مقایسه اثربخشی مدل 5E و مدل گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه در سال 1398
محورهای موضوعی : علوم تربیتیفائزه میرصمدی 1 , علی نقی اقدسی 2 , تورج هاشمی 3 , شهرام واحدی 4
1 - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران(نویسنده مسئول)alinaghi.aghdasi@yahoo.com
3 - استاد، گروه علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
4 - استاد، گروه علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران..
کلید واژه: آموزش, انگیزه تحصیلی, مدل 5E, مدل گانیه,
چکیده مقاله :
ارتقای انگیزش تحصیلی ﯾﮑﯽ از اساسیﺗﺮﯾﻦ اﻫﺪاف ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ به شمار میرود. الگوی آموزشی 5E و الگوی آموزشی گانیه از جمله الگوهای موثر تدریسی میباشند که ممکن است در افزایش انگیزه تحصیلی دانشآموزان تاثیر داشته باشند؛ لذا این پژوهش با هدف مقایسه اثربخشی آموزش مدل 5E با مدل گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم در سال 1398 انجام شد. جامعه آماری این پژوهش نیمهآزمایشی دربرگیرنده کلیه دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر تبریز در سال تحصیلی 1400-99 بود که تعداد 60 دانش‌آموز با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای انتخاب و به طور تصادفی در سه گروه (20 نفر برای هر گروه) جایگزین شدند. هر سه گروه پرسشنامه انگیزه یادگیری علم تونا و همکاران (2005) را به عنوان پیشآزمون تکمیل کردند و پس از اتمام هشت جلسه 60 الی 90 دقیقهای مدل آموزشی 5E (هفته‌ای دو جلسه به مدت 4 هفته) و هشت جلسه 60 الی 90 دقیقهای مدل آموزشی گانیه (هفته‌ای دو جلسه به مدت 4 هفته) پرسشنامه مذکور توسط گروهها تکمیل شد. داده‌ها با استفاده از تحلیل کواریانس تک متغیره تحلیل شدند. هر دو مدل آموزشی 5E و گانیه بر انگیزه تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم تاثیر معناداری دارند (001/0p<)؛ با این حال، مدل آموزشی 5E نسبت به مدل آموزشی گانیه بر افزایش انگیزه تحصیلی تاثیر بیشتری دارد (001/0p<). با توجه به برتری تاثیر مدل آموزشی 5E بر ارتقای انگیزه تحصیلی دانشآموزان به کارگیری این روش تدریس توصیه میشود؛ لذا، بایستی اهمیت برگزاری دوره‌های آموزش این روش تدریس به معلمان توضیح داده شود.
Educational model 5E and Gane educational model are among the effective teaching models that may have an effect on increasing students' academic motivation; Therefore, the aim of this study was to compare the teaching of 5E model with Gane model on the academic motivation of female students in the second year in 2020. The statistical population of this quasi-experimental studyincluded all female high school students in Tabriz in the academic year 2020-2021 that 60 students were selected using multi-stage cluster sampling and randomly assigned to three groups (20 for each group). All three groups completed the Tuan & etal (2005) Motivation towards science learning questionnaire as a pre-test and at the end of eight sessions of 60-90 minutes of 5E training model (two sessions per week for 4 weeks) and eight 60-90 minute sessions of Gane training model (two sessions per week for 4 weeks), the mentioned questionnaire was completed by the groups. Data were analyzed using univariate analysis of covariance . Both 5E and Gane educational models have a significant effect on the academic motivation of second year female students (p<0.001); However, the 5E educational model has a greater effect on increasing academic motivation than the Gane educational model (p<0.001). Considering the superiority of the effect of 5E educational model on promoting students' academic motivation, the use of this teaching model is recommended; Therefore, the importance of holding training courses in this teaching method should be explained to teachers.
_||_
Comparison of the Effect of Model 5E with Gane Model on Academic Motivation of Female High School Students in 2020
Educational model 5E and Gane educational model are among the effective teaching models that may have an effect on increasing students' academic motivation; Therefore, the aim of this study was to compare the teaching of 5E model with Gane model on the academic motivation of female students in the second year in 2020. The statistical population of this quasi-experimental study (pre-test-post-test with a control group) included all female high school students in Tabriz in the academic year 2020-2021 that 60 students were selected using multi-stage cluster sampling and randomly assigned to three groups (20 for each group). All three groups completed the Tuan & etal (2005) Motivation towards science learning questionnaire as a pre-test and at the end of eight sessions of 60-90 minutes of 5E training model (two sessions per week for 4 weeks) and eight 60-90 minute sessions of Gane training model (two sessions per week for 4 weeks), the mentioned questionnaire was completed by the groups. Data were analyzed using univariate analysis of covariance in SPSS.16 software. Both 5E and Gane educational models have a significant effect on the academic motivation of second year female students (p<0.001); However, the 5E educational model has a greater effect on increasing academic motivation than the Gane educational model (p<0.001). Considering the superiority of the effect of 5E educational model on promoting students' academic motivation, the use of this teaching model is recommended; Therefore, the importance of holding training courses in this teaching method should be explained to teachers.
