پژوهش نامه تاریخ: 5 (53)

دسترسی آزاد مقاله

1 - عوامل موثر در تعاملات فرهنگی و تمدنی مسلمانان و مسیحیان در اندلس(عصر اموی)
سید عباس وزیری احمد اشرفی محمدنبی سلیم

پس از شکل‌گیری حکومت اسلامی توسط پیامبر در یثرب، مدنیت اسلامی نیز پایه‌گذاری نمادین شد. درپی گسترش اسلام در جزیره‌العرب، بین‌النهرین، ایران، روم، مصر، ماوراء‌النهر، شمال آفریقا و سرانجام جنوب اروپا، تمدن نوپای اسلامی وارد مرحله جدیدی گردید. لذا تلاش بیشتر برای تعاملات ف چکیده کامل

پس از شکل‌گیری حکومت اسلامی توسط پیامبر در یثرب، مدنیت اسلامی نیز پایه‌گذاری نمادین شد. درپی گسترش اسلام در جزیره‌العرب، بین‌النهرین، ایران، روم، مصر، ماوراء‌النهر، شمال آفریقا و سرانجام جنوب اروپا، تمدن نوپای اسلامی وارد مرحله جدیدی گردید. لذا تلاش بیشتر برای تعاملات فرهنگی و نیز شکوفایی، توسعه و انتقال تمدن اسلامی احساس شد. اسپانیای اسلامی قبل از ورود مسلمانان به لحاظ فرهنگی و تمدنی وضعیت مناسبی نداشت، با استقرار حکومت امویان(138-422ق)، حاکمان اموی با تدبیر، تسامح و عقلانیت مدنی در صدد شکوفایی تمدن اسلامی در این خطه برآمدند. آنچه در این نوشتار با تکیه بر روش تاریخی برآن تاکید می‌شود این است که؛ چه عواملی در تعاملات فرهنگی و تمدنی اسلام و مسیحیت در اندلس عصر امویان تاثیر داشته است؟ یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که راز موفقیت امویان اندلس، تکیه برآموزه‌های دینی، حاکمیت مبتنی بر عقلانیت، تلاش دانشمندان و تسامح و تساهل حاکمان بوده، که رشد و شکوفایی تمدن اسلامی را در پی داشته و به ثبات آن در این منطقه یاری رسانده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - مقایسه جایگاه اجتماعی زنان در سه سفرنامه عصر ناصری (1264-1313ق/1848/1896م)
صدیقه بیات شهربانو دلبری طاهره عظیم زاده تهرانی یوسف متولی حقیقی

یکی از موضوعات مورد توجه سفرنامه‌نویسان دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه، وضعیت و جایگاه اجتماعی زنان در آن دوره بوده است. در این دوره، رفت و آمد بین ایران و اروپا افزایش یافت و دو تن از اروپائیانی که در دوره ناصری به ایران آمدند، مری شیل (همسر وزیر مختار انگلیس) و ادوارد یاکوب چکیده کامل

