امکان‌سنجی تحقق چشم‌انداز توسعه گردشگری کشاورزی در پایداری توسعه سکونتگاه‌های ناحیه ای (مطالعه موردی: شهرستان ساوه)

محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری

مجید گودرزی ^{1 *} , هوشنگ مرادی ² , حجت الله پاشاپور ³ , محمد فرجی دارابخانی ⁴

1 - دانشيار جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه شهيد چمران اهواز، اهواز، ايران
2 - دانشجوي دکتري جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه شهيد چمران اهواز، اهواز، ايران
3 - استاديار جغرافياي سياسي، دانشگاه امام علي، تهران، ايران
4 - استاديار جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، دانشگاه پيام نور تهران، تهران، ايران

تاریخ دریافت : 1402/07/06 تاریخ پذیرش : 1402/09/08 تاریخ انتشار : 1403/02/04

کلید واژه: گردشگری کشاورزی, پایداری توسعه, سکونتگاه‌های ناحیه‌ای, مدل SWOT و QSPM, شهرستان ساوه,

چکیده مقاله :

هدف این مطالعه بررسی، امکان‌سنجی و تحقق‌بخشی چشم‌انداز توسعه گردشگری کشاورزی در شهرستان ساوه است. نوع تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، پیمایشی مبتنی بر مطالعات میدانی (پرسشنامه‌ای) است. جامعه آماری این پژوهش شامل 18 نفر از مدیران و متخصصین دانشگاهی در حوزه گردشگری و برنامه‌ریزی شهری است که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب‌شده است. برای تحلیل علمی از مدل ترکیبی تحلیل استراتژیک SWOT و ماتریس برنامه‌ریزی استراتژیک کمی QSPMاستفاده‌شده است. نتایج بدست آمده بر مبنای ماتریس ارزیابی که عوامل داخلی؛ نقاط قوت و ضعف و عوامل خارجی؛ فرصت‌ها و تهدیدها می‌باشد. با توجه به امتیازبندی گویه‌های موجود در تحقیق مجموع امتیاز عوامل داخلی 28/2 (قوت‌ها 13/1 و ضعف‌ها 15/1) و عوامل خارجی 2/3 (فرصت‌ها 993/0 و تهدیدها 2/2) به‌دست‌آمده است؛ بنابراین بهترین استراتژی و راهبرد تحقق الگوی گردشگری کشاورزی در منطقه مورد مطالعه، راهبرد WO یا تقویت و استفاده از نقاط فرصت در جهت کاهش و خنثی‌سازی نقاط ضعف می‌باشد. با توجه به نتایج حاصله از بین راهبردهای تدوین‌شده، استراتژی رقابتی- تهاجمی (WO) با داشتن بالاترین نمره (82/6) بالاترین امتیاز را کسب نموده و دارای بیشترین جذابیت در بین استراتژی‌های پژوهش می‌باشد. همچنین خروجی مدل برنامه‌ریزی استراتژیک مذکور با تأکید بر استفاده هر چه بیشتر از موقعیت منطقه از نظر نزدیکی و دسترسی به مراکز جمعیتی ویژگی‌های زمین‌شناختی منطقه و تقویت برنامه‌های مربوط به آن از اولویت بالایی برخوردار است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to investigate the feasibility and realization of agricultural tourism development in Saveh city. The current type of research is applied in terms of purpose and nature, employing a survey based on field studies (questionnaire). The statistical population of this research includes 18 university managers and experts in the field of tourism and urban planning, who were selected using purposive sampling. For scientific analysis, the combined model of SWOT strategic analysis and the Quantitative Strategic Planning Matrix (QSPM) has been used. The results obtained from the evaluation matrix show that internal factors (strengths and weaknesses) and external factors (opportunities and threats) were assessed. According to the scoring of the items in the research, the total score of internal factors is 2.28 (strengths 1.13 and weaknesses 1.15) and external factors 3.2 (opportunities 0.993 and threats 2.2). Therefore, the best strategy for realizing the agricultural tourism model in the study area is the WO strategy, which involves leveraging strengths to exploit opportunities and mitigate weaknesses. Among the developed strategies, the competitive-aggressive (WO) strategy scored the highest (6.82) and is the most attractive among the research strategies. The output of the strategic planning model emphasizes leveraging the region's proximity and access to population centers, geological features of the area, and strengthening related programs as high priority actions.

منابع و مأخذ:


1- اعرابي، م. 1389. درسنامه برنامه ريزي استراتژيک. دفتر پژوهش¬هاي فرهنگي، چاپ سوم: ص 63.
2- اميري، ص.، احساني فر، ت.، نادري، ن.، رستمي، ف. 1395. ارائه يک مدل مفهومي به‌منظور بررسي تأثير گردشگري کشاورزي بر توسعه کارآفريني روستايي. نشريه کارآفريني در کشاورزي، مطالعات کارآفريني و توسعه پايدار کشاورزي، 3(1): 15-1.
3- ترکچورن، ط. 1389. تأثير گردشگري کشاورزي بر اقتصاد محلي و کارآفريني (منطقه مورد مطالعه: دهستان کترا شهرستان تنکابن). پايان‌نامه کارشناسي ارشد رشته مديريت جهانگردي، دانشگاه هنر اصفهان، اسفند ماه 89.
4- خاني، ف.، قاسمي، ا.، قنبري، ع. 1388. بررسي اثرات گردشگري ساحلي با تکيه‌بر نظرسنجي از خانوارهاي روستايي (مطالعه موردي: روستاي چمخاله شهرستان لنگرود). پژوهش‌هاي جغرافياي انساني، 1(4): 64- 51.
5- سالنامه آماري، سرشماري نفوس و مسکن (1395). استانداري مرکزي.
6- فرجي دارابخاني، م. 1400. تحليل نقش گردشگري مذهبي اربعين در توسعه پايدار شهرهاي گذرگاهي مرزي (مطالعه موردي: شهر مهران). مطالعات توسعه پايدار شهري و منطقه¬اي، 2(2): 24-1.
7- مطيعي لنگرودي، ح.، حيدري، ز. 1395. تبيين قابليت‌هاي گردشگري کشاورزي بر اساس ديدگاه گردشگران (مطالعه موردي: دهستان بلده شهرستان تنکابن). فصلنامه برنامه‌ريزي و توسعه گردشگري، 1(3): 23-1.
8- منتصري، ز.، شاطريان، م.، کياني، ص.، غلامي، ي. 1397. سطح‌بندي توسعه گردشگري روستاهاي بخش برزک در شهرستان کاشان. پايان‌نامه کارشناس ارشد اکوتوريسم، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستايي، 8(2): 114-95.

9- Abdullaev, A. 2006. Ecotourism: the search for an operational definition. Journal of Sustainable Tourism, 5(2): 109-130.
10- Ansari, M., Biranvandzadeh, M., Arefi, A. 2020. Investigating the role of stakeholders in the development of naturebased sports tourism in lorestan province. The Third International Conference on the Development of Geography and Tourism and Sustainable Development of Iran.
11- Ardestani, M. 2008. Principles of rural tourism, the Ministry of Culture and Islamic Guidance. Printing & Publishing Organization.
12- Baggy, F.S., Reeder, R.J. 2012. Factors affecting farmer participation in agritourism. Agricultural and Resource Economics Review, 41(2): 189-199.
13- Barbieri, C. 2013. Assessing the Sustainability of Agritourism in the Us: A Comparison between Agritourism and Other Farm Entrepreneurial Ventures. Journal of sustainable tourism, 21(2): 252-70.
14- Bondoc, I. 2009. Finding Fun in Food Farming Characteristics of US Agritourism Industry, a master's thesis, University of Florida.
15- Byrd, E.T. 2007. Stakeholders in sustainable tourism development and their roles: applying stakeholder theory to sustainable tourism development. Tourism Review, 62(2): 6- 13.
16- Demonja, D., Bacac, R. 2011. Agritourism Development in Croatia. Studies in Physical Culture and Tourism, 18(4): 361-370.
17- Francesca, D. A. 2016. Green Building for a Green Tourism. A new model of ecofriendly Agritourism. Agriculture and Agricultural Science Procedia, 8: 201 – 210.
18- Gao, J., Barbieri, C., Valdivia, C. 2013. Agricultural landscape preferences: Implications for agritourism development, Journal of Travel Research, 53(3): 366-379.
19- Lupi, C., Claudio, V., Mastronardi, L., giannelli, A., Scardera, A. 2017. Exploring the features of agritourism and its contribution to rural development in Italy. Land Use Policy, 64: 383-390.
20- Malkanthi, S. H. P., Rotary, J. K. 2011. Potential for agritourism development: evidence from srilanka. The Journal of Agricultural Sciences, 6 (1): 44-58.
21- Movahed, A., Javdan, M., Ghanipour, M. 2020. Analysis of Stakeholders’ Perceptions of Tourism Impacts Sustainability in Lahijan. Urban tourism, 7(1): 1-15. doi: 10.22059/ jut.2020.290588.733.
22- Nechar, M. C., Roma’n G. M., Guerrero M. O., Bustamante L. E. T. 2015. Endogenous practices Aculco agritourism, Mexico, based on the valuation of the cultural patrimony of their plantations (Haciendas). Tourism in Latin America, Chapter 10: 175-190.
23- Petromana, I., Vargaa, M., Constantinb, E., Petromana, C., Momira, B., Turca, B., Mercea,. I. (2016). Agritourism: An Educational Tool for the Students with Agro-Food Profile. Procedia Economics and Finance, 39: 83 – 87.
24- Polucha, I., Omer elkatib, A., Zukovskis, J. 2011. Organizational aspects of the arrangement and design of green space and infrastructure in the agro – tourism farms: the case study from North-Eastern Poland. Management theory and studies for rural business and infrastructure development. Research Papers, 1 (25): 200 - 207.
25- Rogerson, Ch., Rogerson, J.M. 2014. Agritourism and Local Economic Development in South Africa. Bulletin of Geography. Socioeconomi Series, 26(26): 93-106.
26- Salami, H., Mafi, H., Ansari, V., Peykani, Gh., Mohtashami, T. 2019. Prioritizing the development of agricultural activities with the goal of employment growth. Agricultural Economics, 17 (4): 149-173.
27- Sznajder, M., Przezbórska, L., Scrimgeour, F. 2009. Agritourism, UK: Cabi.
28- Varmazyari, H., Asadi, A., Rahimi, A., Faghehi, D. 2016. The Motivation Analysis for Tourists Choice of Agritourism Destination: A Case Study of East Alamut, Iran. Journal of Rural Research, 7(4): 644 - 657.
29- Veeck, G., Deborah, Ch., Veeck, A. 2006. America's Changing Farmscape: A Study of Agricultural Tourism in Michigan. The Professional Geographer, 58(3): 235- 48.
30- Yang, L. 2012. Impacts and Challenges in Agri-tourism Development in Yunnan, China. Tourism Planning & Development, 9(4): 369-81.

