شناسایی مؤلفه‌های محیطی اثرگذار بر رضایتمندی ساکنین بناهای قدیم و جدید در سکونتگاه‌های روستایی هدف گردشگری استان ایلام
محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری
کاظم زینی وند
1
,
کارن فتاحی
2
*
,
مجتبی نوراللهی
3
1 - گروه معماری، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.
2 - گروه معماری، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.
3 - گروه معماری، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.
کلید واژه: استان ایلام, سکونتگاه‌های روستایی, رضایت ساکنان, گردشگری روستایی, نظریه داده‌بنیاد,
چکیده مقاله :
توسعه سکونتگاه‌های روستایی هدف گردشگری، به دلیل پیوستگی اساسی میان توسعه روستایی و شهری، از ضرورت‌های کلیدی توسعه منطقه‌ای و ملی است. بدون توجه ویژه به این پیوستگی، دستیابی به توسعه پایدار ممکن نخواهد بود. این پژوهش با هدف شناسایی مؤلفه‌های محیطی مؤثر بر رضایت ساکنان بناهای قدیمی و جدید در سکونتگاه‌های روستایی هدف گردشگری استان ایلام انجام شده است. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناختی مبتنی بر نظریه داده‌بنیاد اجرا شده است. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختارمند با 21 متخصص (شامل معماران، جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری) که با روش نمونه‌گیری هدفمند گلوله‌برفی انتخاب شدند، جمع‌آوری شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارMAXQDA و از طریق کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام گرفت. یافته‌ها نشان می‌دهند که شرایط علّی مؤثر بر رضایت ساکنان شامل توسعه سکونتگاه‌ها، ارائه خدمات رفاهی، تأمین سرمایه و حفظ هویت فرهنگی است. راهبردهای پیشنهادی برای بهبود رضایت شامل حفاظت از اکوسیستم، برنامه‌ریزی رفاهی و گردشگری، تقویت شبکه‌های ارتباطی، توسعه زیرساخت‌ها و مدیریت منابع طبیعی است. پیامدهای این راهبردها شامل رضایت گردشگران، تقویت همبستگی اجتماعی، ایجاد فرصت‌های شغلی، رونق اقتصادی، کاهش آسیب‌های اجتماعی، توسعه پایدار و افزایش نشاط اجتماعی است. این یافته‌ها می‌توانند به تدوین سیاست‌های مؤثر برای توسعه پایدار گردشگری روستایی کمک کنند.
The development of rural settlements for tourism purposes is a key factor in regional and national development due to the intrinsic connection between rural and urban progress. Without attention to this linkage, sustainable development cannot be achieved. This research aims to identify environmental factors influencing the satisfaction of residents in traditional and newly developed rural tourism settlements in Ilam Province. Using a qualitative approach and a phenomenological method grounded in theory, data were collected through semi-structured interviews with 21 experts—including architects, sociologists, psychologists, and tourism specialists—selected through purposive snowball sampling. Data were analyzed using MAXQDA software through open, axial, and selective coding. Findings indicate that the causal factors affecting residents’ satisfaction include settlement development, welfare services, capital provision, and preservation of cultural identity. Strategies for improving satisfaction involve ecosystem protection, welfare and tourism planning, communication network development, infrastructure enhancement, and natural resource management. These strategies lead to positive outcomes such as increased tourist satisfaction, strengthened social solidarity, job creation, economic growth, reduced social harms, and enhanced sustainability.
1. نیازی، م.، عسگری، م. ، و رضایی، ع. (۱۴۰۰). ارزیابی ظرفیت‌های گردشگری روستایی با تأکید بر توسعه پایدار. فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی، ۲۵(۴)، ۵۴–۶۹.
2. صیدایی، س.، احمدی، ن.، و تقوی، ج. (۱۳۹۴). تحلیل روند تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه‌های روستایی تحت تأثیر مداخلات توسعه‌ای. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی، ۱۹(۵۰)، ۸۱–۹۹.
3. فتاحی، م. ، و محمدی، س. (۱۳۹۹). نقش گردشگری روستایی در توسعه پایدار سکونتگاه‌های روستایی. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، ۱۱(۳)، ۲۱–۳۴.
4. مطیعی لنگرودی، م. ، خدادادی، م. ، و غلامی، ر. (۱۳۹۶). بررسی نقش گردشگری روستایی در کاهش مهاجرت و توسعه اقتصادی مناطق روستایی. فصلنامه اقتصاد و توسعه روستایی، ۶(۲۴)، ۷۵–۹۲.
5. رضایی، ف.، کریمی، م.، و شریفی، ع. (۱۴۰۱). بررسی پیامدهای کالبدی توسعه گردشگری در سکونتگاه‌های روستایی. نشریه پژوهش‌های معماری و شهرسازی، ۱۳(۲)، ۴۱–۵۸.
6. عینالی، ح.، و الهی چورن، م. (۱۳۹۸). گردشگری و توسعه پایدار در ایران: فرصت‌ها و چالش‌ها. نشریه جغرافیا و توسعه، ۱۶(۱)، ۱۱۵–۱۳۰.
7. رحیمی، ن.، کریمی، م.، و سلطانی، ر. (۱۳۹۹). گردشگری خلاق و پایداری روستایی. فصلنامه گردشگری و توسعه، ۸(۴)، ۲۹–۴۵.
8. نصرآبادی، س.، و حیاتی، م. (۱۳۹۳). تحلیل نقش گردشگری در کاهش شکاف‌های منطقه‌ای. مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، ۱۰(۳)، ۵۱–۶۶.