یکی از موضوعات مورد توجه سفرنامه‌نویسان دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه، وضعیت و جایگاه اجتماعی زنان در آن دوره بوده است. در این دوره، رفت و آمد بین ایران و اروپا افزایش یافت و دو تن از اروپائیانی که در دوره ناصری به ایران آمدند، مری شیل (همسر وزیر مختار انگلیس) و ادوارد یاکوب پولاک (پزشک اتریشی) بوده‌اند. آنها مجموعه مشاهدات خود را در مورد آداب و رسوم و اوضاع سیاسی اجتماعی زنان ایرانی به رشته تحریر درآورده و به دلیل دسترسی آنان به اندرونی شاه و ملاقات با مهد علیا، مادر شاه و عزت‌الدوله خواهر شاه و دیگر زنان درباری، اطلاعات مهمی از وضعیت اجتماعی زنان در عصر ناصری ارائه می‌دهند. ناصرالدین‌شاه قاجار نیز اولین پادشاه ایرانی بود که سه سفر به اروپا انجام داد و یادداشت‌های روزانه این سفرها را به صورت مکتوب از خود به یادگار باقی گذاشت. در این پژوهش وضعیت اجتماعی و خانوادگی زنان ایران در سفرنامه‌های شیل و پولاک و مقایسه مطالب آنها با سفرنامه فرنگستان ناصرالدین شاه مورد توجه بوده است که به شیوه توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع اصلی (سفرنامه‌های شیل و پولاک و ناصرالدین‌شاه) بررسی شده است. نتایج بدست آمده مشخص کرد شغل پولاک سبب گردیده که اطلاعات بیشتری از وضعیت زنان ایران ارائه دهد. البته شیل و پولاک هردو بیشتر به مسائل و مشکلات اجتماعی زنان ایران توجه کرده‌اند، درحالی که ناصرالدین شاه توجهی به وضعیت اجتماعی زنان در اروپا نداشته و بیشتر به وضع ظاهری و بدنی و خصوصیات جنسی زنان پرداخته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - قاعده استثنا و پارادوکس مشروعیت شورش در دولت هخامنشی
روح اله اسلامی

دولت هخامنشیان سرآغاز شکل‌گیری عقلانیت حکمرانی است به نحوی که منشور کوروش و سنگ نوشته های به جای مانده از آن دوران به خوبی اصول و مبانی حکومت‌مندی ایرانیان را متبلور ساخته است. برخلاف رویکردهای یونانی محور این مقاله هخامنشیان را سرآغاز ایده انسانی و عقلانی حکومت‌مندی می چکیده کامل

دولت هخامنشیان سرآغاز شکل‌گیری عقلانیت حکمرانی است به نحوی که منشور کوروش و سنگ نوشته های به جای مانده از آن دوران به خوبی اصول و مبانی حکومت‌مندی ایرانیان را متبلور ساخته است. برخلاف رویکردهای یونانی محور این مقاله هخامنشیان را سرآغاز ایده انسانی و عقلانی حکومت‌مندی می‌داند زیرا در این منطقه است که مفاهیم، رواداری، مصلحت عمومی، اقتدارعالی، عدالت، تکنیک‌های حکومت به شیوه کاربردی ایجاد می‌شود. پرسش پژوهش همان نقطه ضعف حکومت‌مندی هخامنشیان می‌باشد. ایرانیان کارآمدترین و قدرتمندترین سلسله جهان را ایجاد کردند دارای متعادل‌ترین شبکه‌ها و تکنولوژی‌های قدرت بودند اما در مورد شیوه های مشارکت مردم در سیاست، نقش و جایگاه مردم در امر عمومی و امکان شورش و اصلاحات از سوی شهروندان دیدگاه بسیار بسته‌ای داشتند و اصلا اعتقادی به این فرایند نبود. هخامنشیان و همه سلسله‌های کارآمد و قدرتمند ایرانی با آنکه در اغلب وجوه سیاست پیشتاز بودند اما در مورد نقش مردم در سیاست گزاره هایی دارند که منجر به بن بست در نظام سیاسی و حاشیه رانی یکی از اصلی ترین منابع قدرت می‌گردد. این پژوهش با چنین پیش فرض‌هایی بر اساس تئوری استثنا و حاکمیت اصیل قلمروی سیاست سعی می‌کند با نگرشی انتقادی کتیبه بیستون را مورد واکاوی قرار دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - تجارت و اقتصاد در روزگار سامانیان و غزنویان
مریم دولت رفتار

در قرون اولیه ورود مسلمانان به ایران، جریان ارتباطات تجاری داخلی و خارجی ایران نسبت به دوره‌‌‌های پیش از اسلام تغییر یافت. از اواخر قرن سوم هجری، حکومت‌های قدرتمندی در ایران شکل گرفتند که از جمله آن‌‌‌ها سامانیان و غزنویان بودند. این دو قدرت، بر سر شاهراه‌های ارتباطی و چکیده کامل