Keywords: Education, 5E model, Gane model, Academic motivation
مقایسه اثربخشی مدل 5E با مدل گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه در سال 1399
چکیده
ارتقای انگیزش تحصیلی ﯾﮑﯽ از اساسیﺗﺮﯾﻦ اﻫﺪاف ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ به شمار میرود. الگوی آموزشی 5E و الگوی آموزشی گانیه از جمله الگوهای موثر تدریسی میباشند که ممکن است در افزایش انگیزه تحصیلی دانشآموزان تاثیر داشته باشند؛ لذا این پژوهش با هدف مقایسه اثربخشی آموزش مدل 5E با مدل گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم در سال 1398 انجام شد. جامعه آماری این پژوهش نیمهآزمایشی (پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه) دربرگیرنده کلیه دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر تبریز در سال تحصیلی 1400-99 بود که تعداد 60 دانش‌آموز با استفاده از روش نمونهگیری خوشه‍اي چندمرحله‍اي انتخاب و به طور تصادفی در سه گروه (20 نفر برای هر گروه) جایگزین شدند. هر سه گروه پرسشنامه انگیزه یادگیری علم تونا و همکاران (2005) را به عنوان پیشآزمون تکمیل کردند و پس از اتمام هشت جلسه 60 الی 90 دقیقهای مدل آموزشی 5E (هفته‌ای دو جلسه به مدت 4 هفته) و هشت جلسه 60 الی 90 دقیقهای مدل آموزشی گانیه (هفته‌ای دو جلسه به مدت 4 هفته) پرسشنامه مذکور توسط گروهها تکمیل شد. داده‌ها با استفاده از تحلیل کواریانس تک متغیره در نرمافزار SPSS.16 تحلیل شدند. هر دو مدل آموزشی 5E و گانیه بر انگیزه تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم تاثیر معناداری دارند (001/0p<)؛ با این حال، مدل آموزشی 5E نسبت به مدل آموزشی گانیه بر افزایش انگیزه تحصیلی تاثیر بیشتری دارد (001/0p<). با توجه به برتری تاثیر مدل آموزشی 5E بر ارتقای انگیزه تحصیلی دانشآموزان به کارگیری اين روش تدریس توصیه ميشود؛ لذا، بایستی اهمیت برگزاری دوره‌های آموزش این روش تدریس به معلمان توضیح داده شود.
واژگان کلیدی: آموزش، مدل 5E، مدل گانیه، انگیزه تحصیلی
مقدمه
امروزه انگیزش1 به عنوان عنصري تعیین‍کننده در حوزه یادگیری و پیشرفت در تحصیل محسوب میشود (نبرزیک و بنهیما2، 2022). از دیدگاه آموزشی، انگیزش ساختاری چندوجهی است که با یادگیری و پیشرفت تحصیلی مرتبط است و دربرگیرنده باورهای شخص درباره توانایی انجام فعالیت موردنظر، دلایل و اهداف فرد برای انجام یک فعالیت و واکنش عاطفی مرتبط با انجام آن فعالیت می‍باشد (استین مایر3 و همکاران، 2019). انگیزش تحصیلی4 نیز به عنوان رفتارهایی توصیف شده که با یادگیری و پیشرفت در تحصیل مرتبط است و به نیرویی درونی اشاره دارد که یادگیرنده را به ارزیابی همه جانبه عملکرد خود با توجه به عالی‍ترین معیارهای تلاش برای موفقیت و برخورداری از لذتی سوق میدهد که با موفقیت در عملکرد همراه است (سیویریکایا، 2019).
در حوزه‍های آموزش، انگیزش تحصیلی دانشآموزان و درگیر شدن آنها نقش مهمی در پیشرفت و علاقه آنها به مدرسه و لذت از مطالعه دارد (اکبری امیر حاجلو، 1399)، با این حال، ترویج انگیزه تحصیل در مدارس صرفا در سایه زمينه‍سازی براي ایجاد انگیزه برای ادامه تحصیل و دستیابی به موفقیت‍ها و پیشرفت‍های تحصیلی حاصل نمی‍شود؛ بلکه بایستی در برنامه‍هاي مدارس روش‍هایی گنجانده شود که به‍کارگیری آنها گرايش به تلاش براي انتخاب و انجام فعاليت‍هایي كه هدف آنها رسيدن به موفقيت يا دوري از شكست در یادگیری است را افزایش دهد (فونگ و لیو5، 2022)؛ لذا، تغییر جهت نظام‍های آموزشی از ارائه برنامه‍های صرفا آموزشی به برنامه‍های افزایش انگیزه و پیشرفت تحصیلی بایستی با تغییر محتوای روشهای یادگیری سنتی به استفاده از الگوهای آموزشی نوین همراه باشد (رشید و رانا6، 2019).
يكي از الگوهای آموزشي نوینی كه در سال‍های اخیر توجه کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده الگوي طراحي آموزشي بايبي7 يا همان 5E است (بوآکی و نبی8، 2022). علت نام‍گذاري اين روش به 5E نيز به دليل آغاز شدن 5 مرحله اين روش با حرف E است. اين الگو ابتدا براساس اصول رشد شناختي پياژه مشتمل بر سه مرحله كاوش، اختراع و كشف طراحی شد که بعدها توسط بايبي به ساختن‍گرایی تغيير يافت. اين روش تدريس پيامدهاي يادگيري را براي دانشآموزان با سطوح شناختي متفاوت، افزايش مي‍دهد و دربرگیرنده پنج مرحله فعال‍سازي، اكتشاف، شرح دادن، شرح و بسط و ارزشيابي است. چرخه تدریس مورد استفاده در الگوي آموزشي 5E به گونه‍ای است که ابتدا دانشآموزان از طریق یک فعالیت ساده یا بحث درباره آن برانگیخته و سپس به طور فعالانه به یادگیری می‍پردازند، معلم نیز دانشآموزان را به گونه‍ای هدایت می‍کند که ضمن شرکت در فعالیتهای گروهی به جستجو و کاوش بپردازند (بایبی، 2015). شواهدی معدودی وجود دارد که اثربخشی آموزش مبتنی بر الگوی تدریس پنج مرحلهای بایبی (5E) را بر انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان نشان داده‍اند؛ به عنوان مثال، مهدیزاده و همکاران (1396)، نشان دادند که میانگین نمرات انگیزش پیشرفت دانشآموزان گروه آزمایش که از الگوی طراحی آموزشی بایبی برای آموزش آنها استفاده شده بود به شکل معنیداری از گروه کنترل که به شکل متداول آموزش دیده بودند در پسآزمون، بیشتر بود؛ در حالی که بین میانگین نمرات گروه‍های آزمایش و کنترل در آزمون انگیزش پیشرفت تفاوت معنیداری یافت شد. رستم‍نژاد و سرداری (1400) نیز نشان داد که آموزش مبتنی بر الگوی تدریس پنج مرحلهای بایبی بر بهبود شایستگی تحصیلی و شیفتگی تحصیلی دانشآموزان اثر مثبت دارد. بوآکی و نبی (2022) و نبی و همکاران (2018) نیز در مطالعات خود تاثیر مدل آموزشی 5E را بر انگیزش تحصیلی فراگیرندگان نشان دادند.