 

متن کامل:



امکان‌سنجي تحقق چشم‌انداز توسعه گردشگري کشاورزي در پايداري توسعه سکونتگاه‌هاي ناحيه­اي(مطالعه موردي: شهرستان ساوه)

 

 

 

چکيده

گردشگري را ابزاري براي تحرک اقتصاد حاشيه­اي، ترويج و توسعه از طريق ايجاد اشتغال و درآمد تعريف کرده­­اند که در طول چند دهه گذشته به‌شدت گسترش‌يافته است. گردشگري کشاورزي يکي از جذاب‌ترين شاخه‌هاي صنعت گردشگري است به‌طوري‌که از اواخر قرن بيستم فعاليت‌هاي گردشگري به‌طور قابل‌ملاحظه‌اي در همه کشورهاي توسعه‌يافته افزايش‌يافته و توانسته نقش کليدي در توسعه بالأخص مناطق روستايي بازي کند. هدف اين مطالعه بررسي، امکان‌سنجي و تحقق­بخشي چشم‌انداز توسعه گردشگري کشاورزي در شهرستان ساوه است. نوع تحقيق حاضر از لحاظ هدف، کاربردي و از نظر ماهيت و روش، پيمايشي مبتني بر مطالعات ميداني (پرسشنامه­اي) است. جامعه آماري اين پژوهش شامل 18 نفر از مديران و متخصصين دانشگاهي در حوزه گردشگري و برنامه­ريزي شهري است که با استفاده از روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب‌شده است. براي تحليل علمي از مدل ترکيبي تحليل استراتژيک SWOT و ماتريس برنامه‌ريزي استراتژيک کمي QSPMاستفاده‌شده است. نتايج بدست آمده بر مبناي ماتريس ارزيابي که عوامل داخلي؛ نقاط قوت و ضعف و عوامل خارجي؛ فرصت‌ها و تهديدها مي‌باشد. با توجه به امتيازبندي گويه­هاي موجود در تحقيق مجموع امتياز عوامل داخلي 28/2 (قوت‌ها 13/1 و ضعف‌ها 15/1) و عوامل خارجي 2/3 (فرصت‌ها 993/0 و تهديدها 2/2) به‌دست‌آمده است؛ بنابراين بهترين استراتژي و راهبرد تحقق الگوي گردشگري کشاورزي در منطقه مورد مطالعه، راهبرد WO يا تقويت و استفاده از نقاط فرصت در جهت کاهش و خنثي‌سازي نقاط ضعف مي­باشد. با توجه به نتايج حاصله از بين راهبردهاي تدوين‌شده، استراتژي رقابتي- تهاجمي (WO) با داشتن بالاترين نمره (82/6) بالاترين امتياز را کسب نموده و داراي بيشترين جذابيت در بين استراتژي­هاي پژوهش مي­باشد. همچنين خروجي مدل برنامه‌ريزي استراتژيک مذکور با تأکيد بر استفاده هر چه بيشتر از موقعيت منطقه از نظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه و تقويت برنامه­هاي مربوط به آن از اولويت بالايي برخوردار است.

واژگان کليدي: گردشگري کشاورزي، پايداري توسعه، سکونتگاه‌هاي ناحيه­اي، مدل SWOT و QSPM، شهرستان ساوه.

 

 

مقدمه

رشد و گسترش گردشگري از جمله پديده‌هاي مهم اواخر قرن بيستم است که با سرعت در قرن جديد ادامه يافته است. افزايش سطح درآمد، تنوع در ايام فراغت، تغييرات و نگرش جديد به مفاهيم زندگي ايجاب مي‌کند که گردشگري گسترش و توسعه يابد (خاني و همکاران، 1388: 52). گردشگري به‌عنوان يکي از سريع‌ترين بخش‌هاي در حال رشد در سراسر جهان شناسايي‌شده است. گردشگري کشاورزي به کشاورزان کمک مي‌کند تا کسب‌وکارشان را در برابر نوسانات بازار، گسترش اشتغال در مزرعه، ارائه درآمد خارج از فصل و بهبود پايداري کسب‌وکار محافظت کنند. در طرف تقاضا، افزايش در درآمد و تقاضا براي اشکال تخصصي‌تر از تجارب تعطيلات، رشد را براي فعاليت‌هاي گردشگري و تفريحي در مناطق روستايي تحريک کرده است. گردشگري کشاورزي پديده نسبتاً جديدي نيست؛ و در اوايل قرن 20 ظهور پيدا کرد ولي در اوايل دهه 1970 مورد توجه جدي قرار گرفت (تو و باربيري، 2012)؛ در منابع مختلف از گردشگري کشاورزي تعاريف متعددي شده است (بوندوک، 2009). مفهوم گردشگري کشاورزي بر اساس تعريف ويوور و فل (1997) شامل فعاليت‌هاي پوياي سه گروه ذينفع کليدي مي‌شود 1- فراهم‌کنندگان گردشگري کشاورزي 2- بازديدکنندگان گردشگري کشاورزي 3- سازمان‌هاي بازاريابي مقصد، وي معتقد است به‌طور ايدئال سيستم گردشگري کشاورزي موفق سيستمي است که موانع مربوط به هر يک از گروه‌هاي ذينفع را کاهش و حذف و يا بر آن‌ها غلبه نموده و در عين‌حال نيازهاي هر يک از گروه‌ها نيز برطرف نمايد (يانگ، 2012)؛ اين شکل از گردشگري کشاورزي در اين مفهوم، شکل دشوار ولي در عين‌حال بسيار آرزومندانه به نظر مي‌رسد. دومين ويژگي مربوط به کيفيت گردشگري کشاورزي در مقايسه با گردشگري مرسوم امکان اقناع نيازهاي شناختي انسان در درون فرايند توليد مزرعه يا قوم انگار است. سومين ويژگي گردشگري کشاورزي امکان اقناع نيازهاي احساسي انسان از قبيل ارتباط مستقيم با حيوانات اهلي، توليدات گياهي و محصولات فراوري‌شده و نياز به تجربه رؤيايي حومه شهر و هواي روستا است (فرجي دارابخاني و مرادي، 1400: 18). گردشگري کشاورزي به‌عنوان بخشي از گردشگري روستايي، به‌صورت تفريحي است که بر توليد و خدمات در محيط کشتزارها تأثير قابل‌توجهي دارد (Polucha et al, 2011; Ardestani, 2008; Nechar, 2015). درواقع گردشگري کشاورزي به کشاورزان کمک مي‌کند تا پويايي و دوام توليدات کشاورزي را حفظ نمايند و درعين‌حال اقتصاد خود را نيز متنوع سازند (ويک، چي و ويک، 2006). به‌طورکلي، مزاياي استفاده از گردشگري کشاورزي براي مناطق روستايي مي‌تواند فراتر از مسائل مربوط به احياي اقتصادي منجر گردد. بدين ترتيب اين رهيافت مي‌تواند با ايجاد تعادل ميان ابعاد زيست‌محيطي و اجتماعي - فرهنگي و اقتصادي، توسعه پايدار را در مناطق روستايي نهادينه نمايد (راجرسون، 2014). گردشگري، انگيزاننده و موجب تنوع‌بخشي بخش کشاورزي از طريق محصولاتي باارزشِ افزوده، محصولات غير سنتي، ميوه­هاي ويژه و تخصصي، گٌل‌ها و محصولات گلخانه­اي مي‌شود. خدمات در بخش کشاورزي محرک خدمات در بخش گردشگري است (ترک چورن، 1393: 33). از نظر اقتصادي گردشگري کشاورزي يک فرصت سرمايه‌گذاري براي جامعه محلي، افزايش درآمد، افزايش سهم قابل‌توجه در توسعه روستايي، اشتغال، تحريک توسعه زيرساخت‌هاي فيزيکي، تنوع بخشيدن به فعاليت‌هاي اقتصادي، ايجاد ارزش‌افزوده و در نهايت موجب توسعه پايدار مي‌شود. اگر چه گردشگري کشاورزي برتري‌ها و سودمندي‌هاي زيادي دارد، اما کاستي‌هايي نيز دارد، به‌ويژه در صورت کمبود آموزش و نبود زمينه ترويج مناسب آن در بين کشاورزان و ساکنان و گردشگران، مي‌تواند موجب تخريب محيط‌زيست، ساخت‌وسازهاي بي‌رويه، نابودي حيات‌وحش و گونه‌هاي گياهي، پراکندگي زباله و از دست دادن کيفيت فرهنگ محلي شود (Jomepour & heydari, 2016; heydari et al, 2016; Fathi Saghezchi et al, 2018).

در سال‌هاي اخير در بيشتر مناطق کشور، کشاورزي با چالش‌هاي زيادي روبه‌رو بوده، به‌طوري‌که ديگر پاسخگوي نارسايي‌ها و کاستي‌هاي اقتصادي روستائيان نيست (Salami et al, 2019). ازاين‌رو با توجه به ظرفيت‌هاي موجود کشاورزي برخي از اين منطقه‌ها، ايجاد و توسعه فعاليت‌هاي گردشگري کشاورزي مي‌تواند به‌عنوان فعاليت مکمل بخش کشاورزي، ياريگر کشاورزان باشد (Demonja & Bacac, 2011). گردشگري کشاورزي مي‌تواند محرک ديگر فعاليت‌هاي محلي باشد و باعث رونق کسب‌وکارهاي محلي شود و از طرق مختلفي نظير فروش توليدات کشاورزي، فروش انواع سوغاتي‌ها يا صنايع‌دستي به گردشگران، راه‌اندازي سالن‌هاي غذاخوري يا رستوران‌ها، انواع مختلف اقامت محله‌اي نظير هتل، ويلا و خانه‌هاي ييلاقي به بهبود اقتصاد روستايي کمک کند؛ بنابراين، مي‌توان چنين نتيجه گرفت که گردشگري کشاورزي مي‌تواند به‌عنوان راهبردي مناسبِ توسعه روستايي و کشاورزي کمک نمايد (مطيعي لنگرودي، 1395: 2). گردشگري کشاورزي به‌عنوان يکي از راهکارهاي توسعه پايداري اقتصاد روستايي و در نهايت توسعة پايدار ناحيه اي از طريق 1) ايجاد شغل‌هاي متعدد 2) تزريق سرمايه 3) اشتغال پاره ‌وقت يا فصلي و 4) ايجاد امنيت اقتصادي به‌طور مستقيم و رشد و حفظ صنايع‌دستي و ساير جاذبه‌هاي روستايي به‌طور غيرمستقيم در چرخه اقتصاد روستايي مثمر ثمر خواهد بود. از آنجا که در مطالعات ناحيه اي فضاهاي شهري و روستايي به عنوان يک مجموعه واحد جغرافيايي بررسي مي شود، گردشگري کشاورزي شهري نيز به دنبال چند موضوع در شهرها مطرح مي‌گردد، شواهد و مدارک علمي وجود دارد که نشان مي‌دهد ارتباط با طبيعت مي‌تواند تأثيرات بسيار مثبتي در کيفيت زندگي داشته باشد و کشاورزي شهري يکي از راهکارهايي است که به دنبال پيوند مجدد انسان شهري و طبيعت است. کشاورزي شهري اين ظرفيت را دارد که پيوندهاي اجتماعي را در مجموعه‌هاي شهري بالا ببرد و مي‌توان در هر محله يا مکاني که قابليت پياده‌سازي دارد، منطقه‌هايي را به کشاورزي شهري اختصاص داد کارشناسان و صاحب‌نظران کشورهاي مختلف در بررسي‌هاي توسعه گردشگري بر اهميت و ضرورت توجه به پايداري در بخش گردشگري تأکيد کرده‌اند و به‌منظور رفع و يا تعديل عامل‌هاي ناپايداري در فرايند برنامه‌ريزي و ارزيابي اثرگذاري‌هاي گردشگري به تدوين و تنظيم شاخص‌ها و معيارهايي پرداخته‌اند (Abdullaev, 2006; Eftekhari et al, 2010).