در قرون اولیه ورود مسلمانان به ایران، جریان ارتباطات تجاری داخلی و خارجی ایران نسبت به دوره‌‌‌های پیش از اسلام تغییر یافت. از اواخر قرن سوم هجری، حکومت‌های قدرتمندی در ایران شکل گرفتند که از جمله آن‌‌‌ها سامانیان و غزنویان بودند. این دو قدرت، بر سر شاهراه‌های ارتباطی و بخش‌‌‌های مختلفی از ایران مسلط شدند که در دوره‌های پیش از اسلام، ارتباطات وسیع بازرگانی در این بخش&zwj;ها صورت می‌گرفت. مسلماً در این زمان، شرایط مناسب ارتباطات تجاری نسبت به دو قرن اول هجری که اوضاع سیاسی ایران رو به تشویش گذاشته بود، فراهم شده است. زیرا حکومت‌‌‌های بسیاری که هر کدام در پی تحکیم هر چه بیشتر پایه‌های قدرت خود بودند، شکل گرفتند. در نتیجۀ این شرایط، صنعتگران، تاجران و صرافان مختلف می‌توانستند در فضای آرام و امنیت نسبی به فعالیت‌های مراوداتی و دادوستد خود دست بزنند. با توجه به قلمرو دو حکومت مورد نظر، این سلسله‌ها می‌‌توانستند با فراهم آوردن زمینه‌های مناسب و انجام فعالیت‌‌‌های لازم از طریق اعمال نظارت‌‌‌های خاص در بخش‌‌‌های تجاری، تأثیر عمده‌ای بر رشد و رونق این فعالیت‌ها که به هدف دستیابی به منافع بسیار اعمال می‌‌شد، داشته باشند و این امر نیز می‌‌توانست به بخش مهم و مؤثری از ارتباطات و رقابت‌‌‌های این سلسله‌‌‌ها با سایر حکومت‌‌‌ها و ممالک درون قلمرو ایران و خارج از آن تبدیل گردد. با توجه به اهمیت موضوع تجارت و بازرگانی به منظور بقای حیات سیاسی دولت‌ها، در این پژوهش هدف بر آن است تا قاموس و شئون کلی تجاری و مناسبات بازرگانی دولت‌های مذکور مورد بررسی قرار گیرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - ترکیب قشون و مراکز نظامی ایران در دوره قاجاریه (1292-1268ق)
مهدی خانی زاده

در عصر قاجار بواسطه وجود مناقشات ارضی با کشورهای همسایه و وجود نا امنی های داخلی، باعث شده بود تا تقویت ارتش، مورد توجه باشد. در پی این منظور حکومت مجبور بود تا به شیوه حکومت های قبل از خود،علاوه بر استفاده از نظامیان رسمی، از طوایف نیز در مواقع جنگ سرباز، به خدمت بگیرد چکیده کامل

در عصر قاجار بواسطه وجود مناقشات ارضی با کشورهای همسایه و وجود نا امنی های داخلی، باعث شده بود تا تقویت ارتش، مورد توجه باشد. در پی این منظور حکومت مجبور بود تا به شیوه حکومت های قبل از خود،علاوه بر استفاده از نظامیان رسمی، از طوایف نیز در مواقع جنگ سرباز، به خدمت بگیرد. این پژوهش با رویکرد آرشیوی، تحلیلی در نظر دارد تا در حوزه ساختار شناسی اسناد نظامی دوره قاجار و با استفاده از محتوای اطلاعاتی اسناد یکی از مجموعه های 10000 برگی آستان قدس رضوی، مراکز نظامی کشور، پراکندگی جغرافیایی و ترکیب قشون ایران را در طی بازه زمانی 1268 الی 1292 قمری مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که شاکله اصلی قشون ایران علی رغم نا کارامدی آن بر اساس نیروهای طوایف می باشد و در عین حال از تشکیلات داخلی نظامندی، برخوردار می باشند که در این میان بیشترین تجمع نیروها به دلیل موقعیت سوق الجیشی در مناطق آذربایجان و خراسان قرار داشتند.ایالت عراق عجم نیز به جهت وسعت دارای بیشترین تعداد دسته های کوچک نظامی است و کل قشون قاجار در ده تومان تقسیم شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - نظمیه و سیاست‌های تجددگرایی پهلوی اول
محمد احمدآبادی رحیم موسوی

