بررسی عوامل موثر بر تاب آوری شهر ساری در برابر مخاطرات طبیعی

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

عیسی قاسمی طوسی ¹ (دانشجوی دکتری، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، ایران)
کیا بزرگمهر ² (گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس ایران)
لیلا ابراهیمی ³ (استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس)
آمنه حقزاد ⁴ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، گروه تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری)

تاریخ دریافت : 1402/07/12 تاریخ پذیرش : 1402/09/18 تاریخ انتشار : 1403/03/07

کلید واژه:

چکیده مقاله :

شهرها به عنوان پیچیده ترین سازه های دست بشر با رشد بی رویه جمعیت روبه رو هستند و گسترش آنها در مناطق پرخطر تشدید شده است و شواهد موجود نیز حاکی از افزایش مستمر انواع بحران های طبیعی از نظر شدت و فراوانی است. یافته های علمی نشان می دهد که بهترین راه مقابله با ریسک، ارتقای تاب آوری سکونتگاه ها در ابعاد مختلف است. این پژوهش به ارزیابی و تحلیل مولفه های تاب آوری در شهر ساری پرداخته است.روش مطالعه حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و میدانی است. جامعه آماری در این پژوهش شهروندان شهر ساری بوده که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 383 نفر تعیین گردیده که از میان جامعه آماری به روش نمونه‌گیری طبقه‌بندی‌شده در سطح مناطق شهر ساری انتخاب‌شده‌اند. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی و مهم‌ترین ابزار آن پرسشنامه است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی (آزمون تی تک نمونه ای ، همبستگی پیرسون و مدل رگرسیون) توسط نرم‎افزار SPSS استفاده شده است. نتايج پژوهش حاكي از آن است وضعیت شهر ساری به لحاظ مؤلفه‌های اجتماعی دارای شرایط بهتری نسبت به سایر ابعاد تاب‌آوری برخوردار هستند و ازنظر مؤلفه‌های بعد نهادی دارای وضعیت آسیب‌پذیری می‌باشند. براساس ضرایب همبستگی مؤلفه‌های دانش و آگاهی، مهارت، توانایی جبران خسارت، توانایی برگشت به شرایط قبلی ، مقاومت ابنیه و رعایت تراکم دارای بیشترین ارتباط و اثرگذاری می‌باشند ولی مؤلفه‌هایی چون دسترسی ، روابط نهادی، سرمایه اجتماعی و سلامت اجتماعی دارای اثرگذاری ضعیف بوده که به‌منظور ارتقای تاب‌آوری شهری باید برنامه‌ریزی‌ها بدان توجه بیشتری گردد.

منابع و مأخذ:

• بشارتی، رضا،تیموری، ایرج و محمودزاده، حسن (1401) بررسی تطبیقی عوامل تبیین‌کننده‌ی تاب‌آوری در بافت‌های جدید و قدیم شهری (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز). جغرافیا و توسعه فضای شهری. (DOI): 10.22067/JGUSD.2022.74678.1161
• پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی و زهرا شیرانی (1395)، طراحی شهری و تاب¬آوری اجتماعی بررسی موردی: محله جلفا اصفهان، مجله نامه معماری و شهرسازی، دوره 9، شماره 17، صص 117-99.
• داداش¬پور، هاشم و زینب عادلی (1394)، سنجش ظرفیت¬های تاب¬آوری در مجموعه¬ی شهری قزوین، دو فصلنامه مدیریت بحران، دوره 4، شماره 2 (پیاپی 8)، صص 84-73.
• رفیعیان، مجتبی و عاطفه پارسائیان (1394)، سنجش الگوی فضایی ادراک خطر به تفکیک محله¬ها در شهر یزد، دو فصلنامه مدیریت بحران، دوره 4، شماره 2 (پیاپی 8)، صص 46-37.
• زنگنه¬شهرکی، سعید، زیاری، کرامت¬الله و محمد پوراکرمی (1396)، ارزيابي و تحليل ميزان تاب¬آوري كالبدي منطقه 12 شهر تهران در برابر زلزله با استفاده از مدل FANP و ويكور، فصلنامه جغرافیا (انجمن جغرافیای ایران) ، سال 15، شماره 52، صص 101-81.
• سرایی، محمدحسین و سمیه منافی (1395)، مديريت يکپارچه بحران با تأکيد بر ايمني شريان¬هاي حياتي در شهر تهران، فصلنامه دانش پیشگیری و مديريت بحران، دوره 6، شماره 2، صص 132-120.
• ساسان پور، فرزانه آهنگری نوید حاجی ،نژاد صادق(1396) ارزیابی تاب آوری منطقه ۱۲ کلان شهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. سال چهارم. شماره ٣. ٩٨-٨٥
• سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی (1394)، سالنامه آماری استان مازندران ، وزارت کشور.
• سلمانی، محمد. کاظمی ثانی عطاالله، نسرین. بدری، سید علی. مطوف، شریف (1396)، شناسایی و تحلیل تأثیر متغیرها و شاخص‌های تاب‌آوری: شواهدی از شمال و شمال شرقی تهران، تحلیل فضایی مخاطرات طبیعی، دوره 3، شماره 2.
• سلمانی مقدم، محمد؛ امیر احمدی ابوالقاسم؛ فرزانه، کاویان (1393) کاربرد برنامه‌ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب‌آوری در برابر زمین‌لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: شهر سبزوار)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنجم، شماره 17، ص 17-34.
• عسگری زاده، محمد؛ محمدنیاقرائی، سهراب؛ ظهور، مجتبی (1389) برنامه‌ریزی مدیریت بلایا و مخاطرات محیطی در راستای توسعه پایدار، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام.ICIWG 2010. ایران، زاهدان، فروردین، 1-16.
• فردوسی، سجاد و پری شکری¬فیروزجاه (1393)، بررسی میزان تاب¬آوری شبکه معابر شهری، فصلنامه پدافند غیرعامل، سال 5، شماره 3، پیاپی 19، صص 62-51.
• قدرتی امیری، غلامرضا و رضویان امرئی، علی و حیدری، ایمان(1385) ،تحلیل خطر لرزه ای برای مناطق مختلف شهر ساری،هفتمین کنگره بین المللی مهندسی عمران،تهران.
• مبارکی، امید، لاله¬پور، منیژه و زهرا افضلی¬گروه (1396)، ارزيابي و تحليل ابعاد و مؤلفه¬هاي تاب¬آوري شهر كرمان، مجله جغرافیا و توسعه، دوره 15، شماره 47، صص 104-89.
• محمودزاده، حسن، باکویی، مائده(1397) پهنه بندی سیلاب با استفاده از تحلیل فازی (مطالعه موردی: شهر ساری)، مخاطرات محیط طبیعی ، دوره7، شماره 18 ،51-68.
• مدیری،مهدی، اسکندری، محمد و حسن زاده، سمیرا (1399) تخمین خسارت ناشی از زلزله با استفاده از مدل RADIUS در محیط GIS (مطالعه موردی: استان مازندران، شهر ساری).جغرافیا و مخاطرات محیطی،دوره9 ، شماره3 ،39-56 .
• مرکز آمار ایران ، (1335-1395)، سرشماری نفوس و مسکن.
• مهندسان مشاور ابردشت (1385) طرح تفضیلی ویژه بافت کهن ساری، سازمان عمران و بهسازی شهری.
• مهندسین مشاور مازند طرح (1394) طرح جامع شهر ساری، اداره کل راه و شهرسازی استان مازندران.
• Ainuddin, Syed, Routray, Jayant. Kumar (2012), Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol 2, PP 25–36.
• Brown Katrina, (2016), Resilience, Development and Global Change,Routledge, Taylor&francis group London&new york
• Beatley, T. & Newman, P. (2013). Biophilic cities are sustainable, resilient cities. Sustainability, 5, 3328-3345.
• Harody, J. Ruete, R. (2013), Incorporating Climate Change Adaptation into Planning for a Livable City in Rosario; Argentina. Environment and Urbanization, Vol. 25, No. 2, 339- 360.
• Korkmaz, C. & Balaban, O. (2020) Sustainability of Urban Regeneration in Turkey: Assessing the Performance of the North Ankara, Urban Regeneration Project, Habitat International, Vol. 95, pp.90-123.
• Mitchell, T. & Harris, K. (2012). Resilience: A Risk Management Approach. ODI Background Note
• Naim,K, Yue,G, Yago,M & Zoe,W (2021)Urban resilience for building a sustainable and safe environment, Urban Governance,Volume 1, Issue 1, November 2021, Pages 10-16
• Rui,B,Chenyang,W,Luyao,K,Xiaojing,G & Hui,Z (2022)Rethinking the urban resilience: Extension and connotation, Journal of Safety Science and Resilience ,Volume 3, Issue 4, December 2022, Pages 398-403
• Szewrański, S. & Świąder, M. & Kazak, J. K. & Tokarczyk‐Dorociak, K. & Van Hoof, J. (2018) Socio‐environmental vulnerability mapping for environmental and flood resilience assessment: the case of ageing and poverty in the City of Wrocław, Poland, Integrated environmental assessment and management, Vol. 14, No.5, pp. 592-597.
• Szewrański, S. & Świąder, M. & Kazak, J. K. & Tokarczyk‐Dorociak, K. & Van Hoof, J. (2018) Socio‐environmental vulnerability mapping for environmental and flood resilience assessment: the case of ageing and poverty in the City of Wrocław, Poland, Integrated environmental assessment and management, Vol. 14, No.5, pp. 592-597