علاوه بر روش 5E از دیگر روش‍هایی که در تقويت مهارت‍های تفكر دانشآموزان نقش دارد، الگوی آموزشی گانیه9 است که از شناخته‍شده‍ترين الگوهاي طراحي آموزشي مبتني بر رويكرد سيستمي است. در الگوي گانيه اجزاء تشكيل‍دهندة تمام آموزش‍ها در پنج دسته قابليت‍هاي يادگيري تقسيم‍بندي مي‍شوند و براي هريك از قابليت‍هاي پنجگانه، وجود دو دسته از شرايط دروني و بيروني ضروري است. براي تحقق هريك از قابليت‍ها به تبع شرايط دروني و بيروني رويدادهاي آموزشي را پيشنهاد مي‍كنند كه اين رويدادهاي آموزشي شامل نه مرحله به شرح زیر است: جلب توجه؛ مطلع ساختن از اهداف آموزشي؛ فراخواني يادگيري‍هاي گذشته؛ ارائة مواد آموزشي؛ ارائة راهنماي يادگيري؛ آزمون عملكرد؛ ارائة بازخورد در ارتباط با صحت عملكرد؛ ارزيابي عملكرد؛ ترغيب و تسهيل يادآوري و انتقال يادگيري (گلزاری مقدم و همکاران، 1400). در خصوص بررسی کارآیی الگوی آموزشی گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان مطالعات بسیار کمی انجام شده است؛ چنانچه در یکی از معدود تحقیقات انجام گرفته توسط مالکی (1392)، مشخص شد که بين انگيزش پيشرفت تحصيلي دانشجوياني که با الگوي طراحي آموزشي بايبي10 آموزش ديده‍اند و دانشجوياني که با الگوي طراحي آموزشي گانيه (معلم محور) آموزش ديده‍اند، تفاوت معناداري وجود دارد؛ به طوری که انگيزش پيشرفت تحصيلي دانشجوياني که با الگوي طراحي آموزشي پنج مرحله‍اي بايبي آموزش ديده بودند، نسبت به دانشجوياني که با الگوي گانيه (يادگيرنده محور) آموزش ديده بودند، بيشتر بود (مالکی، 1392). عبدلی و همکاران (1394)، نیز در مطالعه‍ای به مقایسه تأثیر روش آموزش مبتنی بر الگوی طراحی آموزشی بایبی و الگوی طراحی آموزشی گانیه بر انگیزش و یادگیری دانش آموزان سال اول دبیرستان در درس علوم پرداختند. نتایج نشان داد که روش مبتنی بر الگوی گانیه و بایبی تفاوتی در میزان تأثیر بر میزان انگیزش ندارند. برزگر و علي آبادي (1393)، نیز نشان دادند که به‍کارگيري الگوي گانيه در طراحي آموزشي درس علوم تجربي در مقايسه با شيوه مرسوم باعث افزايش يادگيري و يادداري ميشود؛ اما از نظر انگيزش پيشرفت بين دو گروه تفاوت معناداري وجود ندارد. خزائی و مرادی (1396)، نشان دادند که الگوی طراحی آموزشی گانیه در طراحی و تولید محتوای الکترونیکی و آموزش مبتنی بر این شیوه بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان مؤثر است و میزان انگیزش تحصیلی دانشجویان درگروه آزمایش پس از مداخله افزایش یافته است. سلواراج11 و همکاران (2023)، نشان دادند که الگوی گانیه بر عملکرد آزمون و ادراک خود دانش آموزان مورد تایید قرار دادند.
