بررسی اثرات زیست‌محیطی گردشگری بر جامعه روستا شهر تاریخی رادکان
محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری
وکیل حیدری ساربان
1
,
طیبه گل ریز
2
*
1 - استاد گروه برنامه‌ریزی شهری و روستایی،دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی
2 - دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی
کلید واژه: گردشگری, اثرات مثبت و مخرب محیط زیست, جامعه روستا شهر تاریخی رادکان.,
چکیده مقاله :
گردشگری سومین صنعت دنیا شناخته‌شده است و ارتباط آن با محیط، مشکلات زیست‌محیطی را در روستاهای توریستی افزایش داده است؛ ازجمله تخریب و آلودگی خاک، تغییر کاربری، افزایش قیمت زمین و... با توجه به پیوند روستا با طبیعت ضرورت حفاظت از محیط‌زیست مشهود می‌باشد. مسائل محیط‌زیست ازجمله مسائل اجتماعی است که درنتیجه شرایط عینی و قابل‌شناسایی می‌باشد. در این تحقیق سعی گردیده اثرات مثبت و مخرب محیطی گردشگری در روستا شهر تاریخی رادکان بررسی گردد. این پژوهش ازنظر هدف توصیفی، تحلیلی وکاربردی و از نوع تحقیقات پیمایشی مبتنی بر پرسشنامه است. ابزارهای مورد استفاده جهت گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته در قالب طیف لیکرت می‌باشد. جامعه آماری بر مبنای فرمول کوکران تعداد 300 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب‌شده است جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار (Spss) و جهت تهیه نقشه از نرم‌افزار (Gis) استفاده گردید. با توجه به اینکه این شاخص‌ها از توزیع نرمال برخوردار نمی‌باشند، از آزمون ویلکاکسون یک نمونه‌ای استفاده‌شده است؛ بالاخره با توجه به نتایج به‌دست‌آمده به‌طور خلاصه، می‌توان گفت، عواملی مانند آلودگی محیط‌زیست و تغییر کاربری اراضی از نتایج منفی گردشگری در روستاهای رادکان هستند که پاسخ‌ها به‌طور معناداری مخالف با عدد 3 بوده و نشان‌دهنده تأثیرات منفی و مخرب این عوامل است در مقابل، دو عامل دیگر یعنی جمع‌آوری بهداشتی زباله‌ها و فضولات و حفاظت از طبیعت و محیط اطراف در سطح روستا، دارای میانه‌ای بالاتر از 3 هستند که نشان‌دهنده تأثیرات مثبت و مفید این عوامل در نظر پاسخ‌دهندگان است. با استفاده از آزمون نا پارامتری فریدمن، رتبه‌بندی عوامل زیست‌محیطی نشان می‌دهد که "مناظر طبیعی"، "هوای پاک" و "جذابیت‌های کشاورزی و تاریخی" به‌عنوان مهم‌ترین عوامل مثبت زیست‌محیطی گردشگری شناخته می‌شوند. در نهایت با توجه به تحلیل نتايج، پیشنهادات کاربردی ارائه شده است.
Tourism is the third-largest industry in the world, and its interaction with the environment has exacerbated environmental issues in tourist villages, such as soil degradation, pollution, land use changes, and rising land prices. Given the close connection between villages and nature, the need to protect the environment is evident. Environmental challenges are among the social issues that are tangible and measurable. This research aims to examine the positive and negative environmental effects of tourism in the village of the historical city of Radkan. The study is descriptive, analytical, and applied in purpose, utilizing a survey-based approach through a researcher-made questionnaire designed on a Likert scale. The statistical population consisted of 300 individuals, selected as the sample size using Cochran’s formula. Data analysis was performed using the SPSS software, while GIS software was employed to prepare maps. Since the indicators lacked a normal distribution, the one-sample Wilcoxon test was used for analysis. The results indicated that factors such as environmental pollution and land use changes are among the negative impacts of tourism in Radkan villages, with responses significantly deviating from the neutral value of 3, highlighting the destructive effects of these factors. Conversely, factors such as the sanitary collection of garbage and waste and the protection of nature and the surrounding environment were rated positively, with medians higher than 3, reflecting their beneficial effects as perceived by respondents. Using the Friedman non-parametric test, the ranking of environmental factors showed that “natural landscapes,” “clean air,” and “agricultural and historical attractions” were recognized as the most important positive environmental factors of tourism. Based on these findings, practical recommendations are provided to mitigate negative effects and enhance positive outcomes.
1- آرتورپدرسن، مترجم خوش‌رفتار، رضا، فراهانی، حسین، 1393، کتاب مدیریت گردشگری در سایت‌های میراث جهانی راهنمای عملی برای مدیران سایت‌های میراث جهانی، انتشارات جهاد دانشگاهی.