با ظهور رضاشاه در عرصه سیاسی ایران گفتمان جدیدی در جامعه ایران شکل گرفت. این گفتمان که برآمده از افکار و اندیشه های قشرنوگرای روشنفکر ایران آن روز بود، سبب شد اصلاحات و رفورم‌های نوظهور که رضاشاه خود را مجری آن می‌دانست، با کم توجهی نسبت به ویژگی‌های جامعه‌شناسی فرهنگی چکیده کامل

با ظهور رضاشاه در عرصه سیاسی ایران گفتمان جدیدی در جامعه ایران شکل گرفت. این گفتمان که برآمده از افکار و اندیشه های قشرنوگرای روشنفکر ایران آن روز بود، سبب شد اصلاحات و رفورم‌های نوظهور که رضاشاه خود را مجری آن می‌دانست، با کم توجهی نسبت به ویژگی‌های جامعه‌شناسی فرهنگی واجتماعی ایران انجام پذیرد. این اصلاحات علاوه بر وجود اندیشمندان و متفکران روشنفکر به‌ عنوان ایدئولوگ و پشتیبان برنامه های نوسازی پهلوی اول، برای اجرایی شدن نیاز به نیروی نظامی پیدا کرد تا به‌ عنوان بازوی اجرایی و با قوه قهریه، این اقدامات را پشتیبانی کند. رضاشاه که عمده اتکایش به نیروهای نظامی بود، اقدامات نظامی مورد نیاز را به سازمان نظمیه محول کرد. این پژوهش که به شیوه تحلیلی- تاریخی و با تکیه ‌براسناد آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای تنظیم یافته، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که نظمیه چه نقشی در سیاستهای تجددگرایی دوره پهلوی اول داشت؟یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد برخی از اقدامات تجددگرایانه رضاشاه و برنامه‌های اصلاحی او با توجه به اینکه با اتکاء به نیروهای نظامی و از جمله نظمیه پیگیری می‌شد و با فرهنگ عمومی و اعتقادی مردم همخوانی نداشت، در جامعه بازتاب منفی پیدا کرده با مقاومت‌های مردمی روبرو شد. با فروپاشی و سقوط سلطنت رضاشاه جدا از برخی اقدامات مفید و ارزنده بسیاری دیگر از سیاستهای نوگرایانه محکوم به زوال گردید و به بوته فراموشی سپرده شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - نقد و بررسی اصطلاح «امپراطوری» برای حکومت خوارزمشاهیان با تاکید بر جغرافیای تاریخی
حسین احمدی رهبریان مقصود علی صادقی گندمانی

برخی از پژوهشگران، حکومت خوارزمشاهیان را در قامت یک امپراطوری می دانند و در همین چارچوب به عوامل شکست خوارزمشاهیان می پردازند. امپراطوری در مورد کشورهایی به کار برده می شود که دارای عناصر پهناوری قلمرو، قدرت نظامی و یک نظریه و قدرت فردی باشد درحالی که این عناصر با ویژگی چکیده کامل