مطالعه و شناسايي عوامل مؤثر بر توسعه‌ي گردشگري و اولويت‌بندي روستاها از نظر دارا بودن بيشترين و بهترين وضعيت، گام مهمي در انتخاب صحيح برنامه‌ها و سياست‌ها در منطقه است. شناسايي عوامل تأثيرگذار و مشخص شدن بهترين روستاها که اولويت بالاتري جهت توسعه دارد، منجر به افزايش کارايي و بهره‌وري از ظرفيت‌هاي بالقوه موجود و صرفه‌جويي زماني و مالي است که مي‌تواند به تضمين استمرار معيشت، ايجاد فرصت‌هاي شغلي جديد، ارتقاي درآمد، متنوع سازي اقتصاد روستايي در منطقه منجر شود (منتصري و همکاران، 1397: 97).

بر پاية پژوهش‌ها و سندهاي توسعه شهرستان ساوه، يکي از اصلي‌ترين راهبردهاي تنوع‌بخشي به فعاليت‌هاي اقتصادي اجتماعي در جوامع محلي - روستايي و سکونتگاه‌هاي شهري، تأکيد بر استفاده از قابليت‌هاي گردشگري است يا به تعبيري مي‌توان با توجه به فعاليت اصلي در روستاها از گردشگري کشاورزي به‌عنوان يکي از راهبردهاي اساسي در توسعه روستايي بهره جست. توسعه پايدار گردشگري، توسعه‌اي است که در آن توازن و تعادل حفظ ارزش‌ها و کيفيت اخلاقيات و اصول اقتصادي و نيز مزيت‌هاي اقتصادي همه به همراه هم ديده‌ شده و کوشش مي‌شود تا توسعه‌اي متعادل و همه‌جانبه جايگزين توسعه صرفاً اقتصادي گردد (Varmaziyari, 2016). بايد گفت که دستيابي به توسعه‌ي گردشگري، بستگي به همکاري جوامع گردشگري به عنوان عنصر اساسي محلي دارد زيرا جوامع نقش کليدي در توسعه گردشگري بشمار مي‌روند (ضيايي و همکاران، 1392) به عقيده برد (2007) جهت دستيابي به توسعه‌ي گردشگري پايدار، مشارکت دادن همه ذينفعان ضروري است؛ چرا که بدون حمايت ذينفعان، توسعه‌ي گردشگري به شکل پايدار تقريباً غيرممکن است؛ لذا بررسي و شناخت کامل نگرش‌ها و علائق ذينفعان يک ضرورت اجتناب‌ناپذير براي مديريت پايدار در گردشگري ناحيه اي است؛ بنابراين، با توجه به پتانسيل شهرستان ساوه در گردشگري کشاورزي، شناسايي عوامل مؤثر بر توسعه آن ضروري است. اين پژوهش به دنبال پاسخ به اين سؤال است که عوامل مؤثر بر توسعه گردشگري کشاورزي در شهرستان ساوه کدم‌اند؟ در کنار پاسخ به اين سؤال، اولويت‌بندي شاخص­ها و عوامل مؤثر بر توسعه گردشگري کشاورزي در شهرستان ساوه نيز مورد توجه قرار خواهد گرفت.

لوپي و همکاران (2017) به بررسي ويژگي‌هاي گردشگري کشاورزي و سهم آن در توسعه روستايي ايتاليا پرداختند و نشان دادند محيط‌زيست نقش مهمي در گردشگري کشاورزي داشته و گردشگري کشاورزي مي‌تواند تأثير مثبتي بر محيط‌زيست داشته باشد. فرانسسکا (2016) در بررسي‌هاي خود ضمن ترويج گردشگري کشاورزي به بحث پايداري نيز توجه کرده و براي رسيدن به گردشگري پايدار، بحث‌هاي حفاظت زيست‌محيطي، سلامت، رفاه و امنيت غذايي را به‌عنوان شاخص‌هاي پايداري مورد توجه قرار داده است. پترومن و همکاران (2016) در نتايج بررسي‌هاي خود بيان کردند گردشگري کشاورزي يک ابزار آموزشي مهم براي آشنايي با کشاورزي و گردشگري، در درک فرهنگ‌هاي سنتي و روستايي، توليد و توزيع محصولات کشاورزي و حفاظت محيط‌زيست است. مالکنثي و روتري (2017) در نتايج بررسي‌هاي خود نشان دادند گردشگري کشاورزي در بسياري از کشورهاي جهان باهدف توسعه پايدار روستايي ترويج‌شده است. در مطالعات باربيري (2013) نيز بيان‌شده است گردشگري کشاورزي در مقايسه با ساير کسب‌وکارهاي کشاورزي مزاياي چندگانه اقتصادي، اجتماعي فرهنگي و زيست‌محيطي بيشتري براي مزارع، خانواده‌هاي کشاورز و حتي جامعه ايجاد مي‌نمايد نتايج مطالعه وي نشان مي‌دهد که گردشگري کشاورزي باعث افزايش منافع و سود مزارع، ايجاد شغل و حفاظت از ميراث طبيعي و فرهنگي مي‌شود. شيعه و علي پور اشکيکي (1389) در مطالعه‌اي به بررسي تحليل عوامل کيفيت بخش محيط گردشگري ساحلي با توجه به معيارهاي گردشگري در سواحل شهر رامسر پرداختند که نتايج اين تحقيق بيانگر آن است که ارتباط معني‌داري ميان عوامل کيفي با متغيرهاي ميزان رضايت از محيط گردشگري و احتمال بازگشت مجدد به مقصد گردشگري در سطح آلفا برابر 5 درصد وجود دارد و گردشگر عوامل ديگري نظير هزينة سفر، معيارهاي اجتماعي و... در احتمال انتخاب مجدد يک مقصد گردشگري را نيز لحاظ مي‌نمايد و کيفيت‌هاي محيطي تنها بخشي از اين معيارها را شامل مي‌شود. مطيعي لنگرودي و حيدري (1391) در مطالعه به بررسي تبيين قابليت‌هاي گردشگري کشاورزي بر اساس ديدگاه گردشگران در دهستان بلده از توابع شهرستان تنکابن پرداختند نتايج اين تحقيق بيانگر اين است که آن‌ها دريافتند که روستاهاي جلگه‌اي، پاي کوهي و کوهستاني موردمطالعه در اين دهستان از توان بالايي براي ايجاد فعاليت‌هاي گردشگري کشاورزي برخوردار بوده که مناسب براي توسعه گردشگري کشاورزي مي‌باشد. پژوهش موحد و همکاران (2020) درزمينه تحليل ادراک ذينفعان از پايداري اثرات گردشگري در شهر لاهيجان نشان داد که سرمايه‌گذاران داراي ادراک بالاتر از سطح متوسط اما ساکنان محلي، مديران و گردشگران در سطح نامطلوب و متمايل به متوسط قرار داشتند. انصاري و همکاران (2020) در مطالعه‌اي به بررسي نقش ذينفعان در توسعه گردشگري ورزشي طبيعت‌محور در استان لرستان پرداختند که نتايج آن نشان داد مهم‌ترين ذينفعان اثرگذار بر گردشگري ورزشي طبيعت‌محور در استان لرستان شامل اداره کل ورزش و جوانان، دفاتر گردشگري و آژانس‌هاي گردشگري، ساکنين جوامع محلي، ميراث فرهنگي و گردشگري استان هستند.

گردشگري عاملي مهم براي فراهم کردن کيفيت بهتر امکانات، خدمات و افزايش درآمدهاست. گردشگري کشاورزي با ايجاد اشتغال براي افراد روستايي و به کار گرفتن توانمندي‌هاي آن‌ها در راستاي بهره‌گيري از توانايي‌هاي اکولوژيک مي‌تواند موجب شکوفايي اقتصادي سکونتگاه­هاي ناحيه­اي شود.

بنابراين با توجه به پيشينه‌هاي داخلي و خارجي متعدد که جهت توسعه زمينه­هاي مختلف گردشگري، معيارها و شاخص‌هاي متفاوتي را بررسي کردند؛ در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن معيارها و شاخص‌هاي تأثيرگذار و کليدي در توسعه گردشگري کشاورزي، ضمن بررسي آن‌ها نسبت به اولويت­بندي و ميزان تأثيرگذاري آن‌ها در گردشگري کشاورزي اقدام شد. اگر چه اين پژوهش داراي تشابه با بسياري از پژوهش­هايي از اين دست مي­باشد، ليکن تفاوت اين پژوهش با مطالعات ديگر جامعيت معيارها و شاخص­هاي مورد بررسي و همچنين استفاده از ديدگاه­ها و نظرات نخبگان مي­باشد. از اين‌رو، با توجّه به اهميت گردشگري کشاورزي براي توسعه پايدار سکونتگاه­هاي ناحيه­اي، پژوهش حاضر با در نظر گرفتن خلأ تحليل­هاي کيفي در مطالعات گردشگري کشاورزي به دنبال آن است تا با ارائه رويکردي بنيادين با در نظر گرفتن ظرفيت‌هاي موجود در مناطق شهري و روستايي استان مرکزي (شهرستان ساوه)، امکان­سنجي تحقق چشم­انداز اين الگوواره را براي بررسي توانمندي­هاي گردشگري کشاورزي ارائه دهد که قابليت پياده‌سازي در فضاهاي جغرافيايي مختلف را داشته باشد. همچنين، افزون بر خلأ پايه‌هاي کاربردي، ارائه چنين الگويي از آن بُعد مهم است که با توجّه به گسترش روزافزون گردشگري کشاورزي و دستيابي به مقوله مهم پايداري توسعه، براي برنامه­ريزان، تصميم گيران و سرمايه‌گذاران، اولويت اساسي دارد. زيرا که مطالعه و شناسايي عوامل مؤثر بر توسعه‌ي گردشگري و اولويت‌بندي روستاهاو سکونتگاه­ها از نظر دارا بودن بيشترين و بهترين وضعيت، گام مهمي در انتخاب صحيح برنامه‌ها و سياست‌ها در منطقه است.

بنابراين با توجّه به اهميت کيفيت محيط و مؤلفه‌هاي مربوط به آن در توسعه گردشگري کشاورزي، اهداف پژوهش حاضر به ترتيب شامل موارد ذيل است: 1- ارزيابي و سنجش فاکتورهاي کليدي تأثيرگذار بر توسعه گردشگري کشاورزي 2- شناسايي و اولويت‌بندي شاخص­ها معيارهاي هاي مؤثر به ‌منظور توسعه گردشگري کشاورزي شهرستان ساوه نيز مورد توجه قرار خواهد گرفت.

