انگاره‌های نمادین اعداد در سعادت‌نامة نظام‌الدین‌استرآبادی و ساقی‌نامة ظهوری‌ترشیزی براساس نظریة کهن‌الگویی یونگ

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی

زینب نوروزعلی ¹ , احمد خیالی خطیبی ² , علی اصغر حلبی ³

1 - دانشجوی دکتری، دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - استادیار و عضو هیات علمی دانشکده زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

تاریخ دریافت : 1400/01/24 تاریخ پذیرش : 1400/11/10 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: کهن‌الگو, ادبیات‌تطبیقی, نماد, اعداد,

چکیده مقاله :

اعداد یکی از مهم‌ترین انواع کهن‌الگوها هستند و از زمان‌های بسیار دور از جمله دغدغه‌های ذهنی بشر بوده و همواره در طول تاریخ پرداختن به این موضوع که اعداد فراتر از مفهوم کمّی خود، ارزش کیفی و معانی نهفتة بسیاری در خود دارند؛ زمینه‌ساز مطالعات و نظریه‌پردازی‌های فراوانی در علوم مختلف بوده است. در واقع کنار گذاشتن اعداد از زندگی روزمره ممکن نیست. اعداد هم مانند زمان و مکان مفهومی کاملا اساطیری داشته و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انگاره‌های کهن‌الگویی مفاهیم نهفتة بسیاری در خود دارند که بیانگر حالات و اندیشه‌های روانی، جهان‌بینی و دنیای پیرامون صاحبان اثر هستند. در این مقاله به ‌بررسی و تطبیق برخی اعداد در سعادت‌نامة‌ نظام‌الدین‌استرآبادی و ساقی‌نامة‌ظهوری‌ترشیزی می‌پردازیم. به‌نظر می‌رسد استرآبادی و ترشیزی شناخت عمیق و دقیقی از کهن‌الگوی اعداد داشته و آنها را با استفاده از عنصرخیال در آثار خود به‌کار برده‌اند. نگاه هر دو‌ در مفاهیم کاربردی اعداد به‌هم شبیه بوده و از آن در اشعار خود و به‌ویژه در ابیات مذهبی استفاده کرده‌اند. اعداد با معانی نمادین مشابه ولی با بسامد متفاوت در هر دو دیوان آمده و بسامد استفاده از آنها در سعادت‌نامه بیشتر از ساقی‌نامه می‌باشد. این پژوهش به روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای و دیجیتالی انجام شده‌است.

چکیده انگلیسی:

Numbers are one of the most important types of archetypes and have been one of the concerns of human minds since time immemorial. It has been the basis of many studies and theories in various sciences. In fact, it is impossible to exclude numbers from everyday life. Numbers, like time and space, have a completely mythological meaning and as one of the most important archetypal ideas, they have many hidden concepts that express mental states and thoughts, worldview, and the world around the owners of the work. In this article, we will examine and apply some numbers in Saadat, Nizamuddin, Astarabadi and Saqi, Zohuri, Tarshizi. Astarabadi and Tarshizi seem to have a deep and precise knowledge of the archetype of numbers and have used them in their works using the element of imagination. Both look at the practical concepts of numbers and have used them in their poems, especially in religious verses. Numbers with similar symbolic meanings but with different frequencies appear in both courts and the frequency of their use in Saadatnameh is higher than Saqinameh. This research has been done by descriptive-analytical method and using the library and digital resources.

منابع و مأخذ:

منابع

قرآن کریم.

اسـترآبادی نظام‎الدین، 1391، دیوان اشعار نظام‌الدین اسـترآبادی، تحقیق و تصحیح شایسته ابراهیمی؛ مرضیه بیک‌وردی‌لو، کتابخانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.

بهار مهرداد، 1375، پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ 2، آگه، تهران.

پراپ ولادیمیر، 1386، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمة فریدون بدره‌ای، چاپ 2، توس، تهران.

ظهوری‌ترشیزی نورالدین‌محمد، 1394، ساقی‌نامه، تصحیح علی‌اصغر باباسالار و سیده‌پرنیان دریاباری، دانشگاه تهران، تهران.

رزمجو حسین، 1381، قلمرو ادبیات‌حماسی ایران، جلد1، پژوهش‌گاه علوم‌انسانی‌ومطالعات فرهنگی، تهران.

ساجدی طهمورث، 1387، از ادبیات تطبیقی تا نقد ادبی، امیرکبیر، تهران.

سرمدی محمود، 1380، واژگان پژوهی قرآنی، الهادی، قم.

شمیسا سیروس، 1383، داستان یک روح، چاپ 6، فردوس، تهران.

شوالیه ژان و دیگران، 1388، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضائلی، جلد2، چاپ3، جیحون، تهران.

صفا ذبیح‌الله، 1382، تاریخ‌ ادبیات‌ در‌ ایران، دورة پنج جلدی، جلد5،4،3، چاپ 12، فردوس، تهران.

عارفی راهب، 1395، آشنایی با کهن‌الگو و نمادها، راشدین، تهران.

فرشیدورد خسرو، 1368، دربارة ادبیات و نقد ادبی، جلد2، امیرکبیر، تهران.

کاسیرر ارنست، 1378، فلسفة صورت‌های سمبلیک، اندیشة‌اسطوره‌ای، ترجمة یدالله موقن، هرمس، تهران.