برخی از پژوهشگران، حکومت خوارزمشاهیان را در قامت یک امپراطوری می دانند و در همین چارچوب به عوامل شکست خوارزمشاهیان می پردازند. امپراطوری در مورد کشورهایی به کار برده می شود که دارای عناصر پهناوری قلمرو، قدرت نظامی و یک نظریه و قدرت فردی باشد درحالی که این عناصر با ویژگی های دولت خوارزمشاهیان مطابقت ندارد. این پژوهش در پاسخ به این سوال است که فراز و نشیب جغرافیای تاریخی دولت خوارزمشاهیان در طول 125 سال چگونه بود و توسعه قلمرو بر چه اساسی شکل گرفت و آیا با توجه به تعریف امپراطوری، حکومت و قلمرو خوارزمشاهیان مصداق یک امپراطوری بود؟ نتیجه این تحقیق آن است که دولت خوارزمشاهیان بیش از یکصد سال وابسته و خراج دهنده دولتهای همجوار مانند سلجوقیان و قراختاییان بود و عمدتاً این حکمرانی از منطقه خوارزم فراتر نرفت و توسعه قلمرو در خارج از مرزهای خوارزم در مدت کوتاهی رخ داد و آن نیز، حاصل قدرت نظامی و ایدئولوژیک خوارزمشاهیان نبود. برخی از پژوهشگران، حداقل دوران حکومت تکش و محمد خوارزمشاه را دوران امپراطوری می دانند در حالی که قدرت تکش در خوارزم محدود بود و تنها پس از مرگ سلطانشاه حکومتش فراتر از خوارزم گسترش پیدا کرد و پس از مرگش نیز بسیاری از آن مناطق از دست رفت. محدوده قلمرو حکومت محمد خوارزمشاه در پنج سال نخست نیز در منطقه خوارزم بود و وسعت قلمرو او در چهار سال پایانی حکومتش اتفاق افتاد پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - بررسی چگونگی ایجاد معارف نوین در بلوچستان و سیر عملکرد آن در دوره پهلوی اول
علی نادریان فر علیرضا ابطحی سهیلا ترابی فارسانی

چکیده بلوچستان تا قبل از سال 1307 ه. ش از نهضت فرهنگی مملکت بهره چندانی نداشت و آموزش اندک و محدود بود، دوره پهلوی اول در تاریخ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بلوچستان حائز اهمیت زیادی است. به نظر می‌رسد آغاز روند پیدایش معارف نوین در بلوچستان به دوره پهلوی اول برمی‌گ چکیده کامل

چکیده بلوچستان تا قبل از سال 1307 ه. ش از نهضت فرهنگی مملکت بهره چندانی نداشت و آموزش اندک و محدود بود، دوره پهلوی اول در تاریخ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بلوچستان حائز اهمیت زیادی است. به نظر می‌رسد آغاز روند پیدایش معارف نوین در بلوچستان به دوره پهلوی اول برمی‌گردد. اینکه معارف و آموزش کودکان بلوچ چگونه آغاز و چه مسیری را در دوره پهلوی اول طی نمود سؤال اصلی این پژوهش است، بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق تلاش می‌گردد به روش تاریخی و به شیوه توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسناد مراکز سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مورد واکاوی و پژوهش قرار گیرد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که پس از عملیات قشون در بلوچستان دولت توجه خود را معطوف به گسترش تحولات فرهنگی نمود و در این زمینه اقداماتی نظیر دایر نمودن اداره فرهنگ و معارف، تأسیس مدارس شبانه‌روزی در شهرستان‌های خاش، ایرانشهر، سراوان و زاهدان صورت گرفت. به نظرمی رسد حضور نظامیان در بلوچستان در گسترش و توسعه مدارس مؤثر بوده است از طرفی دیگر، باوجود اقدامات صورت گرفته در این زمینه، عدم اختصاص بودجه کافی و پرداخت به‌موقع حقوق معلمان در مدارس تازه تأسیس، عدم وجود راه‌های مواصلاتی مناسب و عدم توجه کافی دولت‌مردان در دولت‌های مختلف به امور فرهنگی به‌عنوان مهم‌ترین عوامل اصلی رکود و گسترش آموزش نوین در این دوره به‌حساب می‌آید. پرونده مقاله

XML

فهرست مقالات