2- ابراهیم زاده، عیسی، ضیایی، محمود، دلشاد، علی، 1391، اصول و فرآیند برنامه‌ریزی راهبردی توسعه توریسم، انتشارات صحرا، چاپ اول.
3- ابراهیمی دهکردی، امین،، ارزیابی اقتصاد گردشگری در روستاهای مازندران دهستان ناتل کنار علیا از بخش مرکزی شهرستان نور، فصلنامه فضای گردشگری، سال 8، شماره 30، 31-19.
4- ایمانی،بهرام،ابراهیمی،اسماعیل،1391،مقدمه‌ای بر توسعه گردشگری روستایی دهستان آبگرم بخش سرعین در استان اردبیل، ناشردانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول.
5- تاج زاده، ابوالفضل، مرزی، وحید، 1393، توسعه محصول گردشگری، انتشارات سیمای دانش، چاپ اول.
6- جلالیان، حمید، نامداری، فریوش، پاشازاده، اصغر، 1394، اثرات گردشگری روستایی بر توسعه روستایی هجیج کرمانشاه، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 11، شماره 36، 228- 205.
7- چارلز.آر.لگدنر، جی.آر. برنت ریچی، مترجمین ضرغامی و همکاران، 1393، کتاب شناخت صنعت گردشگری اصول، رویه‌ها و رویکردها، چاپ سوم، انتشارات مهکامه.
8- حاتمی نژاد، حسین، عیوضلو، داود، 1395، کتاب توسعه گردشگری، چاپ اول، انتشارات مهکامه.
9- حیدری ساربان، وکیل، صائب، شراره، 1398، بررسی دیدگاه دانش آموزان پیرامون حفظ محیط‌زیست مطالعه موردی دانش آموزان مقطع دبیرستان شهرستان مشکین‌شهر، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 21، شماره 2.
10- رجائیان، سید عباس، 1381، رادکان خرسان، چاپ اول، انتشارات جام آپادانا.
11- رجائیان با همکاری گروه تاریخ، 1390، رادکان درگذر زمان (با تاریخی چندین هزارساله، دارای بزرگ‌ترین ساعت نجومی)، چاپ اول، انتشارات رادکان.
12- رضوانفر، مرتضی، 1395، رویکردی انسان‌شناختی به گفتمان میراث طبیعی و گردشگری روستایی، فصلنامه علوم اجتماعی: جامعه پژوهی فرهنگی، سال هفتم، شماره 1، 151-133.
13- رکن الدین افتخاری و همکاران، 1393، مطالعه وضعیت الگوی زیست جوامع روستایی حاشیه اکوسیستم تالاب بر اساس الگوی اکوویلج مورد روستاهای حاشیه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرو، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال25، شماره3، 264-243.
14- سلیمانی، علیرضا، مجنونی توتاخانه، علی، آفتاب، احمد، 1398، تحلیل نقش گردشگری در ارتقای دانش و آگاهی‌های زیست‌محیطی روستاییان، مطالعه موردی محور توریستی صور توتاخانه، دوره 14، شماره 1، 237-219.
15- شکوری، علی، بهرامی، شقایق، 1393، مطالعه تأثیر گردشگری روستایی بر کاهش فقر از منظر معیشت پایدار (روستای قلعه‌نو و کلین شهرری)، مجله علمی پژوهشی توسعه محلی (روستایی – شهری)، دوره 6، شماره 1، 24 – 1.
16- عزمی، آئیژ، ایمانی، بهرام، خانی، فضیله، 1390، اثرات فعالیت‌های گردشگری بر محیط‌زیست روستای بیله درق، پژوهش نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره 3.
17- فرج زاده اصل، منوچهر، 1384، سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه‌ریزی توریسم، انتشارات سمت، چاپ اول.
18- قدمی، مصطفی، غلامیان، محمد، 1393، کتاب اثرات گردشگری پیامدها، چارچوب‌ها و سیاست‌ها، چاپ اول، انتشارات مهکامه.
19- قره نژاد، 1386، کتاب مقدمه‌ای بر توسعه گردشگری و مهمان‌پذیری، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول.
20- کیانی، مصطفی، تقیلو، علی اکبر، کهکی، فاطمه سادات،1397، بررسی و تحلیل اثرات اقتصادی و زیست‌محیطی گردشگری در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان سامان، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 8، شماره 31، 114-103.
21- کلانتری خلیل آباد، حسین، خدائی، زهرا، 1396، توسعه گردشگری رویکردی تحلیلی بر ابعاد و فرصت‌های آن، چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی.