 

مواد و روش­ها

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردي - بنيادي و از نظر روش‌شناسي توصيفي- تحليلي است که بر مبناي مطالعات اسنادي (مقالات، کتابها و ديگر منابع قابل استناد) و ميداني (پرسشنامه و مصاحبه) مبتني است. جامعه آماري آن شهرستان ساوه است حجم نمونه 18 نفر از متخصصان و مديران مرتبط با حوزه گردشگري و برنامه‌ريزي شهري مي‌باشد که با استفاده روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب‌ شده است. در اين پژوهش براي تجزيه‌وتحليل اطلاعات از مدل استراتژيك SWOT استفاده‌ شده است. با اين تفسير که در ابتدا قوت‌ها، ضعف‌ها، تهديدها و فرصت‌ها در قالب جدولي ارائه گرديد سپس با عنايت به اين موضوع و با در نظر گرفتن اصول مشترک محورهاي مقاله اقدام به تدوين پرسشنامه شده است و در پايان تحليل‌ها منجر به ايجاد راهکارها و پيشنهادها شده است. در شکل شماره (3) فرايند روش تحقيق اسنادي اين پژوهش آورده شده است.

 

شکل (3): مدل مفهومي تحقيق

مآخذ: (نگارندگان، 1402)

 

منطقه مورد مطالعه

شهرستان ساوه با مساحت 4612 کيلومترمربع، در شمال استان مركزي بين عرض جغرافيايي 34 درجه و 34 دقيقه تا 35 درجه و 25 دقيقه عرض شمالي و 49 درجه و 15 دقيقه تا 50 درجه و 44 دقيقه طول شرقي واقع‌ شده اس؛ از شمال به تهران- شهريار و قزوين، از جهت شرق به قم و ري، از غرب به همدان و قزوين و از طرف جنوب به تفرش و اراك محدود شده است. شهر ساوه مركز شهرستان ساوه داراي 220762 نفر جمعيت و در فاصله 155 كيلومتري شمال مركز استان (اراك) و 126 كيلومتري جنوب غربي تهران واقع‌شده و ارتفاع آن از سطح دريا 960 متر مي باشد(سرشماري عمومي نفوس و مسکن 1395). شرايط اقليمي مناسب و تنوع محصولات کشاورزي، موقعيت خاص جغرافيايي (نزديکي و دسترسي به مراکز عمده جمعيتي) و عواملي از قبيل گستردگي و وسعت زمين‌هاي حاصلخيز کشاورزي اين منطقه را به يکي از قطب‌هاي کشاورزي در ايران تبديل کرده است که به تبع فرصت­هاي رسيدن به جايگاه قطب گردشگري کشاورزي را نيز در دسترس دارد (شکل شماره 1).

 

شکل 1. موقعيت جغرافيايي شهرستان ساوه

مآخذ: (نويسندگان، 1402)

داده­هاي مورد استفاده و روش مطالعه

به ‌منظور بررسي ويژگي‌هاي جمعيتي مناطق شهري و روستايي شهرستان ساوه از داده‌هاي دوره‌هاي مختلف سرشماري عمومي نفوس و مسکن کشور (1395- 1345) استفاده‌ شده است که در ادامه نتايج داده‌هاي به‌ دست ‌آمده مورد استفاده قرار مي‌گيرد. بنابر سرشماري مرکز آمار ايران جمعيت شهرستان در سال 1395 برابر با 283538 نفر و 8744 خانوار بوده است. شهرستان ساوه بر اساس نتايج سرشماري 1335 حدود 139386 نفر جمعيت داشته است که 42/10 در مناطق شهري 58/89 درصد در مناطق روستايي ساکن بوده‌اند و در سال 1345 اين ارقام به 32/12 درصد در مناطق شهري 68/87 درصد در مناطق روستايي رسيد و در سال 1355 جمعيت شهرستان معادل 141813 نفر، جمعيت شهري (32608) نفر 23 درصد و جمعيت روستايي (109205) نفر به 77 درصد رسيده است در سال 1365 جمعيت شهرستان 183133 نفر جمعيت شهري 82924 نفر، 45 درصد و جمعيت روستايي 100118 نفر، 55 درصد بوده است و در آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسکن 1395 جمعيت مناطق شهري 223377 نفر و جمعيت مناطق روستايي و جمعيت مناطق روستايي شهرستان ساوه 50159 نفر بوده است بنابراين مقايسه نسبت شهرنشيني و روستانشيني در شهرستان ساوه در فواصل سال‌هاي 1395- 1335 حاکي از آن است که از سال 1345 به بعد به‌طور مستمر به نفع شهرنشيني تغيير يافته جمعيت مناطق شهري از سال 1345 تا 1395 از 14537 نفر به 259030 نفر رسيده است از دلايل عمده‌اي که بيانگر رشد شتابان جمعيت شهرستان و همچنين شهرنشيني در شهرستان ساوه به آن اشاره نموده‌اند علاوه بر رشد طبيعي جمعيت، استقرار شهر صنعتي کاوه در 10 کيلومتري شهر ساوه توسعه و گسترش شبکه‌هاي ارتباطي، موقعيت جغرافيايي مناسب شهرستان ساوه در شاهراه‌هاي مرکزي کشور نزديکي به پايتخت سياسي کشور و همچنين نزديکي به فرودگاه بين‌المللي تهران و مهاجرت از ديگر مناطق به افزايش جمعيت شهرستان و همچنين مهاجرت از روستاهاي بخش مرکزي به شهر ساوه منجر به افزايش جمعيت شهرنشيني در سال‌هاي اخير مي‌باشد.

بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسکن کشور ناحيه روستايي شهرستان ساوه در سال 1335 داراي 122849 نفر مي‌باشد که اين تعداد در سال 1345 به 126949 نفر افزايش پيدا کرده است. جمعيت ناحيه روستاي در طي سالهاي 1355 تا 1395 کاهش جمعيتي را تجربه کرده به‌گونه‌اي که در سال 1355 جمعيتي برابر 109205 نفر داشته است و در سال 1390 داراي 51487 نفر بوده و در آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسکن کشور در سال 1395 جمعيت مناطق روستايي شهرستان ساوه داراي 50159 نفر بوده است. بررسي تحولات جمعيتي روستاهاي شهرستان ساوه در فاصله سال‌هاي 1395- 1335 مرکز آمار حاکي از کاهش جمعيت و خانوارهاي روستاها و منفي بودن نرخ رشد جمعيت از سال 1345 مي‌باشد (نمودار 1)؛ و در دوره‌ي 1395 تا 1345 جمعيت روستايي شهرستان ساوه از نرخ رشد منفي برخوردار بوده است. بنا بر مطالعات انجام‌گرفته برخي روستاهاي شهرستان ساوه به‌ويژه بخش نوبران به دليل موقعيت ييلاقي داراي جمعيت فصلي که بيشتر در فصول بهار و تابستان در آن سکونت مي‌کنند با توجه به‌پيش بيني‌هاي صورت گرفته در صورت تأمين اشتغال و خدمات مناسب جمعيت روستاها در چند سال آتي با نرخ رشد مناسبي افزايش يابد. مطالعه نرخ رشد و تحولات جمعيتي روستايي در شهرستان ساوه در دوره‌هاي 1395- 1335 نشان‌دهنده آن است که جمعيت اين روستاها در طول دوره مذکور کاهش‌يافته است اين افراد عمدتاً خانواده‌هاي جوان و داراي افراد در سن کار بوده‌اند که به‌منظور دستيابي ‌به کار و برخورداري از شرايط بهتر در سال‌هاي مذکور عمدتاً به شهرهاي ساوه، قم و تهران مهاجرت کرده‌اند. در شکل شماره (2) در زير روند تغييرات جمعيتي شهرستان نشان داده‌شده است.

 

شکل 2. جمعيت مناطق شهري و روستايي شهرستان ساوه (1395- 1335)

 

یافته­های پژوهش

در پژوهش حاضر از روش مديريت استراتژيک S.W.O.T و ماتريس کمي QSPM به‌منظور امکان‌سنجي و تحقق گردشگري کشاورزي در شهرستان ساوه استفاده ‌شده است. جهت دستيابي به مهم‌ترين راهبردهاي بهره‌گيري از گردشگري کشاورزي در شهرستان ساوه پس از بررسي ادبيات موضوع و استخراج مهم‌ترين مؤلفه‌ها و دستيابي به يک مدل مفهومي در اين راستا به تنظيم پرسشنامه‌هايي بر اساس مؤلفه‌هاي استخراجي پرداخته و نتايج حاصل از جامعه نمونه جهت شناسايي عوامل داخلي (نقاط قوت و ضعف) و همچنين عوامل خارجي (فرصتها و تهديدها) در جدول شماره (1) در زير آمده است.

 

 

جدول 1. امکان‌سنجي تحقق گردشگري کشاورزي با استفاده از SWOT

قوت Strengths	ضعف Weakens
·       نگرش مثبت مسئولين منطقه به مزيت­هاي اقتصادي گردشگري کشاورزي ·       وجود نيروي انساني بومي در راستاي توسعه خدمات ·       ميزان توجه دولت (محلي) به برنامه‌ريزي و سرمايه‌گذاري در بخش گردشگري ·       وسعت زمين‌هاي کشاورزي و تنوع محصولات کشاورزي و باغي ·       توسعه گردشگري و رونق اشتغال و درآمد ·       حفظ سنت‌هاي فرهنگي ·       بسترسازي مناسب به‌منظور مشارکت و سرمايه‌گذاري‌هاي دولتي در فعاليت‌هاي گردشگري کشاورزي ·       افزايش درآمد و کاهش فقر روستائيان و ارتقاء کيفيت زندگي ·       توسعه و تجهيز امکانات رفاهي، کيفيت خدمات و زيرساخت‌ها ·       برگزاري جشنواره‌ها و رويدادهاي کشاورزي ·       توليد محصولات ارگانيک در شهر ·       فرصت‌هاي بازار	·       آگاهي و آموزش ضعيف ·       قوانين دست و پاگير ·       نبود معافيت‌هاي مالياتي ·       تغيير شيوه و سبک زندگي ·       اقامتگاه‌هاي مناسب جهت اسکان و استراحت گردشگران ·       قوانين مربوط به ارث ·       کمبود نيروي کار ·       عدم پوشش بيمه‌اي محصولات ·       دسترسي محدود به اطلاعات ·       مشکلات و روابط اجتماعي ضعيف ·       چالش‌هاي تبليغاتي و اطلاع‌رساني ·       نبود جايگاه و مکان مناسب جهت استقرار محصولات ·       تعدد صاحبان بخش کشاورزان يا خرده‌پا بودن آن‌ها ·       همکاري ضعيف تعاوني‌ها	STRATEGIC INQUIRY
فرصت Opportunity	تهديد Threat
·       مستعد بودن منطقه جهت سرمايه‌گذاري و برنامه‌ريزي گردشگري کشاورزي ·       موقعيت منطقه ازنظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه ·       سيستم اطلاع‌رساني و فعاليت‌هاي تبليغاتي گردشگري ·       ميزان آگاهي و اطلاع‌رساني کشاورزان درزمينه گردشگري کشاورزي و کارآفريني ·       ارتقاء و بهره‌گيري و تقويت خرده‌فرهنگ‌ها ·       بهبود زيرساخت‌هاي توسعه گردشگري کشاورزي ·       فعاليت‌هاي جذاب و متنوع ·       بهبود و توسعه الگوي توسعه کارآفريني شهري يا محلي ·       مشارکت فعال در فرآيندهاي توليد ·       رسانه‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي ·       حمايت‌ها و سياست‌گذاري دولتي	·       تمايل زياد مردم به تغيير کاربري زمين‌هاي کشاورزي به مسکوني ·       نبود مشارکت محلي ·       عدم همکاري و تعاملات بين بخشي ·       کمبود منابع آبي ·       وجود تعارضات کشاورزي يا فعاليت‌هاي اوليه و سنتي مجموعه اين بخش ·       عدم تأمين امنيت مالي ·       عدم سرمايه‌گذاري بخش خصوصي در زيرساخت‌هاي گردشگري ·       روند افزايشي ميزان مهاجرت‌هاي روستا به شهر ·       فقدان استراتژي و برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت ·       عدم تمايل افراد به توليد محصولات کشاورزي ·       عدم سرمايه انساني متخصص و حرفه‌اي ·       عدم وجود فناوري پيشرفته در فعاليت‌هاي کشاورزي	-       APPRECIATIVE INTENT

 

بر اساس بررسي‌هاي صورت گرفته تعداد 12 نقطه قوت داخلي در برابر 12 نقطه‌ضعف داخلي و تعداد 11 نقطه فرصت خارجي در برابر 12 نقطه تهديد خارجي تعيين شد. درمجموع نيز تعداد 23 نقطه قوت و فرصت به‌عنوان مزيت‌ها و تعداد 24 نقطه‌ ضعف و تهديد به‌عنوان محدوديت‌هاي پيش­ و روي توسعه گردشگري کشاورزي در شهرستان ساوه شناسايي‌شده است.

