مطالعه مؤلفه‌های اثرگذار در رشد مناسبات تجاری ایران و روسیه در فاصله زمانی 1285-1332 ه. ش.
محورهای موضوعی : مباحث معرفتی و روش شناختی و تاریخ پژوهی
امیر تیمور رفیعی
1
*
,
حمیدرضا جدیدی
2
,
محمدرضا مصباحی
3
1 - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی محلات
2 - استادیار ، دانشکده علوم انسانی ، واحد محلات ،دانشگاه آزاد اسلامی ،محلات ، ایران
3 - دانشجوی دکتری تاریخ بعد از اسلام، گروه تاریخ، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران.
کلید واژه: تجارت خارجی, مناسبات تجاری, تاریخ روابط اقتصادی, ایران, روسیه.,
چکیده مقاله :
روابط اقتصادی ایران و روسیه، همواره تابعی از پارادایم سیاسی روسیه در قبال ایران بود. مطابق این پارادایم، تشتت نیروهای سیاسی و تشدید مجادلات سیاسی در ایران، نه تنها به مثابه یک وظیفه رسمی از سوی روسیه تبلیغ می‌شد، بلکه بهره‌وری از منافع اقتصادی و تجاری روسیه به ویژه در شمال ایران، از پیامدهای اجتناب‌ناپذیر چنین سیاستی بود. این پژوهش، با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با مطالعه فراز و فرودهای تجاری میان ایران و روسیه، کوشش می‌کند به مولفه‌های تاثیرگذار در رشد مناسبات تجاری میان دو کشور بپردازد. در فاصله زمانی 1285 تا سال 1332، چنان سیاست و اقتصاد ایران به خصوص در روابط با همسایه‌هایش تنیده است که نمی‌توان فراز و فرودهای تجاری را بدون در نظر گرفتن تحولات سیاسی نادیده گرفت. در واقع روسیه در دوره پس از مشروطیت در ایران، کماکان نقش سنتی خود در سیاست و اقتصاد شمال ایران را بازی می‌کرد. با ورود رضا شاه، روسیه به عاملی در جهت تضعیف نقش انگلیس در سیاست‌های اقتصادی ایران تبدیل شد. هدف تحقیق حاضر، بازشناسی مولفه‌های پیش‌برنده مناسبات تجاری ایران و روسیه نظیر جایگاه استراتژیک ایران، منابع نفتی سرشار، بازار نسبتاً بزرگ و ساختار نیمه‌صنعتی و کشاورزی هر دو کشور که باعث تامین نیازهای فی‌مابین می‌شد. در فاصله سال‌های 1320 تا 1332، اگر چه در سال‌های اولیه دهه 20 خورشیدی در هیئت متفقین، شمال ایران را تصرف کرد، اما به زودی با گسترش ملی‌گرایی در ایران و سیاست‌ورزی‌های مدبرانه سیاسیون ایرانی در قبال روسیه، ایران توانست به نقش سنتی روسیه در سیاست و اقتصاد ایران خاتمه دهد.
The economic relations between Iran and Russia were always a function of the Russian political paradigm toward Iran. According to this paradigm, the formation of political forces and the escalation of political disputes in Iran were not only promoted by Russia as an official duty, but also the efficiency of Russian economic and commercial interests, particularly in the North of Iran, were among the inevitable consequences of such policy. This research with descriptive-analytical approach and studying the Business relations between Iran and Russia, tries to discuss the important factors in the growth of trade relations between the two countries. Between 1906 and 1953, Iran's policies and economy, especially in relation to its neighbors, have become so intertwined that economic leaps and bounds cannot be neglected, regardless of political developments. Russia continued to play its traditional role in the politics and economy of northern Iran during the post-Constitutional era in Iran. In this Era, Russia became a factor in weakening Britain's role in Iran's economic policies. The aim of this study was to recognize the preventive components of Iran-Russia trade relations, such as strategic position of Iran, abundant oil resources, relatively large market and semi-industrial and agricultural structure of both countries, provide the needs of products in our interfaces. However, between 1941 and 1953, although it was occupied by the Allied forces in the early 1920s, Iran soon ended Russia's traditional role in Iranian politics and economy by expanding the Iranian nationalism and tacit policy towards Russia.
منابع و مأخذ فهرست منابع فارسی آدمیت، فریدون (1387)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران: انتشارات گستره.
ازغندی، سید علیرضا (1390)، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1357-1320)، تهران: انتشارات سمت.