22- لطفی، حیدر، مرادی، ابوالفضل، خلیفه، ابراهیم، حقیقی مطلق، زهرا، 1395، تبیین اثرات گردشگری در پایداری روستایی موردمطالعه: روستای شمشک، استان تهران، مجله مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، شماره 37، 159-141.
23- مشیری، سید رحیم، سید ابوسعیدی، سید احمد،1389، نقش اکوتوریسم در توسعه‌ی پایدار روستایی مطالعه موردی شاندیز، سال هفتم، شماره 28، 18-1.
24- مرادی، محمود، 1394، آشنایی با صنعت گردشگری، انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول.
25- نصرآبادی، حمید، حیاتی، داریوش، 1393، تحلیل نگرش روستاییان نسبت به تأثیرهای گردشگری روستایی، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، شماره 3، 122-111.
26- نعیمی مجد، محبوبه، نعیمی مجد، آرزو، 1398، آینده پژوهی گردشگری پایدار رهیافتی و در اقتصاد مقاومتی مورد مطالعه کارشناسان صنعت گردشگری و هتل داری، 212-200.
27- یاسوری، مجید، امامی، سیده فاطمه، 1396، سنجش پایداری زیست‌محیطی در نواحی روستایی دهستان سراوان شهرستان رشت، فصلنامه روستا و توسعه، سال 20، شماره 3، 110-85.
28- یاوری، حسین، رضایی، مریم، حسین زاده، سپیده، 1390، کتاب عوارض و نتایج توریسم، چاپ اول، انتشارات آذر.
29- یاوری، حسین، خوشنویس، مریم، غلامی، الهام، 1391، اقتصاد گردشگری، انتشارت آذر، چاپ اول.
30- Buckley, R. (2011). Tourism and environment. Annual review of environment and resources, 36(1), 397-416. doi: 10.1146/annurev-environ-041210-132637
31- - Josimović, B., Cvjetić, A & Furundžić, D. (2021). Strategic Environmental Assessment and the precautionary principle in the spatial planning of wind farms–European experience in Serbia. Renewable and Sustainable Energy Reviews
https://doi.org/10.1016/j.rser.2020.110459
32- -Jurincic, I. (2024). Carrying capacity assessment of Slovene Istria for tourism (Vol. 84). www.witpress.com, ISSN 1743-3541 (on-line)
33- - Kumar, S., Talukder, M. B., Kabir, F., & Kaiser, F. (2024). Challenges and sustainability of green finance in the tourism industry: Evidence from Bangladesh. In Sustainable Investments in Green Finance (pp. 97-111). IGI Global. DOI: 10.4018/979-8-3693-1388-6.ch006
34- White, L., & Noble, B. F. (2013). Strategic environmental assessment for sustainability: A review of a decade of academic research. Environmental Impact Assessment Review, 42, 60-66.
http://dx.doi.org/10.1016/j.eiar.2012.10.003
35- Quintero-Angel, M., & González-Acevedo, A. (2018). Tendencies and challenges for the assessment of agricultural sustainability. Agriculture, ecosystems & environment 254, 273-281.
https://doi.org/10.1016/j.agee.2017.11.030
36- Stone, M. T & Nyaupane, G. P. (2018). Protected areas, wildlife-based community tourism and community livelihoods dynamics: Spiraling up and down of community capitals. Journal of Sustainable Tourism, 26(2), 307-https://doi.org/10.1080/09669582.2017.1349774
37- Naluba, N. Goddy, 2020, Socio – Economic Impacts of Tourism Development on the Rural Communities In Ogoni Region Rivers State, International Journal of Innovative Human Ecology & Nature Studies 8(2):30-40.
38- N. Raschke 2005 Environmental impact assessment as a step to sustainable tourism development5 Sustainable Development and Planning II, Vol. 1 303.
39- salvatl-M.zitti-T.ceccarelli, 2007, Iniegratotng economic and environ mental indicatossrs in the assessment of desertification.
40- Shimizu, T & Okamoto, H. (2024). Tourism infrastructure and the environment: how does environmental regulation affect welfare, tourism industry, and domestic wage inequality?. The Japanese Economic Review, 75(1), 147-179. https://doi.org/10.1007/s42973-021-00109-4
41- Uddin, H., Ahammed, S., Rana, M. M., & Majumder, S. C. (2024). Investigating the relationship between environmental quality and tourism industry in Thailand. Environment, Development and Sustainability, 26(5), 12339-12365.https://doi.org/10.1007/s10668-023-03801-0
42- Jones, C & Munday, M. (2007). Exploring the environmental consequences of tourism: A satellite account approach. Journal of Travel Research, 46(2), 164-172. doi:10.1177/0047287507299592