پژوهش درباره الگوهای آموزشی، از جمله مهم‍ترین موضوعاتی است که از یک سو بازخورد مناسب برای تجزیه و تحلیل مسائل آموزشی، تصمیم‌گیری‌های اساسی و برنامه‍ریزی‌های راهبردی در اختیار مسئولان و دست‍اندرکاران آموزشی قرار میدهد و می‍تواند با انتخاب الگوی آموزشی مناسب، راهنمای عمل معلمان، برنامه‍ریزان درسی، مشاوران تحصیلی و روانشناسان تربیتی قرار گیرد. از سوی دیگر،این پژوهش، با شناخت مناسب‍ترین الگوی آموزشی با هدف بهبود انگیزش تحصیلی دانشآموزان، زمینه حركت به سوی یادگیری هدفمند و در نتیجه افزایش کیفیت آموزش فراهم میشود و به هموار شدن مسیر پژوهشهای تجربی بیشتری کمک می‍کند (اکبری امیر حاجلو، 1399). اخیرا، یک مطالعه پدیدارشناختی نشان داد که دانشآموزان دوره دوم متوسطه با چالش‍هایی تحصیلی همچون وجود اضطراب تحصیلی و عدم تمایل به سوي معیارهاي عالی عملکرد مواجه هستند که این عوامل در کاهش انگیزش تحصیلی آنها نقش مهمی را ایفا می‍کنند (فتحی آذر و همکاران، 1395)؛ از این‍رو، محققان درصد بهبود انگیزش تحصیلی دانشآموزان دوره دوم متوسطه برآمدند. همچنین، مرور مبانی تجربی پیشین نشان‍دهنده وجود یافته‍های متناقضی در خصوص تاثیر برتری کارآیی الگوي آموزشی بایبی و گانيه بر انگیزش تحصیلی بود؛ برای مثال، نگاه کنید به مطالعه مالکی در مقابل مطالعه عبدلی و همکاران (1394)؛ لذا نیاز به انجام پژوهشهای بیشتری برای مشخص ساختن الگوی انتخابی تدریس دانشآموزان به منظور افزایش انگیزش تحصیلی احساس میشود، چرا که تنها با وجود یک مطالعه نمی‍توان درخصوص اثربخش بودن این روش تدریس به نتیجه‍گیری قطعی دست یافت. در نتیجه، این پژوهش با هدف مقایسه اثربخشی آموزش الگوی 5E با الگوی گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم در سال 1399 انجام شد. به بیان بهتر، این پژوهش درصدد پاسخ به این سئوال بود که آیا بین اثربخشی آموزش الگوی 5E با الگوی گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم در سال 1399 تفاوت وجود دارد؟
روش
این پژوهش نیمهآزمایشی، با استفاده از طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه (IR.IAU.TABRIZ.REC.1399.174) انجام شد. جامعه آماری این پژوهش دربرگیرنده کلیه دانشآموزان (42281 نفر) دختر دوره دوم متوسطه شهر تبریز در سال تحصیلی1400-1399 بود. با توجه به اینکه در طرح‍هاي آزمایشی و نیمه آزمایشی براي افزایش اعتبار درونی، در هر یک از گروهها حداقل بایستی 15 نفر حضور داشته باشند (تباچینک و فیدل12، 2018)، در این پژوهش تعداد 60 دانش‌آموز با استفاده از روش نمونهگیری خوشه‍اي چندمرحله‍اي به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. بدین ترتیب که از بین نواحی پنجگانه آموزش و پرورش شهر تبریز تعداد 3 ناحیه به صورت تصادفی انتخاب شده و از هر ناحیه تعداد 1 مدرسه انتخاب و از هر مدرسه تعداد 1 کلاس به صورت تصادفی انتخاب شد. در نهایت، دانشآموزان این 3 کلاس (هر کلاس 20 نفر) انتخاب شده و به طور تصادفی در سه گروه (20 نفر برای هر گروه) جایگزین شدند. انتخاب دانشآموزان دختر نیز بدین دلیل صورت گرفت که مطابق با تحقیقات اخیر مشخص شده که نمره دانشآموزان دختر در زمینه انگیزش تحصیلی پایین‍تر از دانشآموزان پسر است (سلواراج و همکاران، 2023).
معیارهای ورود به پژوهش عبارت بودند از تحصیل در مقطع دبیرستان؛ جنسیت دختر؛ نداشتن سابقه مردودی؛ عدم دریافت مدل آموزشی 5E و مدل آموزشی گانیه قبل از ورود به پژوهش و یا دریافت سایر مدل‍های آموزشی همزمان؛ در حالی که عدم موافقت برای شرکت در پژوهش و همچنین عدم تکمیل پرسشنامه و حضور در 2 جلسه پیاپی یا یک در میان معیارهای خروج از پژوهش را تشکیل می‍دادند. شرکت‍کنندگان از نظر جنسیت، سن و قرار داشتن در یک پایه تحصیلی و نداشتن سابقه مردودی همگن شدند.
به‌منظور انتخاب نمونه و اجرای پژوهش، پس از صدور مجوز از سوی دانشگاه آزاد تبریز و موافقت مسئولین ذیربط به آموزش و پرورش شهر تبریز مراجعه شد. پس از مشخص کردن نواحی و مدارس مربوط، متناسب با حجم نمونه با دانش‍آموزانی که معیارهای ورود به پژوهش را داشتند، هماهنگی‍های لازم به عمل آمد. سپس، روش و چگونگی اجراي کار براي تک تک آنها توضیح داده شد. مدل آموزشی 5E و مدل آموزشی گانیه در مدارس توسط معلمان درس زیست شناسی به صورت جداگانه اجرا شد. انتخاب درس زیست‍شناسی به علت آشنایی خوب معلم با تدریس این درس و علاقه و انگیزه دانشآموزان به آن و استفاده از دروس مشابه همچون علوم تجربی در مطالعات پیشین (برای مثال، نگاه کنید به برزگر و علي آبادي؛ 1393) می‍باشد. گروه آزمایشی اول در معرض مدل آموزشی 5E قرار گرفت، گروه آزمایشی دوم مدل آموزشی گانیه را دریافت کرد؛ در حالی که گروه گواه تدریس سنتی درس زیست شناسی را دریافت کرد. به منظور رعایت اصول اخلاقی، فرم موافقت براي همکاري در پژوهش توسط دانشآموزان تکمیل شد و معلم به آنها اطمینان را داد که کلیه مطالب ارائه شده در جلسات آموزشی و نتایج پرسشنامه محرمانه خواهد بود. گروه‍های مورد بررسی طی دو مرحله پیشآزمون و پسآزمون (بلافاصه پس از اتمام کار) به صورت گروهی، ابزار پژوهشی را تکمیل کردند. اطلاعات در این پژوهش به وسیله ابزارهای زیر گردآوری شد:
پرسشنامه انگیزه یادگیری علم13. این پرسشنامه توسط تونا14 و همکاران در سال 2005 برای سنجش انگیزش تحصیلی تهیه شد و داراي 35 سوال و 6 خرده مقياس به شرح زیر می‍باشد: خودكارآمدي (سئوالات 1 تا 7)، راهبرد يادگيري فعال (سئوالات 8 تا 15)، ارزش يادگيري علم (سئوالات 16 تا 20)، هدف عملكرد (سئوالات 21 تا 24)، هدف پيشرفت و تحريك محيط يادگيري (سئوالات 25 تا 29)، ارزيابي ميزان انگيزه يادگيري (سئوالات 30 تا 35). چند نمونه از سئوالات پرسشنامه انگیزه یادگیری علم عبارت هستند از «در کلاس سوال می‍کنم زیرا می‍خواهم چیزهای جدیدی یاد بگیرم، دوست دارم بفهمم چطور می‍توانم کارهای درسی‍ام را بدون کمک دیگران انجام دهم، علاقه ندارم راه‍حل مسائل دشوار را پیدا کنم». اين پرسشنامه، با استفاده از مقياس ليكرت 5 درجه‍اي (كاملاً مخالف=1، كاملا موافق=5) نمره‍گذاری میشود. سئوالات 4 تا 7 و 21 تا 24 به صورت منفي (كاملاً مخالف=5 تا كاملاً موافق=1) و بقيه سئوالات به صورت مثبت (كاملاً مخالف=1 تا كاملاً موافق=5) نمره‍گذاری میشود. نمره کل پرسشنامه از جمع کردن نمرات سئوالات مربوط به کلیه خرده مقياس‍ها به دست می‍آید (تونا و همکاران، 2005). تونا و همکاران (2005)، در مطالعه خود پایایی کل این پرسشنامه را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 77/0 گزارش کردند. زارع و بخشش (1392)، در پژوهشی پایایی کل پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 83/0 و برای خرده مقیاس‍های آن بین 72/0 تا 84/0 گزارش کردند. همچنین تحلیل عامل اکتشافی به استخراج شش عامل از این پرسشنامه منجر شد که با خرده مقیاس‍های آن مطابقت داشت. در پژوهش حاضر اعتبار محتوایــی کیفی پرسشنامه انگیزه یادگیری علم توسط 5 نفر از از اساتید دانشگاه آزاد تبریــز مورد مطالعه و تایید قرار گرفت و پایایــی کل پرسشــنامه نیز توســط روش همبستگی درونــی بــا محاســبه کرونبــاخ ضریــب آلفای کرونبــاخ 77/0 به دست آمد.
مدل آموزشی 5E. این مدل براساس راهنمای آموزشی بایبی (2015) به دانشآموزان گروه آزمایشی اول طی هشت جلسه 60 الی 90 دقیقهای (هفته‌ای دو جلسه به مدت 4 هفته) به صورت گروهی آموزش داده شد؛ چنانچه، در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺟﻠﺴﺎت داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي درس ﺟﺪﻳـﺪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﺔ ﺑﺎﻳﺒﻲ را ﻃﻲ ﻛﺮدﻧﺪ: 1. ﻓﻌﺎلﺳﺎزي: در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻴﺰان اﻃﻼﻋﺎت داﻧﺶآﻣﻮزان در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع درس ﺟﺪﻳﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪ، ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ارائه ﺳئواﻟﻲ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ در زﻣﻴﻨﺔ اﻫﻤﻴـﺖ و ﻛـﺎرﺑﺮد ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪﻳﺪ مورد بحث، تفکر داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و وادار ﺑﻪ توجه به موضوع ﺷﺪﻧﺪ؛ 2. اﻛﺘﺸﺎف: در مرحله دوم از داﻧﺶآﻣﻮزان ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻲ از ﻃﺮﻳﻖ آزﻣﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﻃﻼﻋﺎت را در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻤﻊآوري ﻛﻨﻨﺪ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈـﻮر از اﻃﻼﻋـﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮه ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞآزﻣﺎﻳﺶﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮد ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار کردند و در ﭘﺎﻳﺎن معلم ﺧﻼﺻﻪاي ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي داﻧﺶآﻣﻮزان را ﻳﺎدداﺷﺖ کرد؛ 3. ﺗﻮﺿﻴﺢ دادن: در این ﻣﺮﺣﻠﻪ از داﻧﺶآﻣﻮزان ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺧﻮد را در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﻛﻼس ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎ و ﺗﺠـﺎرب ﺧـﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺑﺎ دﻻﻳﻞاراﺋﻪ دﻫﻨﺪ. لذا، ﻣﻌﻠﻢ سعی ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ راهنماییﻫﺎي ﺧﻮد داﻧﺶآﻣﻮزان را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ؛ 4. ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ: در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از داﻧﺶآﻣﻮزان ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ یافتهﻫﺎي ﺧﻮد و ﺳﺎﻳﺮ اﻓـﺮاد را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه را دریابند و ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را در ذﻫﻦ ﺧﻮد ﺗﺪاﻋﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﻫﻨﻲ ﺑـﻴﻦ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ؛ 5. ارزشیابی: در آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از داﻧﺶآﻣﻮزان ﺧﻮاﺳﺘﻪ شد ﺗﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪﻫﺎي ﺧـﻮد را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ. آزمایشاتی که طی جلسات آموزشی بایبی به دانشآموزان ارائه شد عبارت بودند از تشخیص گلوکز از ساکارز، تهیه محیط کشت باکتری و رنگ‍آمیزی از نمونه باکتریها جهت مطالعه میکروسکوپی، رنگ‍آمیزی ساده باکتریها و کشت باکتریها و قارچ‍های هوا.