 

جدول 2. ماتريس برنامه‌ريزي راهبردي SWOT

عوامل تعيين‌کننده		ضريب	نمره	نمره نهايي	عوامل تعيين‌کننده	ضريب	نمره	نمره نهايي
	نقاط قوت				نقاط ضعف
عوامل داخلي	نگرش مثبت مسئولين منطقه به مزيت­هاي اقتصادي گردشگري کشاورزي	035/0	2	07/0	آگاهي و آموزش ضعيف	044/0	2	088/0
	وجود نيروي انساني بومي در راستاي توسعه خدمات	039/0	2	078/0	قوانين دست و پاگير	046/0	2	092/0
	ميزان توجه دولت (محلي) به برنامه‌ريزي و سرمايه‌گذاري در بخش گردشگري	036/0	2	072/0	نبود معافيت‌هاي مالياتي	037/0	1	037/0
	وسعت زمين‌هاي کشاورزي و تنوع محصولات کشاورزي و باغي	055/0	3	165/0	تغيير شيوه و سبک زندگي	032/0	1	064/0
	توسعه گردشگري و رونق اشتغال و درآمد	045/0	2	09/0	اقامتگاه‌هاي مناسب جهت اسکان و استراحت گردشگران	044/0	2	088/0
	حفظ سنت‌هاي فرهنگي	041/0	2	082/0	کمبود نيروي کار	036/0	1	072/0
	بسترسازي مناسب به‌منظور مشارکت و سرمايه‌گذاري‌هاي دولتي در فعاليت‌هاي گردشگري کشاورزي	041/0	2	082/0	دسترسي محدود به اطلاعات	046/0	2	092/0
	افزايش درآمد و کاهش فقر روستائيان و ارتقاء کيفيت زندگي	046/0	2	092/0	مشکلات و روابط اجتماعي ضعيف	040/0	2	080/0
	توسعه و تجهيز امکانات رفاهي، کيفيت خدمات و زيرساخت‌ها	034/0	3	102/0	چالش‌هاي تبليغاتي و اطلاع‌رساني	053/0	3	159/0
	برگزاري جشنواره‌ها و رويدادهاي کشاورزي	048/0		144/0	نبود جايگاه و مکان مناسب جهت استقرار محصولات	042/0	3	126/0
	توليد محصولات ارگانيک در شهر	045/0	2	09/0	تعدد صاحبان بخش کشاورزان يا خرده‌پا بودن آن‌ها	035/0	2	070/0
	فرصت‌هاي بازار	034/0	2	068/0	همکاري ضعيف تعاوني‌ها	061/0	3	183/0
مجموع امتياز	ضريب	1
	نمره	12/2
	نمره نهايي	14/2
	فرصت				تهديد
عوامل خارجي	مستعد بودن منطقه جهت سرمايه‌گذاري و برنامه‌ريزي گردشگري کشاورزي	042/0	3	126/0	تمايل زياد مردم به تغيير کاربري زمين‌هاي کشاورزي به مسکوني	060/0	3	18/0
	موقعيت منطقه ازنظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه	052/0	4	208/0	نبود مشارکت محلي	042/0	2	084/0
	سيستم اطلاع‌رساني و فعاليت‌هاي تبليغاتي گردشگري	032/0	2	064/0	عدم همکاري و تعاملات بين بخشي	047/0	3	141/0
	ميزان آگاهي و اطلاع‌رساني کشاورزان درزمينه گردشگري کشاورزي و کارآفريني	039/0	2	078/0	کمبود منابع آبي	055/0	3	165/0
	ارتقاء و بهره‌گيري و تقويت خرده‌فرهنگ‌ها	049/0	2	098/0	وجود تعارضات کشاورزي يا فعاليت‌هاي اوليه و سنتي مجموعه اين بخش	045/0	2	09/0
	بهبود زيرساخت‌هاي توسعه گردشگري کشاورزي	035/0	2	070/0	عدم تأمين امنيت مالي	043/0	1	043/0
	فعاليت‌هاي جذاب و متنوع	037/0	2	074/0	عدم سرمايه‌گذاري بخش خصوصي در زيرساخت‌هاي گردشگري	046/0	2	092/0
	بهبود و توسعه الگوي توسعه کارآفريني شهري يا محلي	041/0	2	082/0	روند افزايشي ميزان مهاجرت‌هاي روستا به شهر	041/0	2	082/0
	مشارکت فعال در فرآيندهاي توليد	039/0	1	039/0	فقدان استراتژي و برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت	050/0	3	15/0
	رسانه‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي	033/0	2	066/0	عدم تمايل افراد به توليد محصولات کشاورزي	058/0	3	174/0
	حمايت‌ها و سياست‌گذاري دولتي	044/0	2	088/0	عدم سرمايه انساني متخصص و حرفه‌اي	050/0	2	1/0
	-----------------------------------				عدم وجود فناوري پيشرفته در فعاليت‌هاي کشاورزي	047/0	2	94/0
مجموع	ضريب	1
	نمره	26/2
	نمره نهايي	2/3

 

طبق اطلاعات مندرج در جدول شماره (3)، مهم‌ترين نقاط قوت (S) در سطح منطقه مورد مطالعه از نظر گردشگري کشاورزي شهري، عواملي نظير وسعت زمين‌هاي کشاورزي و تنوع محصولات کشاورزي و باغي، برگزاري جشنواره‌ها و رويدادهاي کشاورزي، توسعه و تجهيز امکانات رفاهي، کيفيت خدمات و زيرساخت‌ها مي‌باشد که مهم‌ترين زمينه‌هاي توسعه الگوي مورد نظر در شهرستان مي‌باشند. از سوي ديگر مهم‌ترين نقاط ضعف (W) در راه توسعه گردشگري کشاورزي شهري در منطقه مورد مطالعه عبارت‌اند از: همکاري ضعيف تعاوني‌ها، چالش‌هاي تبليغاتي و اطلاع‌رساني، نبود جايگاه و مکان مناسب جهت استقرار محصولات. همچنين مهم‌ترين فرصت‌ها (o) جهت ارتقاء و تبديل آن‌ها به نقاط قوت در زمينه توسعه رويکرد مطرح‌شده در شهرستان ساوه عبارت‌اند از: مستعد بودن منطقه جهت سرمايه‌گذاري و برنامه‌ريزي گردشگري کشاورزي، موقعيت منطقه از نظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه، ارتقاء و بهره‌گيري و تقويت خرده‌فرهنگ‌ها. در نهايت مهم‌ترين نقاط تهديد (T) در زمينه گردشگري کشاورزي در منطقه مورد مطالعه عبارت‌اند از: عدم همکاري و تعاملات بين بخشي، عدم تمايل افراد به توليد محصولات کشاورزي، فقدان استراتژي و برنامه‌ريزي‌هاي بلند مدت، کمبود منابع آبي. بر طبق يافته‌هاي حاصل از مدل SWOT، عوامل داخلي نقاط قوت و ضعف مي‌باشد و عوامل خارجي فرصت‌ها و تهديدها مي‌باشد. با توجه به امتيازبندي گويه­هاي موجود در جدول شماره 3 مجموع امتياز عوامل داخلي 28/2 (قوت‌ها 13/1 و ضعف‌ها 15/1) و عوامل خارجي 2/3 (فرصت‌ها 993/0 و تهديدها 2/2) به‌دست‌آمده است؛ بنابراين بهترين استراتژي و راهبرد تحقق الگوي گردشگري کشاورزي در منطقه مورد مطالعه در ماتريس برنامه ريزي استراتژيک کمي در زير ارائه شده است.

 

ماتريس برنامه ريزي استراتژيک کمي (QSPM)

يکي از تکنيک­ها و ابزارهاي بسيار شايع در ارزيابي گزينه هاي استراتژيک و مشخص نمودن جذابيت بين استراتژي­هايي که در مرحله تصميم­گيري مورد استفاده قرار مي­گيرد، ماتريس برنامه­ريزي استراتژيک کمي است. اين تکنيک مشخص مي­نمايد که کدام يک از گزينه هاي استراتژيک انتخاب شده امکان پذير است و در واقع اين استراتژيها را اولويت بندي مي­نمايد (اعرابي، 1389: 63). با توجه به نتايج بدست آمده از تحليل swot براي تحقق چشم انداز گردشگري کشاورزي منطبق با شرايط منطقه مورد مطالعه فهرست استراتژي­هاي انتخاب شده بر اساس تحليل swot که شامل شش استراتژي است، در جدول شماره (3) در زير ارائه مي­گردد.

