مقایسه جایگاه اجتماعی زنان در سه سفرنامه عصر ناصری (1264-1313ق/1848/1896م)

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

صدیقه بیات ¹ , شهربانو دلبری ² , طاهره عظیم زاده تهرانی ³ , یوسف متولی حقیقی ⁴

1 - دانشجوی دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. [e-mail]
2 - استادیار، گروه تاریخ، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. [e-mail]
3 - استادیار، گروه تاریخ، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. [e-mail]
4 - استادیار، گروه تاریخ، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. [e-mail]

تاریخ دریافت : 1397/05/23 تاریخ پذیرش : 1397/11/09 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: زنان, جایگاه اجتماعی, شیل, پولاک, ناصرالدین‌شاه,

چکیده مقاله :

یکی از موضوعات مورد توجه سفرنامه‌نویسان دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه، وضعیت و جایگاه اجتماعی زنان در آن دوره بوده است. در این دوره، رفت و آمد بین ایران و اروپا افزایش یافت و دو تن از اروپائیانی که در دوره ناصری به ایران آمدند، مری شیل (همسر وزیر مختار انگلیس) و ادوارد یاکوب پولاک (پزشک اتریشی) بوده‌اند. آنها مجموعه مشاهدات خود را در مورد آداب و رسوم و اوضاع سیاسی اجتماعی زنان ایرانی به رشته تحریر درآورده و به دلیل دسترسی آنان به اندرونی شاه و ملاقات با مهد علیا، مادر شاه و عزت‌الدوله خواهر شاه و دیگر زنان درباری، اطلاعات مهمی از وضعیت اجتماعی زنان در عصر ناصری ارائه می‌دهند. ناصرالدین‌شاه قاجار نیز اولین پادشاه ایرانی بود که سه سفر به اروپا انجام داد و یادداشت‌های روزانه این سفرها را به صورت مکتوب از خود به یادگار باقی گذاشت. در این پژوهش وضعیت اجتماعی و خانوادگی زنان ایران در سفرنامه‌های شیل و پولاک و مقایسه مطالب آنها با سفرنامه فرنگستان ناصرالدین شاه مورد توجه بوده است که به شیوه توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع اصلی (سفرنامه‌های شیل و پولاک و ناصرالدین‌شاه) بررسی شده است. نتایج بدست آمده مشخص کرد شغل پولاک سبب گردیده که اطلاعات بیشتری از وضعیت زنان ایران ارائه دهد. البته شیل و پولاک هردو بیشتر به مسائل و مشکلات اجتماعی زنان ایران توجه کرده‌اند، درحالی که ناصرالدین شاه توجهی به وضعیت اجتماعی زنان در اروپا نداشته و بیشتر به وضع ظاهری و بدنی و خصوصیات جنسی زنان پرداخته است.

چکیده انگلیسی:

Social situation of women was one of the considerable subjects for those who wrote books about their travels to Iran during Naser-al-Din Shah period. There was an increase in the number of travels between Iran the Europe in fifty years of Naser-al-Din Shah monarchy and Mary Sheil (wife of British minister of foreign affairs) and Eduard Jakob Polak (Austrian medicine) were two of people who travelled to Iran at that time. They wrote about their observations in Iran which contains valuable information of women situation during Naser-al-Din shah period because they had the opportunity to visit Mahd-e-Olia (shah's mother), Ezat-al-Dole (Shah's sister) and other court women. Naser-al-Din Shah was the first Iranian king who had three trips to the Europe and wrote books about his observations. What he wrote about physical properties of European women and their sexual features, motivates many researchers to explore this type of behavior. In the present research, we studied social-familial situation of Iranian women reflected in Sheil and Polak travelogues, and compared them with Naserl-al-Din Shah's observations in his west travelogue. This is done based on a descriptive-analytical method based on the original resources (Sheil, Polak and Naser-al-Din Shah). Results clarified that Polak's occupation (as a medicine) enabled him to represent more information about Iranian women situation. Sheil and Polak both considered social problems of Iranian women, however Naser-al-Din Shah rather focused on physical and sexual properties of women compared to their social situation.