مدل آموزشی گانیه. این مدل براساس راهنمای آموزشی دیویدوویچ و میلگرام15(2016) به دانشآموزان گروه آزمایشی دوم طی هشت جلسه 60 الی 90 دقیقهای (هفته‌ای دو جلسه به مدت 4 هفته) به صورت گروهی آموزش داده شد. در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺟﻠﺴﺎت داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي درس ﺟﺪﻳـﺪ ﻣﺮاﺣﻞ نهﮔﺎﻧﺔ گانیه را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺷﺮح ﻃﻲ ﻛﺮدﻧﺪ: 1. جلب توجه. در این مرحله معلم با پخش فیلم از نحوه انجام امور یا انجام آزمایش یا نصب تصاویر در کلاس دانشآموزان را با آزمایش آشنا کرده و صحبت‍هایی را پیرامون اثرات و نتایج حاصل از آزمایشات علمی ترتیب داد. معلم به شیوه یادگیری دانشآموزان و برداشت‍های آنها دقت نموده و ایرادات احتمالی را اصلاح نمود؛ 2. آگاه کردن یادگیرنده از اهداف آموزش. هدف اصلی این مرحله انجام آزمایشات علمی بود و این جلسه به نحوه انجام آزمایشات و بازخورد در این خصوص اختصاص یافت؛ 3. فراخوانی یادگیری‍های گذشته. معلم یادگیری‍های گذشته دانشآموزان را و سایر آزمایش‍هایی که آنها یاد گرفته و می‍توانستند درست انجام دهند، را یادآوری کرد از دانشآموزان خواست با اشارهای که او به آزمایشات می‍کند نحوه انجام آنها را بیان کنند. 4. ارائه محرک‍ها. معلم با با ارائه کلیدواژه‍ها دانشآموزان را با آزمایش‍ها آشنا کرد و پس از آشنا شدن با آنها، دانشآموزان به تمرین آزمایشات پرداختند. معلم از تک تک دانشآموزان خواست تا پای تابلو آمده آزمایش را انجام داده و اشکالات را برطرف کنند؛ 5. راهنمایی یادگیرندگان. در تمام مراحل قبل معلم دانشآموزان را راهنمایی کرد تا اشکالات را برطرف کرده و معلم با دانش‍آموزانی که در انجام آزمایش مشکل داشتند، تمرین بیشتری انجام داد و در صورت امکان از روشهای متفاوتی برای آموزش استفاده کرد؛ 6. فراخوان عملکرد. در این جلسه برای مرور درس جدید و رفع اشکالات معلم با نوشتن تمرین‍ها و انجام آزمایش‍ها عملکرد دانشآموزان را مشاهده و نقایص احتمالی برطرف ساخت؛ 7. ارائه بازخورد در صورت عمکرد صحیح. در این جلسه دانشآموزان با مقایسه آزمایش خود با نوشته کتاب نوعی بازخورد آنی دریافت کردند. در گوشه سمت چپ کتاب گزینه‍هایی جهت ارائه بازخورد قرار گرفت که معلم با توجه به عملکرد دانشآموزان و استفاده از جملات توصیفی به ارائه بازخورد پرداخت؛ 8. سنجش عملکرد. در این مرحله دانشآموزان آزمایش‍های انجام داده و اشکالات برطرف شد؛ 9. بهبود یادداری و انتقال. در این مرحله از دانشآموزان خواسته شد تا آزمایش‍های جدیدی را در خانه طراحی، اجرا و ارائه دهند. ضمن اینکه آزمایشاتی که طی جلسات آموزشی بایبی و گانیه به دانشآموزان ارائه شد عبارت بودند از کشت میکروب‍های موجود در خاک، تهیه کوپ از سلول‍های گیاهی و جانوری و بررسی تفاوت آنها، مشاهده آمیلوپلاست در سلول‍های گیاهی و مشاهده پدیده تورژسانس و پلاسمولیز در سلول‍های گیاهی.
در این پژوهش سطح معنیداری 05/0 در نظر گرفته شد و داده‌های با استفاده از روشهای آمار توصیفی (درصد، فراونی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (و تحلیل کواریانس تک متغیره در نرمافزارSPSS نسخه 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‍ها
در این پژوهش60 دانشآموزان دوره دوم متوسطه دختر شرکت کردند که 45 ٪ (9 نفر) از شرکت‍کنندگان گروه دریافت‍کننده آموزش مدل 5E، 16 الی 17 ساله و 55 ٪ (11 نفر) 17 الی 18 ساله بودند. همچنین، 50 ٪ (10 نفر) از شرکت‍کنندگان گروه دریافت‍کننده آموزش مدل گانیه، 16 الی 17 ساله و 50 ٪ (10 نفر) 17 الی 18 ساله بودند. همچنین، 50 ٪ (10 نفر) از شرکت‍کنندگان گروه گواه، 16 الی 17 ساله و 50 ٪ (10 نفر) 17 الی 18 ساله بودند. میانگین و انحراف معیار متغیر انگیزش تحصیلی در دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه در گروه‍های مورد مطالعه در جدول 1 درج شده است.
[1] - Motivation
[2] - Nabderrazik & Benhima
[3] - Steinmayr
[4] - Academic motivation
[5] - Foong & Liew
[6] - Rashid & Rana
[7] -5E Instructional Design Model
[8] - Boakye & Nabie
[9] -Ganymede educational model
[10] - Bybee
[11] - Selvaraj
[12] - Tabachinck & Fidell
[13] - Motivation towards science learning questionnaire
[14] -Tuna
[15] - Davidovitch & Milgram
جدول 1- میانگین، میانگین تعدیل‍شده و انحراف معیار متغیر انگیزش تحصیلی در گروه‍های دریافت‍کننده آموزش مدل 5E، آموزش مدل گانیه و گواه در مراحل پیش و پسآزمون (تعداد در هر گروه =15)
|
| پیشآزمون | پسآزمون | پسآزمون میانگین تعدیل‍شده |
متغیر | گروه | انحراف معیار ± میانگین | انحراف معیار ± میانگین |
|
انگیزش تحصیلی | مدل آموزشی 5E | 36/7±00/82 | 01/8±25/87 | 72/79 |
مدل آموزشی گانیه | 45/7±33/82 | 89/7±49/84 | 44/79 | |
| گواه | 47/7±40/84 | 40/8±68/83 | 53/77 |
چنانچه در جدول 1 ملاحظه میشود، پس از اجرای مدل آموزشی 5E و مدل آموزشی گانیه میانگین نمرات انگیزش تحصیلی دانشآموزان دوره دوم متوسطه دختر از مرحله پیشآزمون به پسآزمون در گروه‍های آزمایشی افزایش یافت.