جدول 3. ماتريس سوات براي برنامه ريزي گردشگري کشاورزي در شهرستان ساوه

SWOT	فرصتها(o) 1- مستعد بودن منطقه جهت سرمايه‌گذاري و برنامه‌ريزي گردشگري کشاورزي 2- موقعيت منطقه ازنظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه 3- سيستم اطلاع‌رساني و فعاليت‌هاي تبليغاتي گردشگري 4- ميزان آگاهي و اطلاع‌رساني کشاورزان در زمينه گردشگري کشاورزي و کارآفريني 5- ارتقاء و بهره‌گيري و تقويت خرده‌فرهنگ‌ها 6- بهبود زيرساخت‌هاي توسعه گردشگري کشاورزي 7- فعاليت‌هاي جذاب و متنوع 8- بهبود و توسعه الگوي توسعه کارآفريني شهري يا محلي 9- مشارکت فعال در فرآيندهاي توليد 10- رسانه‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي 11- حمايت‌ها و سياست‌گذاري دولتي	تهديدها(T) 1-تمايل زياد مردم به تغيير کاربري زمين‌هاي کشاورزي به مسکوني 2- نبود مشارکت محلي 3- عدم همکاري و تعاملات بين بخشي 4- کمبود منابع آبي 5- وجود تعارضات کشاورزي يا فعاليت‌هاي اوليه و سنتي مجموعه اين بخش 6- عدم تأمين امنيت مالي 7- عدم سرمايه‌گذاري بخش خصوصي در زيرساخت‌هاي گردشگري 8- روند افزايشي ميزان مهاجرت‌هاي روستا به شهر 9- توسعه و تجهيز امکانات رفاهي، کيفيت خدمات و زيرساخت‌ها 10- عدم تمايل افراد به توليد محصولات کشاورزي 11- عدم سرمايه انساني متخصص و حرفه‌اي 12- عدم وجود فناوري پيشرفته در فعاليت‌هاي کشاورزي
قوتها(S) 1-نگرش مثبت مسئولين منطقه به مزيت­هاي اقتصادي گردشگري کشاورزي 2- وجود نيروي انساني بومي در راستاي توسعه خدمات 3- ميزان توجه دولت (محلي) به برنامه‌ريزي و سرمايه‌گذاري در بخش گردشگري 4- وسعت زمين‌هاي کشاورزي و تنوع محصولات کشاورزي و باغي 5- توسعه گردشگري و رونق اشتغال و درآمد 6- حفظ سنت‌هاي فرهنگي 7- بسترسازي مناسب به‌منظور مشارکت و سرمايه‌گذاري‌هاي دولتي در فعاليت‌هاي گردشگري کشاورزي 8- افزايش درآمد و کاهش فقر روستائيان و ارتقاء کيفيت زندگي 9- توسعه و تجهيز امکانات رفاهي، کيفيت خدمات و زيرساخت‌ها 10- برگزاري جشنواره‌ها و رويدادهاي کشاورزي 11- توليد محصولات ارگانيک در شهر 12- فرصت‌هاي بازار	راهبردهاي رقابتي- تهاجمي(so)- استراتژي نقاط قوت: So1 – استفاده هر چه بيشتر از موقعيت منطقه از نظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه و تقويت برنامه هاي مربوط به آن	راهبردهاي تنوع (st)- استراتژي به حداقل رساندن نقاط ضعف: St1- توسعه و تجهيز امکانات رفاهي، کيفيت خدمات و زيرساخت‌ها و عدم وجود فناوري پيشرفته در فعاليت‌هاي کشاورزي
ضعفها(W) 1-آگاهي و آموزش ضعيف 2- قوانين دست و پاگير 3- نبود معافيت‌هاي مالياتي 4- تغيير شيوه و سبک زندگي 5- اقامتگاه‌هاي مناسب جهت اسکان و استراحت گردشگران 6- قوانين مربوط به ارث 7- کمبود نيروي کار 8- عدم پوشش بيمه‌اي محصولات 9- دسترسي محدود به اطلاعات 10- مشکلات و روابط اجتماعي ضعيف 11- چالش‌هاي تبليغاتي و اطلاع‌رساني 12- نبود جايگاه و مکان مناسب جهت استقرار محصولات 13- تعدد صاحبان بخش کشاورزان يا خرده‌پا بودن آن‌ها 14- همکاري ضعيف تعاوني‌ها	راهبردهاي بازنگري (wo)- استراتژي فرصتها: Wo1- چالش‌هاي تبليغاتي و اطلاع‌رساني Wo2- بازنگري در نحوه توزيع منابع و امکانات، خدمات و تسهيلات مربوط به گردشگري Wo3- استفاده از کارشناسان و نيروي انساني بومي حهت برنامه ريزي ها مربوط به گردشگري	راهبردهاي تدافعي(wt)- استراتژي پرهيز از تهديد: Wt1- تاکيد بر بهبود ميزان مشارکتها

 

در جدول (4) مربوط به تحقق چشم انداز توسعه گردشگري کشاورزي نشان داده شده است. ستون­هاي نوشته شده، به ترتيب از سمت راست، ليست عوامل داخلي و خارجي و وزن­هاي آن مي باشند كه دقيقا از ماتريس عوامل داخلي و خارجي استنباط گرديده است. در ستونهاي بعدي، استراتژي هايي كه در ماتريس SWOT بيان شده بود (كه شامل so1, st1, wo1, wo2, wo3, wt1) در 6 ستون قرار مي­گيرد كه هر ستون خود شامل As (نمره جذابيت) و Tas (کل نمره جذابيت) است. کل نمره جذابيت از حاصلضرب وزن در نمره جذابيت به دست مي آيد. نمره جذابيت مي­تواند 1 و 2 و 3 و 4 باشد. بالاترين جذابيت 4، پايين ترين جذابيت 1 خواهد بود. البته بعضي از عوامل استراتژيک، براي استراتژي اي ممکن است هيچ جذابيتي نداشته باشد، در اين حالت نبايد نمره جذابيتي براي آن عامل در نظر گرفته شود. بايد توجه داشت که As ها نبايد براساس حدس و گمان باشند بلکه بايد دقيق، منطقي و قابل توجيه باشند. در پايان بايد Tas هاي مربوط به هر استراتژي را با هم جمع نمود. هر کدام از استراتژي­هايي که امتياز بالاتري داشته باشند، آن استراتژي براي سازمان داراي اولويت است. اين مورد، عامل مهمي براي سازمان­ها و نهادهاي متولي امر گردشگري کشاورزي در انتخاب از ميان استراتژي­ها مي­باشد.

جدول 4. ماتريس برنامه ريزي کمي در برنامه ريزي­هاي استراتژيک

عوامل داخلي و خارجي		ضريب اهميت	استراتژيها
			So1		St1		Wo1		Wo2		Wo3		Wt1
			As	Tas	As	Tas	As	Tas	As	Tas	As	Tas		As	Tas
نقاط قوت(S)	S1	035/0	3	105/0	3	105/0	3	105/0	4	14/0	3	105/0		2	07/0
	S2	039/0	2	078/0	3	117/0	2	078/0	3	117/0	4	159/0		3	117/0
	S3	036/0	3	108/0	3	108/0	3	108/0	3	108/0	3	108/0		2	072/0
	S4	055/0	1	055/0	2	110/0	1	055/0	2	110/0	2	110/0		2	110/0
	S5	045/0	3	16/0	4	180/0	3	16/0	3	16/0	2	09/0		3	16/0
	S6	041/0	1	41/0	1	41/0	1	41/0	4	164/0	2	082/0		2	082/0
	S7	041/0	3	133/0	3	123/0	3	123/0	1	041/0	1	041/0		3	123/0
	S8	046/0	3	138/0	2	092/0	3	138/0	2	092/0	2	092/0		2	092/0
	S9	034/0	3	102/0	3	102/0	3	102/0	3	102/0	3	102/0		3	102/0
	S10	048/0	2	096/0	4	192/0	2	096/0	3	144/0	2	144/0		4	192/0
	S11	045/0	2	090/0	2	090/0	2	090/0	4	18/0	2	090/0		2	092/0
	S12	034/0	3	102/0	4	106/0	3	102/0	2	078/0	3	102/0		3	102/0
نقاط ضعف(W)	W1	044/0	4	176/0	2	088/0	4	176/0	2	088/0	1	044/0		3	132/0
	W2	046/0	2	092/0	3	138/0	2	092/0	1	046/0	-	-		1	046/0
	W3	037/0	2	037/0	2	037/0	2	037/0	2	094/0	1	037/0		2	094/0
	W4	032/0	1	032/0	1	032/0	1	03/0	1	064/0	1	032/0		1	032/0
	W5	044/0	2	088/0	4	132/0	2	088/0	2	088/0	1	044/0		1	044/0
	W6	036/0	1	036/0	1	108/0	1	036/0	4	144/0	1	036		2	072/0
	W7	046/0	2	092/0	-	-	2	092/0	2	092/0	2	092/0		1	046/0
	W8	040/0	1	040/0	1	040/0	1	040/0	2	080/0	1	040/0		2	080/0
	W9	053/0	3	149/0	2	106/0	3	159/0	3	159/0	2	106/0		3	159/0
	W10	042/0	1	042/0	3	126/0	1	042/0	4	168/0	2	084/0		2	084/0
	W11	035/0	4	14/0	2	070/0	4	14/0	5	070/0	1	035/0		1	035/0
	W12	061/0	2	122/0	2	122/0	2	122/0	3	183/0	2	132/0		3	183/0

ادامه جدول 4. ماتريس برنامه ريزي کمي در برنامه ريزي­هاي استراتژيک

عوامل داخلي و خارجي		ضريب اهميت	استراتژيها
			So1		St1		Wo1		Wo2		Wo3		Wt1
			As	Tas	As	Tas	As	Tas	As	Tas	As	Tas	As	Tas
نقاط فرصت(o)	O1	042/0	2	084/0	4	168/0	4	168/0	4	168/0	4	168/0	2	084/0
	O2	052/0	1	052/0	2	104/0	3	165/0	3	156/0	3	156/0	2	104/0
	O3	032/0	3	096/0	3	096/0	2	064/0	2	064/0	3	096/0	3	096/0
	O4	039/0	4	015/0	3	117/0	2	078/0	2	078/0	3	117/0	3	117/0
	O5	049/0	1	049/0	4	196/0	2	098/0	1	049/0	1	049/0	2	098/0
	O6	035/0	2	07/0	3	105/0	2	07/0	2	07/0	2	07/0	2	07/0
	O7	037/0	2	074/0	2	74/0	1	037/0	3	111/0	2	74/0	2	074/0
	O8	041/0	1	041/0	2	082/0	1	041/0	1	041/0	2	082/0	1	041/0
	O9	039/0	2	078/0	2	078/0	2	078/0	2	078/0	3	117/0	3	117/0
	O10	033/0	3	099/0	2	066/0	2	066/0	3	099/0	1	033/0	2	066/0
	O11	044/0	2	088/0	3	132/0	2	088/0	2	088/0	3	132/0	3	132/0
	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
نقاط تهديد(t)	T1	126/0	-	-	1	126/0	4	504/0	1	126/0	-	-	1	126/0
	T2	208/0	1	208/0	2	416/0	3	624/0	2	416/0	2	416/0	3	624/0
	T3	064/0	3	192/0	1	064/0	2	128/0	2	128/0	1	064/0	2	128/0
	T4	078/0	3	264/0	3	234/0	3	234/0	1	078/0	2	156/0	1	078/0
	T5	098/0	2	196/0	1	098/0	2	196/0	3	294/0	2	196/0	2	196/0
	T6	070/0	3	21/0	2	14/0	1	07/0	1	070/0	2	14/0	2	14/0
	T7	074/0	2	148/0	3	148/0	2	148/0	3	148/0	3	148/0	1	074/0
	T8	082/0	2	164/0	2	164/0	3	246/0	4	328/0	1	082/0	2	164/0
	T9	039/0	3	117/0	2	078/0	3	117/0	2	078/0	2	078/0	1	039/0
	T10	066/0	1	066/0	1	066/0	2	132/0	2	132/0	2	132/0	4	264/0
	T11	088/0	2	178/0	2	178/0	3	264/0	2	178/0	3	264/0	3	264/0
	T12	12/0	3	36/0	3	36/0	4	48/0	2	24/0	2	36/0	3	36/0
جمع	-	57/2	-	44/5	-	69/6	-	82/6	-	93/5	-	69/5	-	77/5

 

با توجه به نتايج حاصله از جمع Tas مربوط به هر استراتژي، استراتژي رقابتي- تهاجمي(WO) بالاترين امتياز را کسب نموده است. استراتژي مذکور با تأکيد بر استفاده هر چه بيشتر از موقعيت منطقه از نظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي، ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه و تقويت برنامه هاي مربوط به آن از اولويت بالايي برخوردار است. در ادامه نيز به‌منظور اولويت‌بندي گزينه‌هاي راهبرد برتر، ماتريس برنامه‌ريزي راهبردي کمي تدوين شد (جدول 5).