کربن هانری، 1383، آئین جوانمردی، ترجمة احسان نراقی، سخن، تهران.

کیستی جوتین، 1385، نشانه‌شناسی و اسطوره در فرش شرقی، ترجمة مینو بهرامی، کتاب ماه هنر شمارة 95.

گنون رنه و دیگران، 1387، هرمس و زبان مرغان، ترجمة امین اصلانی،جیحون، تهران.

گورین‌ و دیگران، 1376، راهنمای روی‌کردهای‌ نقد‌ ادبی، ترجمة زهرا میهن‌خواه، چاپ3، اطلاعات، تهران.

گویارد ام.اف، 1374، ادبیات تطبیقی، ترجمة علی‌اکبر خان‌محمدی، پاژنگ، تهران.

منزوی احمد. 1350، فهرست نسخه‏‌‏های خطی فارسی، جلد15، سازمان همکاری‌ منطقه‌ای، تهران.

مورنو آنتونیو، 1386، یونگ خدایان و انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی، مرکز، تهران.

میرصادقی‌ جمال، 1382، داستان‌نویس‌های‌ نام‌آور معاصر ایران، اشـاره، تهران.

نورآقایی آرش، 1388، عدد نماد اسطوره، افکار، تهران.

نیکوبخت‌ ناصر‌ و همکاران، 1389، خویش‌کاری‌های مشترک فلز، آب و آتش در اساطیر و باورهای ایرانی، شعرپژوهی‌، سال2، شمارة4، صص191-210.

هینلز جان، 1382، شناخت اساطیر ایران، چاپ8، ترجمة ژاله آموزگار، افکار، تهران.

یونگ کارل‌ گوستاو‌، 1373، انسان و سمبول‌هایش، ترجمة محمود سلطانیه، چاپ7، چشمه، تهران.

References

The Holy Quran.

Astarabadi Nizamuddin, 2012, Nizamuddin Astarabadi Poetry Divan, Shayesteh Ebrahimi's research and correction; Marzieh Bikordillo, Library of the Museum and Documentation Center of the Islamic Consultative Assembly, Tehran.

Bahar Mehrdad, 1996, A Research in Iranian Mythology, 2nd Edition, Agha, Tehran.

Prop Vladimir, 2007, Morphology of fairy tales, translated by Fereydoun Badrahaei, 2nd edition, Toos, Tehran.

Zohori ‌ Tarshizi Noureddin Mohammad, 2015, Saqinameh, edited by Ali Asghar Baba Salar and Seyedeh Parnian Daryabari, University of Tehran, Tehran.

Razmjoo Hossein, 2002, The Realm of Iranian Epic Literature, Volume 1, Research Institute of Humanities, Cultural Studies, Tehran.

Sajedi Tahmourth, 2008, From Comparative Literature to Literary Criticism, Amirkabir, Tehran.

Sarmadi Mahmoud, 2001, Quranic lexicography, Alhadi, Qom.

Shamisa Sirus, 2004, The Story of a Soul, 6th edition, Ferdows, Tehran.

Knight of Jean et al., 2009, Culture of Symbols, translated by Soodabeh Fazaeli, Volume 2, Edition 3, Jeyhun, Tehran.

Safa Zabihullah, 2003, History of Literature in the Valley of Iran, five-volume period, volumes 5, 4, 3, 12th edition, Ferdows, Tehran.

Arefi Raheb, 2016, Introduction to Archetypes and Symbols, Rashedin, Tehran.

Farshidvard Khosrow, 1989, On Literature and Literary Criticism, Volume 2, Amirkabir, Tehran.

Cassirer Ernst, 1999, Philosophy of Symbolic Forms, Mythical Thought, translated by Yadollah Moghan, Hermes, Tehran.

Carbon Henry, 2004, The Rite of Manliness, translated by Ehsan Naraghi, Sokhan, Tehran.

Kisti Jotin, 2006, Semiotics and Myth in the Oriental Carpet, translated by Minoo Bahrami, Book of the Month of Art No. 95.

Guenon René et al., 2008, Hermes and the Language of Birds, translated by Amin Aslani, Jeyhun, Tehran.

Gurineh et al., 1997, Guide to Literary Criticism Approaches, translated by Zahra Mihankhah, 3rd edition, Information, Tehran.

Goyard MF, 1995, Comparative Literature, translated by Ali Akbar Khan Mohammadi, Pajang, Tehran.

منزوی احمد. 1350, List of Persian Manuscripts, Volume 15, Regional Cooperation Organization, Tehran.

Moreno Antonio, 2007, Jung Gods and Modern Man, translated by Dariush Mehrjoui, center, Tehran.

Mirsadeghi Jamal, 2003, Contemporary Iranian Letter Writers, Ashareh, Tehran.

Noor Aghaei Arash, 2009, Myth Symbol Number, Thoughts, Tehran.

Nikobakhteh Nasser et al., 2010, Joint works of metal, water and fire in Iranian mythology and beliefs, Poetry Research, Volume 2, Number 4, pp. 191-210.

Hinels John, 2003, Understanding Iranian Mythology, 8th Edition, translated by Jaleh Amoozgar, Afkar, Tehran.

Jung Carl Gustav, 1994, Man and His Symbols, translated by Mahmoud Soltanieh, 7th edition, Cheshmeh, Tehran.