به منظور آزمون این تفاوت بین گروه‍های دریافت‍کننده مدل آموزشی 5E و مدل آموزشی گانیه و گواه از تحلیل کواریانس تک متغیره استفاده شد. نرمال بودن توزیع نمرات و همگنی واریانس‍های متغیر انگیزش تحصیلی به ترتیب با استفاده از آزمون‍های شاپیرو ویلک با مقدار 05/0p> و لوین در متغیر انگیزش تحصیلی (431/4F=، 216/0p=) تأیید شد. همگنی ماتریس کواریانس نیز با استفاده از آزمون ام باکس با مقدار 441/4F=، 542/0p= مورد تأیید قرار گرفت. مفروضه همگنی شیب رگرسیون با استفاده از محاسبه مقدار F تعامل بین متغیر همپراش و مستقل در متغیر انگیزش تحصیلی (960/71F=، 794/0p=) تأیید گردید. نتایج حاصل از آزمون تحلیل کواریانس تک متغیره برای بررسی تفاوت متغیر انگیزش تحصیلی در گروه‍های دریافت‍کننده مدل آموزشی 5E و گواه در جدول 2 درج شده است.
جدول 2- نتایج تحلیل کواریانس تک متغیره برای بررسی تفاوت متغیر انگیزش تحصیلی در گروه‍های دریافت‍کننده آموزش مدل 5E، آموزش مدل گانیه و گواه
متغیر | مراحل ارزیابی | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | ضریب اتا | توان آماری |
انگیزش تحصیلی | پیشآزمون | 489/14 | 1 | 498/14 | 606/1 | 213/0 |
|
|
گروه | 283/18 | 1 | 283/18 | 025/2 | 001/0>* | 055/0 | 283/0 | |
خطا | 995/315 | 35 | 028/9 |
|
|
|
| |
کل | 00/313040 | 40 |
|
|
|
|
|
اختلاف معنادار*p<05/0
پس از وارد کردن متغیرهای هم تغییر نیز نتیجه تک متغیره معنیداری با توجه به نمره متغیر انگیزش تحصیلی (055/0=2ɳ،001/0=p،025/2=(35،1)F) در بین گروه‍های دریافت‍کننده مدل آموزشی 5E و گواه داریم. توان آماری 283/0 نشان‍دهنده حجم نمونه مناسب برای چنین نتیجه‍گیری می‍باشد. نتایج حاصل از آزمون تحلیل کواریانس تک متغیره برای بررسی تفاوت متغیر انگیزش تحصیلی در گروه‍های دریافت‍کننده مدل آموزشی گانیه و گواه در جدول 3 درج شده است.
جدول 3- نتایج تحلیل کواریانس تک متغیره برای بررسی تفاوت متغیر انگیزش تحصیلی در گروه‍های دریافت‍کننده آموزش مدل 5E، آموزش مدل گانیه و گواه
متغیر | مراحل ارزیابی | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | ضریب اتا | توان آماری |
انگیزش تحصیلی | پیشآزمون | 237/0 | 1 | 237/0 | 011/0 | 917/0 |
|
|
گروه | 089/29 | 1 | 089/29 | 171/1 | 01/0>* | 032/0 | 183/0 | |
خطا | 425/869 | 35 | 841/24 |
|
|
|
| |
کل | 00/251343 | 40 |
|
|
|
|
|
اختلاف معنادار*p<05/0
پس از وارد کردن متغیرهای هم‍تغییر نیز نتیجه تک متغیره معنیداری با توجه به نمره متغیر انگیزش تحصیلی(032/0=2ɳ،001/0=p، 171/1=(35،1)F) در بین گروه‍های دریافت‍کننده مدل آموزشی گانیه و گواه داریم. توان آماری 183/0 نشان‍دهنده حجم نمونه مناسب برای چنین نتیجه‍گیری می‍باشد.
با این حال، همچنان مشخص نیست که کدام گروه (مدل آموزشی 5E یا مدل آموزشی گانیه) نمرات بالاتری را در متغیر انگیزش تحصیلی به دست آورده است. لذا، از آزمون بونفرونی برای مقایسه تعقیبی در متغیر مذکور استفاده شد که نتایج حاصل از آن در جدول 4 درج شده است.
جدول 4- نتایج آزمون بونفرونی برای مقایسه متغیر انگیزش تحصیلی در گروه‍های دریافت‍کننده آموزش مدل 5E، آموزش مدل گانیه و گواه در مرحله پس آزمون
متغیر | گروهها | تفاوت میانگین | خطای استاندارد | P | |
انگیزش تحصیلی | مدل آموزشی 5E | مدل آموزشی گانیه | 282/0 | 527/1 | 001/0>* |
گواه | 778/1 | 250/1 | 001/0>* | ||
مدل آموزشی گانیه | گواه | 975/1 | 825/1 | 001/0>* | |
اختلاف معنادار*p<05/0
چنانچه در جدول 4 ملاحظه میشود، بین تأثیر مدل آموزشی 5E و مدل آموزشی گانیه بر انگیزش تحصیلی در دانشآموزان دوره دوم متوسطه تفاوت معناداری وجود دارد (001/0=p)؛ بدین معنا که نه تنها بین تأثیر مدل آموزشی 5E و مدل آموزشی گانیه نسبت به گروه گواه در متغیر انگیزش تحصیلی تفاوت معناداری وجود دارد (001/0=p)، مدل آموزشی 5E در مقایسه با مدل آموزشی گانیه تاثیر بیشتری در متغیر انگیزش تحصیلی در دانشآموزان دوره دوم متوسطه دارد.