جدول 5. راهبردهاي کلان گردشگري کشاورزي در پايداري سکونتگاه‌هاي شهري و روستايي شهرستان ساوه

-        ايجاد و استقرار صنايع تکميلي در جهت کاهش ميزان مهاجرت‌ها و خالي شدن روستاها از سکنه

-        افزايش توجه به بهداشت محيط‌هاي روستايي و کشاورزي در راستاي حفظ سلامت روستاييان و گردشگران

-        اتخاذ سياست‌هاي اصولي از طريق آموزش، برنامه‌ريزي و مديريت بهينه و ايجاد سازگاري و هماهنگ کردن سودمندي گروه‌هاي مختلف ازجمله جامعه‌هاي محلي و کشاورزان، فعالان صنعت گردشگري و گردشگران

-        افزايش جشنواره‌هاي فرهنگي و کشاورزي در مناطق داراي توان بالقوه گردشگري کشاورزي به‌منظور شناساندن قابليت‌هاي گردشگري آن‌ها

-        تلاش براي حفظ و افزاش نشاط بوم نظام‌هاي کشاورزي منطقه به علت داشتن تأثير مثبت در جذب گردشگران کشاورزي

-        فراهم کردن خدمات رفاهي مناسب در مناطق کشاورزي براي افزايش رضايت گردشگران البته با رعايت اصول توسعه پايدار

-        همکاري و هماهنگي ميان نهادها و سازمان‌هاي درگير در کشاورزي، گردشگري و توسعه روستايي

-        اطلاع‌رساني و تبليغات در مورد بسياري از توانايي‌ها و جاذبه‌هاي گردشگري منطقه

-        مشارکت در فعاليت‌هاي مزرعه و آشنايي با انجام فعاليت‌هاي کشاورزي و نحوه توليد محصولات کشاورزي (تجربه مستقيم فعاليت‌هاي کشاورزي)

-        توجه جامعه محلي به توسعه پايدار و حفظ محيط‌زيست و منابع طبيعي منطقه

-        تقويت سيستم اطلاع‌رساني و فعاليت‌هاي تبليغاتي گردشگري در منطقه

-        تثبيت سکونتگاه‌ها و کاهش مهاجرت روستاييان به شهرها

-        بهبود اشتغال و تثبيت درآمد پايدار

-        ايجاد و فراهم نمودن امنيت اجتماعي پايدار

-        بهبود کيفيت زندگي شهروندان

-        مشارکت دادن جامعه محلي در برنامه‌ريزي‌ها

-        تقويت شبکه‌هاي اجتماعي و رسانه‌هاي بومي و محلي در جهت تبليغات و بازاريابي محصولات

-        تقويت فرهنگ گردشگري و گردشگر پذيري

-        توسعه ارتباطات و فناوري‌هاي زيرساختي

-        آموزش و مهارت در نحوه پذيرايي و استقبال از گردشگران

-        ايجاد بازارچه‌ها ويژه فروش محصولات کشاورزي در محدوده شهرها و مناطق بين‌راهي

-        به‌کارگيري و استفاده از فناوري‌هاي هوشمند در جهت تقويت کشاورزي منطقه

-        حمايت از بخش خصوصي (ميدان دادن به سرمايه‌گذاران در اين بخش)

-        بهبود و حمايت از فعاليت سازمان‌هاي مردم‌نهاد (حوزه گردشگري و کشاورزي)

 

بحث و نتیجه­گیری

امروزه گردشگري به‌عنوان يکي از بزرگ­ترين و جذاب­ترين منابع اقتصادي جهان به شمار مي­رود، ازاين‌رو بسياري از کشورها در رقابتي نزديک و فشرده، در پي افزايش بيش‌ازپيش منافع و عوايد خود از اين فعاليت بين‌المللي‌اند؛ و همچنين با ويژگي­هاي بارز و منحصربه‌فرد، به يکي از بزرگ‌ترين و پرمنفعت­ترين صنايع در اقتصاد جهان تبديل‌شده و بستري جهت ايجاد تغييرات در فضاهاي جغرافيايي فراهم آورده است؛ يکي از صنايع در حال رشد است و با توجه به ماهيت گردشگري داراي انواع مختلفي از جمله گردشگري کشاورزي مي‌باشد، در گردشگري کشاورزي هدف توسعه پايدار مناطقشهري و روستايي بر اساس تحقق گردشگري پايدار است، ترکيب گردشگري و کشاورزي در واقع منجر به افزايش درآمد صرف محصولات کشاورزي، حضور زنان در فعاليت‌هاي اجتماعي- اقتصادي، رونق درآمد، ايجاد فرصت‌هاي جديد درآمدزايي، ترويج و حفظ فرهنگ روستايي، حفظ محيط طبيعي و مزارع روستايي و ... مي‌شود که اين عوامل در چارچوب رويکرد توسعه پايدار قرار دارند، گردشگري کشاورزي در دهه­هاي اخير در ايران نسبت به کشورهاي چون آمريکا، انگليس، چين و... در حال شکوفايي و رشد است اما نيازمند توسعه و ترويج بيشتر و همه‌ جانبه است، بر اساس مرور ادبيات گردشگري کشاورزي مي‌توان اين‌گونه مطرح نمود که عواملي از قبيل مشارکت جامعه محلي، رضايت گردشگران، کيفيت خدمات و تنوع محصولات گردشگري، حمايت دولت از جمله مهم‌ترين عواملي هستند که توسعه گردشگري کشاورزي را سرعت مي‌بخشند. در حال حاضر بيشتر کشورهاي در حال‌توسعه به دنبال سياست‌هايي مانند خروج از اقتصاد تَک‌محصولي، جلوگيري از مهاجرت‌هاي گسترده، کاهش بيکاري و مبارزه با آلودگي بيش‌از حد محيط‌زيست و رسيدن به توسعه پايدار مي‌باشند که يکي از اين سياست‌ها، توسعه انواع گردشگري از جمله گردشگري کشاورزي است ولي هرگونه ناکارآمدي مديريت گردشگري پيامدهاي منفي بسياري به‌ويژه در بُعد زيست‌محيطي به همراه دارد از اين‌رو هم‌زمان با توسعه انواع گردشگري، بررسي و سنجش، تحقق و امکان‌سنجي آن در راستاي رسيدن به توسعه پايدار لازم و ضروري است.

پژوهش حاضر به‌منظور امکان‌سنجي و تحقق بخشي گردشگري کشاورزي در توسعه پايدار سکونتگاه‌هاي ناحيه‌اي شهرستان ساوه با استفاده از راهبرد استراتژيک سوات (SWOT) انجام گرفت. حجم نمونه تحقيق حاضر 18 نفر از متخصصان و مديران مرتبط با حوزه گردشگري و برنامه‌ريزي شهري مي‌باشد که با استفاده روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب ‌شده است. با توجه به تحليل‌ها و بررسي‌هاي صورت گرفته در مورد امکان‌سنجي و تحقق چشم‌انداز گردشگري کشاورزي و اثرات آن بر پايداري ناحيه‌اي و بر اساس نظرات نخبگان چنين استنباط مي‌شود که شهرستان ساوه به‌طور عام و شهر ساوه به‌طور خاص داراي نقاط قوت و فرصتي مي‌باشد؛ ولي به‌منظور رسيدن به الگوي سيستم مديريتي- يکپارچه بر پايه توسعه پايدار شهري؛ در سطح ناحيه‌اي و استاني نيازمند برنامه‌ريزي راهبردي ساختاري و عملکردي در زيرساخت‌ها و ساير بخش‌هاي روساختي و خدماتي مي‌باشد؛ و در اين راستا استفاده از نقطه نظرات نخبگان و همچنين مشارکت تمامي مسئولان مربوطه و ذينفعان ضرورتي اجتناب‌ناپذير تلقي مي‌گردد.

بر اساس نظر ذينفعان و جدول نهايي مدل سوآت SWOT نتايج حاکي از آن است که مهم‌ترين نقاط قوت (S)، ضعف (W)، فرصت‌ها (o) و تهديدهاي (T) موجود در راستاي تحقق بخشي اين الگوواره و ارائه راهبرد کلان در منطقه مورد مطالعه و با توجه به نتايج ماتريس کمي راهبردي QSPM مي­توان راهبردهاي ذيل را به منظور مديريت هر چه مؤثرتر گردشگري کشاورزي در نظر گرفت به ترتيب عبارت‌اند از: عواملي نظير وسعت زمين‌ها و تنوع محصولات کشاورزي و باغي، برگزاري جشنواره‌ها و رويدادهاي کشاورزي، توسعه و تجهيز امکانات رفاهي، کيفيت خدمات و زيرساخت‌ها؛ همکاري ضعيف تعاوني‌ها، چالش‌هاي تبليغاتي و اطلاع‌رساني، نبود جايگاه و مکان مناسب جهت استقرار محصولات؛ مستعد بودن منطقه جهت سرمايه‌گذاري و برنامه‌ريزي گردشگري کشاورزي، موقعيت منطقه از نظر نزديکي و دسترسي به مراکز جمعيتي ويژگي‌هاي زمين‌شناختي منطقه، ارتقاء و بهره‌گيري و تقويت خرده ‌فرهنگ‌ها؛ و در نهايت عدم همکاري و تعاملات بين بخشي، عدم تمايل افراد به توليد محصولات کشاورزي، فقدان استراتژي و برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت، کمبود منابع آبي مي‌باشند.

به ‌طورکلي توسعه پايدار در صنعت گردشگري اثراتش را در تمام بخش‌هاي اقتصادي، سياسي، فرهنگي و اجتماعي به‌سرعت نشان خواهد داد که موجب شکوفايي اقتصادي خواهد شد و در نهايت منجر به اشتغال‌زايي، بهره‌وري صنايع محلي، افزايش توان اقتصادي شهر و به‌تبع آن افزايش درآمد سازمان‌هاي اداره‌ کننده شهر (شهرداري‌ها و شوراهاي شهر و روستا) براي اداره هر چه ‌بهتر منطقه گردد. بنابراين گردشگري کشاورزي در کشور ايران يکي از طرح‌هايي است که بايد در اولويت طرح جامع گردشگري استان‌ها با توجه به محصولات معروف آن‌ها قرارگرفته و حتي به لحاظ اهميتي که نقش انگيزه گردشگران در انتخاب مقصد دارد بايد به‌صورت طرح جامع گردشگري کشاورزان ارائه شود و براي هر يک از اين محصولات کشاورزي يک شناسنامه و کُد در نظر گرفته شود تا بتوان آن محصول را از لحاظ موقعيت جغرافيايي و خصوصيات ژنتيکي به‌طور دقيق شناسايي کرد و براي تک‌تک اين محصولات فعاليت­هاي تبليغاتي، بازاريابي و فعاليت‌هاي علمي تحقيقاتي مناسبي صورت گيرد. به نظر مي‌رسد توجه به اهداف و اصول توسعه پايدار گردشگري نيازمند همکاري بخش‌ها و نهادهاي گوناگون مسئول در تحقق بخشيدن به الگوواره مورد مطالعه است، شناسايي منابع و عوامل مؤثر در توسعه گردشگري و استفاده بهينه از آن‌هاست که در راستاي تأمين نيازهاي فراغتي جامعه محلي و گردشگران، در مقياس محلي، ملي و فراملي به کار مي‌رود. عوامل کليدي استراتژيک حاصل از پژوهش حاضر مي‌تواند در کانون توجه مديران و برنامه ريزان محلي و منطقه‌اي قرارگرفته، امکاني مناسب براي توسعه پايدار شهري بر پايه گردشگري کشاورزي پديد آورده، موجب دستيابي منطقه به موقعيت مطلوب در زمينه گردشگري پايدار و رقابتي در عرصه داخلي و بين‌المللي شوند.