9. روشنی، ف.، محسنی، ج. ، و حیدری، ش. (۱۳۹۷). کیفیت زندگی و توسعه گردشگری روستایی. فصلنامه مطالعات روستایی، ۷(۱)، ۷۹–۹۴.
10. مزیدی، ع.، مسعودی، ع.، و سلطانی، م. (۱۴۰۲). سنجش پایداری توسعه گردشگری در نواحی روستایی. فصلنامه گردشگری پایدار، ۹(۲)، ۱–۱۹.
11. شاهی قره‌قاسملو، ن. ، و همکاران. (۱۴۰۳). نقش گردشگری در اشتغال‌زایی در مناطق روستایی. نشریه اقتصاد و توسعه روستایی، ۱۰(۱)، ۸۸–۱۰۲.
12. عنابستانی، ج.، نیک‌بخت، ا.، و حسینی، ر. (۱۳۹۶). تأثیر گردشگری بر توسعه کشاورزی در مناطق روستایی. مجله توسعه پایدار روستایی، ۵(۴)، ۳۵–۵۰.
13. جمینی، م. ، و همکاران. (۱۴۰۳). گردشگری و توسعه اقتصادی در سکونتگاه‌های بومی. فصلنامه اقتصاد گردشگری ایران، ۱۲(۱)، ۲۲–۳۹.
14. امینی‌فرد، ف.، و سلیمانی، ح. (۱۴۰۳). تحلیل ظرفیت‌های سکونتگاه‌های روستایی در جذب گردشگر. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، ۱۴(۲)، ۵۰–۶۸.
15. فتحی، ر.، و دهقان، ع. (۱۴۰۱). نقش گردشگری در توسعه پایدار مناطق کم‌برخوردار. مجله برنامه‌ریزی منطقه‌ای، ۹(۳), ۴۱–۵۷.
16. عابدی‌فر، ر.، و کشاورز، ع. (۱۴۰۲). چالش‌های برنامه‌ریزی فضایی در توسعه گردشگری روستایی. نشریه برنامه‌ریزی فضایی، ۱۰(۴)، ۶۱–۷۷.
17. رفیعی، م، و بابازاده، ک. (۱۴۰۰). بررسی عوامل محیطی مؤثر بر رضایتمندی جامعه میزبان در مناطق روستایی. فصلنامه معماری بومی، ۷(۲), ۲۵–۴۲.
18. خواجه‌نبی، م.، و همکاران. (1399). تأثیرات فرهنگی گردشگری در نواحی روستایی. فصلنامه توسعه روستایی، 11(2)، 67–80.
19. رهنورد، م. ، تقی‌پور، ع.، و اسلامی، ن. (1399). ارزیابی رقابت‌پذیری مقاصد گردشگری. مجله مطالعات گردشگری، 8(3)، 23–40.
20. محمد یگانه، ح.، و همکاران. (1398). بررسی تأثیر توسعه گردشگری در ارتقای کیفیت زندگی در نواحی روستایی: مطالعه موردی شهرستان پارس‌آباد مغان. فصلنامه جغرافیای انسانی، 51(2)، 105–122.
21. ایمانی، س.، و همکاران. (1398). بررسی اثرات گردشگری روستایی بر کیفیت زندگی: مطالعه موردی روستای کریک، شهرستان دنا. فصلنامه پژوهش‌های توسعه روستایی، 10(1)، 85–101.
22. فراهانی، ا.، و همکاران. (1398). اثرات گردشگری بر کیفیت زندگی روستاییان: مطالعه موردی روستای گزرخان، شهرستان قزوین. فصلنامه برنامه‌ریزی روستایی، 7(4)، 45–60
23. Strauss, A. , & Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. 2nd ed. Sage Publications.
24. Alrawadieh, Z. , & Altinay, L. (2021). Community resilience and tourism development: The role of local participation. Journal of Sustainable Tourism, 29(3), 345–360.
25. Ali, F. , Rasoolimanesh, S. M. , & Cobanoglu, C. (2021). Local community participation in sustainable tourism development and resident satisfaction. Tourism Management, 82, 104–122.
26. Saito, H. , & Maehara, H. (2022). Community-based tourism planning in Japanese rural areas. Tourism Geographies, 24(1), 79–94.
27. Wang, X. , & Chi, C. G. (2023). Rural identity and resident satisfaction: A structural approach. Journal of Rural Studies, 99, 101–113.
28. Nguyen, T. H. , & Le, H. T. (2025). Ecotourism and green infrastructure in rural sustainability. Ecological Indicators, 144, 109–125.
29. Bramwell, B. , & Lane, B. (2024). Heritage tourism and rural landscape integrity. Annals of Tourism Research, 97, 103–117.
30. Mehdiabad, S. , et al. (2021). Host satisfaction and sustainable rural tourism. Sustainability, 13(12), 6589.
31. Lee, S. , & Kim, Y. (2021). Rural tourism for sustainable development: Lessons from South Korea. Sustainability, 13(8), 4398.
32. Zhang, X. , Wu, Y. , & Liu, J. (2023). Environmental and structural factors in rural tourism satisfaction. Tourism Management Perspectives, 45, 101–121.
33. Jalilov, S. M. , et al. (2022). Multidimensional evaluation of rural tourism impacts. Sustainable Development, 30(6), 1247–1260.
34. Alrwajfah, M. , Samdin, Z. , & Abdul-Rahim, A. S. (2019). Residents’ perceptions and satisfaction toward tourism development: Evidence from Petra, Jordan. Journal of Tourism and Cultural Change, 17(6), 636–655.
35. Liao, C. , Tsai, C. , & Hsu, L. (2019). Resident satisfaction with indigenous tourism in Nantou County, Taiwan. Sustainability, 11(6), 1783