تاریخ پذیرش : 1397/06/05 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: معنا, نور روز, ادراک, فضا,

چکیده مقاله :

نور انواع و درجاتی دارد که سبب پیدایش مفاهیم مستتر در فضا می‌شود. در متون دینی، نور در مفهومی متعالی یادشده است. ماهیت چندجانبه این عنصر، ضرورت توجه به ابعاد مادی و معنایی را آشکار می‌سازد. هدف این پژوهش تبیین چگونگی ایجاد کیفیت معنایی فضا با بهره‌گیری از نور است. در این تحقیق که از نوع کیفی و به‌روش استدلال منطقی انجام‌گرفته؛ چهارچوبی برای مراتب رسیدن از کالبد به معنا پیشنهادشده است که اساسِ آن، منتج از برداشتی مفهومی فضایی، از تفسیر نور در کلام الهی بوده و از روایتی از حضرت علی(ع) درباره نحوه ادراک، به‌عنوان ابزار تحلیل و تطبیق، بهره برده است تا درنهایت با تبیین مدلی از فرایند ادراک معنا در سطوح و مراتب مختلف، پاسخی به نحوه دستیابی به نور معنوی با بهره‌گیری از نور حسی، بر اساس مبانی اسلام باشد. چهارچوب پیشنهادی، علاوه بر کم کردن فاصله میان مفهوم متعالی نور و معنا بخشی آن در فضای معماری؛ پاسخی به نحوه ادراک معنای فضا است.

چکیده انگلیسی:

Light has various forms and degrees which causes latent concepts. Light makes everything seem clear. It is also expressed as a transcendental concept in religion. Beyond this, light has a considerable role to play in designing architectural spaces and without it, neither space nor form and colour, are visible. In architectural spaces, natural light creates various qualities which leads to different meanings and concepts. It is a significant point that light has multi-dimensional aspects which influences human beings’ perception. In other words light is not just a physical necessity but it has psychological and semantic value as an important and noticeable factor, and has affected human life. Therefore in Iranian architecture functional and conceptual approach to the subject of light, leads to creation of spiritual space in addition to functional ones.The multi-dimensional nature of light, reveals the necessity of taking attention to its physical and semantic aspects in different disciplines. This research aims to clarify, how the semantic quality of space by receiving daylight, is perceived. The research background shows that the semantic aspects of quality and its relevant parameters, have not been investigated adequately in preceding studies. Considering this, on the one hand, and the importance of day light as a natural resource which improves semantic quality of space; on the other hand, provided adequate reason to propose a research which attempts to investigate how the daylight affects the semantic quality of space. The main assumption of this research is that reaching the spiritual light, can be achieved by use of physical light in a targeted way. Therefore, in this paper, a qualitative research methodology with an analytical-interpretational and logical reasoning approach was used to provide an appropriate framework for process of understanding the semantic quality of space using daylight. In order to achieve the considered goals, first, the light was studied in the Holy Qur'an to investigate its function and application in general from the Islamic point of view. Types and degrees of light were extracted and classified at this stage. Second, the levels of meanings, was studied.This study tried to identify the levels of human perception. Determining the levels of space meaning perception and finding its relation with light degrees, clarified the main fact of the study. It manifested that, each one of the light degrees is percept by one of meaning levels. In this process, one of Imam Ali’s valuable expression, relating to this field, was used as an analytical and comparative tool. Consequently and based on previous findings shown in diagrams in the research process, a model of meaning perception, was proposed. This model reveals the quality of reaching spiritual light by the use of physical light. This approach to the subject introduces the light’s role in response to the metaphysical needs of human as opposed to its functional ones. The proposed model can reduce the gap between a high-level conceptual approach to the light and its physical application in architectural spaces and, ultimately can indicate the quality of the space meaning perception.

منابع و مأخذ:

1. ---------. (1394). قرآن کریم. (مهدی الهی قمشه‌‌ای، مترجم). تهران: امیرکبیر.
2. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. (جلد 14). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. اردلان، نادر. (1366). ساختمان مفاهیم سنتی معماری و شهرسازی ایران. مجله معماری و هنر، 2، 19-10.
4. افشار کرمانی، عزیز الله. (1383). نور در منظر آیات و روایات. مجله پژوهش دینی، 8 ، 99-86.
5. بحرانی، سید هاشم. (1375). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: دار التفسیر.
6. بمانیان، محمدرضا؛ و عظیمی، سیده فاطمه. (1389). انعکاس معانی منبعث از جهان‌بینی اسلامی در طراحی معماری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(2)، 48-39.
7. پاکزاد، جهانشاه. (1381). کیفیت فضا. فصلنامه آبادی، 2(2)، 100-111.
8. پورمند، حسنعلی؛ و ریخته گران، محمدرضا. (1385). حقیقت مکان و فضای معماری. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، 2(4)، 60-43.
9. جوادی آملی، عبدالله. (1390). تفسیر قرآن سوره مبارکه نور. بازیابی 07، 08، 2017، از www.esra.ir.
10. ذوالفقار زاده، حسن. (1393). تحلیلی بر شیوه‌های نگرش به معماری اسلامی. مجله پژوهش‌های معماری اسلامی، 1(3)، 45-29.
11. رهبرنیا، زهرا؛ و روزبهانی، رویا. (1393). تجلی نور خرّه با ابعادی هنری و عرفانی در معماری ایرانی ـ اسلامی، با تأکید بر آرای شیخ شهاب الدین سهروردی. مجله نقش‌جهان، 4 (1)، 74-65.
12. رئیسی، محمدمنان؛ و نقره‌کار، عبدالحمید. (1394). هستی‌شناسی معنا در آثار معماری. هویت شهر، 9(24)، 16-5.
13. ساجدی، ابوالفضل .(1390). هستی‌شناسی معنا. مجله معرفت فلسفی، (9)2، 114-85.
14. شریف، ابوالحسن. (1375 ق). مقدمة تفسیر مرآة الانوار. قم: دار التفسیر.
15. شولتز، کریستیان نوربرگ. (1393). گزینه‌ای از معماری، معنا و مکان. ( ویدا نوروز برازجانی، مترجم). تهران: پرهام نقش.
16. شیخ زین‌الدین، حسین. (1387). فرم در معماری. فصلنامه معماری و فرهنگ، 1(1)، 170-166.
17. صحاف، سید محمد خسرو. (1395). معنا در معماری ایرانی. هویت شهر، 10(25)، 51-60.
18. طباطبائی، محمدحسین. (1370). تفسیر المیزان. (جلد 12و 15، چاپ 5). قم: نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
19. عباس زادگان، مصطفی؛ و ذکری، عباس. (1393). مفهوم معنی و فرایند فهم آن در معماری. هویت شهر، 8 (18)، 12-5.
20. فیاضی، غلامرضا؛ ملک‌‌زاده، هادی؛ و پاشایی، محمدجواد. (1392). چیستی معنا. فصلنامه آئین حکمت، 5 (16)، 125-160.
21. قلعه‌نویی، محمود؛ صالحی نیا، مجید؛ و پیما نفر، سپیده. (1394). سیاست‌های طراحی شهری جوباره اصفهان؛ با رویکردی بر معنای محیط در دو طیف مسلمان و یهودی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 21، 66-57.
22. کلالی، پریسا؛ و مدیری، آتوسا. (1391). تبیین نقش مؤلفه معنا در فرایند شکل‌گیری حس مکان. هنرهای زیبا، 17(2)، 43-51.
23. مجلسی، محمدباقر. (1371). بحارالانوار. (جلد 1). بیروت: دار احیاء التراث، چاپ اثر اصلی، 1412 ق.
24. مکارم شیرازی، ناصر. (1379). تفسیر نمونه. (جلد 14، چاپ 20). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
25. نصر، سید حسین. ( 1375). هنر و معنویت. (رحیم قاسمیان، مترجم). تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
26. نقی زاده، محمد؛ و امین زاده، بهناز. ( 1379). رابطه معنا و صورت در تبیین مبانی هنر. نشریه هنرهای زیبا، 8، 32-16.
27. نقره‌کار، عبدالحمید؛ و رئیسی، محمد منان. (1391). تحقق‌پذیری هویت اسلامی در آثار معماری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7، 12-5.
28. نوربخش، سیما. (1384). نور در حکمت سهروردی. تهران: انتشارات سعید محبی.

29. Boyce, P. (2003). Human Factors in Lighting. (2thed.). London: Taylor & Francis.
30. Canter, D. (1977). The Psychology of Place. London: Architectural Press.
31. Carmona, M., & Tiesdell, S. (2007). Urban design reader: The dimension of urban design. London: Architecture Press.
32. Punter, J. (1991). Participation in the design of urban space. Landscape design, 200, 24-27.
33. Schulz, C .(1975). Meaning in Wes‌tern architecture. New York: Rizzoli.
34. S‌teemers, K. (1994). Daylighting Design: Enhancing Energy Efficiency and Visual Quality. Renewable Energy. 5, 950-958.
35. Tregenza, P., & Wilson, M. (2011). Daylighting. Architecture and lightening design. London and New York: Routledge.