 

منابع

-       اعرابي، سيد محمد (1389). درسنامه برنامه ريزي استراتژيک، دفتر پژوهش­هاي فرهنگي، چاپ سوم، ص 63.

-       اميري، صبا، احساني فر، تهمينه، نادري، نادر و رستمي، فرحناز (1395). ارائه يک مدل مفهومي به‌منظور بررسي تأثير گردشگري کشاورزي بر توسعه کارآفريني روستايي، نشريه کارآفريني در کشاورزي، مطالعات کارآفريني و توسعه پايدار کشاورزي، دوره 3، شماره 1.

-       ترکچورن، طاهره (1389). تأثير گردشگري کشاورزي بر اقتصاد محلي و کارآفريني (منطقه مورد مطالعه: دهستان کترا شهرستان تنکابن)، پايان‌نامه کارشناسي ارشد رشته مديريت جهانگردي، دانشگاه هنر اصفهان، اسفند ماه 89.

-       خاني، فضيله، قاسمي، ابوطالب و قنبري، علي (1388). بررسي اثرات گردشگري ساحلي با تکيه‌بر نظرسنجي از خانوارهاي روستايي (مطالعه موردي: روستاي چمخاله شهرستان لنگرود)، پژوهش‌هاي جغرافياي انساني، سال 1، شماره 4، 64- 51.

-       سالنامه آماري، سرشماري نفوس و مسکن (1395). استانداري مرکزي.

-       فرجي دارابخاني، محمد (1400). تحليل نقش گردشگري مذهبي اربعين در توسعه پايدار شهرهاي گذرگاهي مرزي (مطالعه موردي: شهر مهران)، مطالعات توسعه پايدار شهري و منطقه­اي، دوره­ي 2، شماره 2، ص 5.

-       مطيعي لنگرودي، سيد حسن و حيدري، زهرا (1395). تبيين قابليت‌هاي گردشگري کشاورزي بر اساس ديدگاه گردشگران (مطالعه موردي: دهستان بلده شهرستان تنکابن)، فصلنامه برنامه‌ريزي و توسعه گردشگري، شماره 3.

-       منتصري، زهرا، شاطريان، محسن، کياني، صديقه و غلامي، يونس (1397). سطح‌بندي توسعه گردشگري روستاهاي بخش برزک در شهرستان کاشان، پايان‌نامه کارشناس ارشد اکوتوريسم، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستايي، سال هشتم، شماره دوم (پياپي 28)، صص 114-95.

 

-       Abdullaev, A. (2006). Ecotourism: the search for an operational definition. Journal of Sustainable Tourism, 5(2): 109-130.

-       Ansari, M., Biranvandzadeh, M., & Arefi, A. (2020). Investigating the role of stakeholders in the development of naturebased sports tourism in lorestan province. The Third International Conference on the Development of Geography and Tourism and Sustainable Development of Iran.

-       Ardestani, M. (2008). Principles of rural tourism, the Ministry of Culture and Islamic Guidance. Printing & Publishing Organization.

-       Baggy, F.S., & Reeder, R.J. (2012). Factors affecting farmer participation in agritourism. Agricultural and Resource Economics Review, 41(2): 189-199.

-       Barbieri, Carla. (2013). Assessing the Sustainability of Agritourism in the Us: A Comparison between Agritourism and Other Farm Entrepreneurial Ventures. Journal of sustainable tourism 21, no. 2: 252-70.

-       Bondoc, I. (2009). Finding Fun in Food Farming Characteristics of US Agritourism Industry, a masters thesis, University of Florida.

-       Byrd, E.T. (2007). Stakeholders in sustainable tourism development and their roles: applying stakeholder theory to sustainable tourism development. Tourism Review, 62, no. 2: 6- 13.

-       Demonja, D., & Bacac, R. (2011). Agritourism Development in Croatia. Studies in Physical Culture and Tourism. 18(4): 361-370.

-       Francesca, D. A. (2016). Green Building for a Green Tourism. A new model of ecofriendly Agritourism. Agriculture and Agricultural Science Procedia. 8: 201 – 210.

-       Gao, J., Barbieri, C., & Valdivia, C. (2013). Agricultural landscape preferences: Implications for agritourism development, Journal of Travel Research, Vol. 53, No. 3. PP: 366-379.

-       Jomepour, M., & Heydari, Z. (2016). The Link between Tourism and Agricultural Activities for Sustainable Environment with Emphasis on Attitudes of Local Communities (Case Study: Rural Areas of Tonekabon Township). Geography Journal of Research and International Journal of Geographical Society of Iran.14 (49): 21- 42. (In Farsi).

-       Lupi, C., Claudio, V., Mastronardi, L., giannelli, A., & Scardera, A. (2017). Exploring the features of agritourism and its contribution to rural development in Italy. Land Use Policy. 64: 383-390.

-       Malkanthi, S. H. P., & Rotary, J. K. (2011). Potential for agritourism development: evidence from srilanka. The Journal of Agricultural Sciences. 6 (1): 44-58.

-       Movahed, A., Javdan, M., & Ghanipour, M. (2020). Analysis of Stakeholders’ Perceptions of Tourism Impacts Sustainability in Lahijan. Urban tourism, 7(1), 1-15. doi: 10.22059/ jut.2020.290588.733.

-       Nechar, M. C., Roma’n G. M., Guerrero M. O., & Bustamante L. E. T. (2015). Endogenous practices Aculco agritourism, Mexico, based on the valuation of the cultural patrimony of their plantations (Haciendas). Tourism in Latin America, Chapter 10: 175-190.

-       Petromana, I., vargaa, M., constantinb, e., claudia, petromana, c., momira, b., turca, b., & mercea,. I. (2016). Agritourism: An Educational Tool for the Students with Agro-Food Profile. Procedia Economics and Finance. 39: 83 – 87.

-       Polucha, I., Omer elkatib, A., & Zukovskis, J. (2011). Organizational aspects of the arrangement and design of green space and infrastructure in the agro – tourism farms: the case study from North-Eastern Poland. Management theory and studies for rural business and infrastructure development. Research Papers. 1 (25): 200 - 207.

-       Rogerson, Ch., & Rogerson, J.M. (2014). Agritourism and Local Economic Development in South Africa. Bulletin of Geography. Socioeconomi Series 26, no. 26: 93-106.

-       Salami, H., Mafi, H., Ansari, V., Peykani, Gh., & Mohtashami, T. (2019). Prioritizing the development of agricultural activities with the goal of employment growth. Agricultural Economics. 17 (4): 149-173.

-       Sznajder, M., Przezbórska, L., & Scrimgeour, F. (2009). Agritourism, UK: Cabi.

-       Varmazyari, H., Asadi, A., Rahimi, A., & Faghehi, D. (2016). The Motivation Analysis for Tourists Choice of Agritourism Destination: A Case Study of East Alamut, Iran. Journal of Rural Research, 7(4), 644 - 657.

-       Veeck, G., Deborah, Ch., & Veeck, A. (2006). America's Changing Farmscape: A Study of Agricultural Tourism in Michigan. The Professional Geographer 58, no. 3: 235- 48.

-       Yang, L. (2012). Impacts and Challenges in Agri-tourism Development in Yunnan, China. Tourism Planning & Development, 9, 4: 369-81.

 

Refrences (In Persian)

-       Amiri, S., Ehsanifar, T., Naderi, N., & Rostami, F. (2015). Presenting a conceptual model to investigate the impact of agricultural tourism on the development of rural entrepreneurship, Journal of Entrepreneurship in Agriculture, Entrepreneurship Studies and Sustainable Agricultural Development, 3(1).(In Persian)

-       Arabi, S. M. (1389). Strategic planning textbook, cultural research office, third edition, p. 63. -Turkchurn, T. (2009). The impact of agricultural tourism on local economy and entrepreneurship (study area: Katra village, Tankabon city), Master's thesis in the field of tourism management, Isfahan Art University, March 2018. (In Persian)

-       Khani, F., Ghasemi, A., & Qanbari, A. (2008). Investigating the effects of coastal tourism based on a survey of rural households (case study: Chamkhale village, Langrud city), human geography research, 1(4), 51-64. (In Persian)

-       Faraji Darabkhani, M. (1400). Analysis of the role of Arbaeen religious tourism in the sustainable development of border crossing cities (case study: Mehran city), sustainable urban and regional development studies, 2(2), page 5. (In Persian)

-       Statistical Yearbook, Population and Housing Census. (2015). Central Governorate.

-       Matiei Langroudi, S. H., & Heydari, Z. (2015). Explaining the capabilities of agricultural tourism based on the tourists' point of view (case study: Baladeh village, Tunkabon city), Tourism Planning and Development Quarterly, No. 3. (In Persian)

-       Muntsari, Z., Shatrian, M., Kayani, S., & Gholami, Y. (2017). Tourism development stratification of the villages of Barzak district in Kashan city, master's thesis on ecotourism, space economy and rural development quarterly, 8(2), 114-95. (In Persian)

 

 

 

 

The feasibility of realizing the vision of agricultural tourism development in the sustainability of the development of regional settlements) Case study: Saveh city)

 

 

Abstract

Tourism has been defined as a tool for the mobility of the marginal economy, promotion and development through the creation of employment and income, which has been greatly expanded during the past few decades. Agricultural tourism is one of the most attractive branches of the tourism industry, so that since the end of the 20th century, tourism activities have increased significantly in all developed countries and have been able to play a key role in the development of rural areas in particular. The purpose of this study is to investigate, feasibility and realization of agricultural tourism development in Saveh city. The current type of research is applied in terms of purpose and in terms of nature and method, it is a survey based on field studies (questionnaire). The statistical population of this research includes 18 university managers and experts in the field of tourism and urban planning, who were selected using the purposeful sampling method. For scientific analysis, the combined model of SWOT strategic analysis and quantitative strategic planning matrix QSPM has been used.

The results obtained based on the evaluation matrix that internal factors; strengths and weaknesses and external factors; opportunities and threats. According to the scoring of the items in the research, the total score of internal factors is 2.28 (strengths 1.13 and weaknesses 1.15) and external factors 3.2 (opportunities 0.993 and threats 2.2). Therefore, the best strategy for realizing the agricultural tourism model in the study area is the WO strategy or strengthening and using opportunities to reduce and neutralize weak points. According to the results of the developed strategies, the competitive-aggressive (WO) strategy with the highest score (6.82) has the highest score and is the most attractive among the research strategies. Also, the output of the mentioned strategic planning model with emphasis on using as much as possible the position of the region in terms of proximity and access to population centers, geological features of the region and strengthening related programs is of high priority.

 

Key words: agricultural tourism, development sustainability, regional settlements, SWOT and QSPM model, Saveh Township.

 

 

1

 

---