اعظمی، هادی (1385)، «وزن ژئوپلیتیکی و نظام قدرت منطقه‌ای»، نشریه ژئوپلیتیک، دوره ۲، شماره 3-4، صص 154-119.
الهی، همایون (1365)، اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم، شیراز: مرکز نشر دانشگاه شیراز.
انتنر، مروین (1369)، روابط بازرگانی روس و ایران 1914-1828، ترجمه احمد توکلی، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی.
باریر، جولیان (1363)، اقتصاد ایران 1279-1349، ترجمه مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی، تهران: موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه.
بیات، کاوه (1370)، فعالیت‌های کمونیستی در دوره رضا شاه، تهران: انتشارات اسناد ملی ایران.
ترابی فارسانی، سهیلا (1381)، «روابط تجاری ایران و شوروی و تشکیل نهضت اقتصاد در اوایل عصر پهلوی»، مجله علمی-پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره 31، صص 143-172.
جمالزاده، محمد علی (1384)، گنج شایگان (اوضاع اقتصادی ایران)، تهران: انتشارات سخن.
جهان‌آرا، ناصر (1390)، تاریخ روابط تجاری ایران و شوروی از انقلاب اکتبر تا سقوط رضا شاه، آمل: انتشارات وارش وا.
خلیلی، محسن، حیدری، جهانگیر، اصغری ثانی، حسین، صیادی، هادی (1393)، «ژنوم‌های ژئوپولیتیک تاثیرگذار بر کدهای رفتاری در سیاست خارجی ایران و روسیه»، فصلنامه سیاست جهانی، بهار 1393، شماره 7، صص 72-41.
ذوقی، ایرج (1368)، ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم، تهران: انتشارات پاژنگ.
شیردل، تقی (1394)، «گفتمان دولت شوروی در برابر ملی شدن صنعت نفت»، مجله تاریخ نو، شماره ۱۰، بهار 1394، صص 109-107.
طاهر احمدی، محمود (1384)، روابط ایران و شوروی در دوره رضاشاه، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
عمادی، سید رضی (1389)، «عوامل تأثیرگذار بر تصمیم‌سازی سیاست خارجی روسیه»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، تابستان 1389، صص 89-65.
فوران، جان (1392)، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران (از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی)، ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کولایی، الهه و عابدی، عفیفه (1396)، «فراز و فرود روابط ایران و روسیه: 2016-1990»، مطالعات روابط بین‌الملل، زمستان 1396، شماره 40، صص164-135.
لنچافسکی، جرج (1356)، رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه اسماعیل رایین، تهران: انتشارات جاویدان.
مکی، حسین (1357)، تاریخ بیست ساله ایران، جلد ۳، تهران: انتشارات امیرکبیر.
منشور گرگانی، محمد علی (1375)، سیاست دولت شوروی در ایران، تهران: انتشارات البرز.
مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ) (1387)، سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی، تهران: نشر پیکان.
میلسپو، آرتور (1370)، آمریکاییها در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: انتشارات البرز.
فهرست منابع انگلیسی - Cossa, Ralph A. (1990), Iran, Soviet Interests, US Cocerns, Mc Nair Papers, Number Eleven, The Institute for National Strategic Studies. - Deutschmann, Moritz (2018), Iran and Russian Imperialism: The Ideal Anarchists, 1800-1914 (Iranian Studies), Routledge. - Gholi Majd, Mohammad (2016) Iran Under Allied Occupation In World War II:The Bridge to Victory & A Land of Famine, University Press of America. - Matthee, Rudi & Elena Andreeva (2018), Russians in Iran: Diplomacy and Power in the Qajar Era and Beyond, I. B. Tauris. فهرست روزنامه‌ها، سایت‌ها و آرشیوها - آرشیو اسناد وزرات امور خارجه ایران - آرشیو اسناد ملی مجلس شورای ملی - مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوي - مجله آینده، شماره ۳، 1305. - مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوي، سند شماره 4/99385. آمارها و احصاییه اداره کل گمرکات - احصاییه تجارتی ایران، اداره کل گمرکات، مجموعه تجارت عمومی ایران با ممالک خارجه در سال 1301/21 مارس 1924/20 مارس 1925 1925، تهران: 1304. - احصاییه تجارتی ایران، اداره کل گمرکات، مجموعه تجارت عمومی ایران با ممالک خارجه در سال 1302. - احصاییه تجارتی ایران، اداره کل گمرکات، مجموعه تجارت عمومی ایران با ممالک خارجه در سال 1304، مطابق 21 مارس 1925-20 مارس 1926، تهران 1305.