بحث و نتیجه‍گیری
این پژوهش با هدف مقایسه تاثیر آموزش الگوی 5E با الگوی گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه انجام شد. اولین یافته این پژوهش نشان داد که الگوی آموزشی 5E بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه موثر است. اولین یافته این پژوهش نشان داد که الگوی آموزشی 5E بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه موثر است. این یافته پژوهش با نتایج پژوهش موسوی (1398)، مبنی بر اثربخشی آموزش مبتنی بر الگوی تدریس پنج مرحلهای بایبی (5E) بر انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان و مهدیزاده و همکاران (1396)؛ بوآکی و نبی (2022) و نبی و همکاران (2018) همسو می‍باشد که در مطالعات خود تاثیر مدل آموزشی 5E بر انگیزش تحصیلی فراگیرندگان نشان دادند.
در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦگرا و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺪل ﻃﺮاﺣﯽ آﻣﻮزﺷﯽ 5E ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن فعال ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﯿﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮﺑﯿﺎن، ﻓﺮاﮔﯿﺮان را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و آنها را به تلاش ذهنی وادار نمایند و بدین ترتیب، انگیزه تحصیلی دانشآموزان را بهبود بخشند. در واقع، مدل‍های طراحی آموزشی برخواسته از نظریه ساختن‍گرایی، تسهیل‍کننده انگیزش تحصیلی در فرایند آموزش هستند؛ بدین ترتیب که تدریس مبتنی بر مدل 5E فرصتی برای معلم فراهم می‍آورد تا به دانشآموزان کمک کنند تا گرایش تلاش براي انتخاب و انجام فعاليت‍هایي كه هدف آنها رسيدن به موفقيت يا دوري از شكست در یادگیری است را افزایش دهند. به علاوه، همگرایی تدریس مبتنی بر مدل آموزشی 5E در مقایسه با روش معمول در آموزش و پرورش، می‍تواند نتایج تدریس فعال را درباره انگیزه تحصیلی به طور موثری ارتقا بخشد. این همگرایی به واسطه افزایش تحریک کاوشگری و ساختن دانش به دست دانشآموزان، در نهایت باعث افزایش انگیزش تحصیلی میشود (مهدیزاده و همکاران، 1396).
براساس دیگر یافته این پژوهش مشخص شد که الگوی آموزشی گانیه بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه موثر است. این یافته پژوهش ما با نتایج مطالعه مالکی (1392) و خزائی و مرادی (1396) از نظر تاثیر الگوي طراحي آموزشي گانيه (معلم محور) بر انگيزش پيشرفت تحصيلي دانشجويان همسو است و با تحقیق سلواراج و همکاران (2023)، مبنی بر اثربخشی الگوی گانیه بر عملکرد آزمون و ادراک خود دانش آموزان هم راستاست.
ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﻟﮕﻮي ﮔﺎﻧﻴـﻪ نه تنها ﺑـﺮاي ﻧﻴـﻞ ﺑـﻪ اهداف ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ است، بلکه برای دستیابی به هدف‍های حیطه عاطفی به طور اعم و تغیر نگرش و انگیزش تحصیلی به طور اخص نیز مناسب به نظر می‍رسد. لذا، مهم‍ترین عوامل اثربخشی الگوی گانیه نسبت به شیوه مرسوم بر یادگیری دانش آموزان را باید در گام‍های جلب توجه، آگاه ساختن از اهداف یادگیری و ارائه راهنما جست. معلم از گام جلب توجه جهت برانگیختن بعد عاطفی و انگیزش دانشآموزان بهره می‍گیرد. با توجه به این که اطلاعات از حواس به حافظه حسی و سپس به حافظه فعال منتقل می‍شوند، یادگیرندگان را برای دریافت محتوا، باید با اتخاذ راهبردهایی یادگیری آماده کرد. همچنین معلم نباید فرض کند که دانشآموزان اهداف آموزشی را می‍دانند. معلم باید هدف‍های آموزشی را برای دانش آموزان به طور واضح بیان کند و محتوا و مهارت ها باید درون چارچوبی از دانش پیشین یادگیرنده درک شده باشد، معلم برای این منظور از طریق ایجاد پیوند بین گام‍های فراخوانی یادگیری‍های گذشته و ارائه مواد آموزشی زمینه‍ساز یادگیری معنادار میشود و از گام ارائه راهنمای یادگیری جهت غنی‍سازی یادگیری و فعال‍سازی یادگیرندگان استفاده می‍کند. فعال بودن شاگرد در جریان آموزش و ارتباط داشتن مطالب جدید با دانش قبلی دانش آموزان ضمن افزایش کیفیت تدریس و ارائه آموزش، باعث افزایش یادگیری دانش آموزان نیز میشود (گلزاری مقدم و همکاران، 1400).
مطابق با مهم‍ترین یافته این پژوهش مشخص شد که مدل آموزشی 5E در مقایسه با مدل آموزشی گانیه تاثیر بیشتری در افزایش انگیزش تحصیلی در دانشآموزان دوره دوم متوسطه دارد. این یافته تحقیق ما با نتایج پژوهش مالکی (1392) از نظر برتری تاثیر مدل آموزشی گانیه نسبت به مدل آموزشی 5E بر افزایش انگیزش تحصیلی دانشآموزان همسو است، به طوری که پژوهش وی نشان داد بين انگيزش پيشرفت تحصيلي دانشجوياني که با الگوي طراحي آموزشي بايبي آموزش ديده‍اند و دانشجوياني که با الگوي طراحي آموزشي گانيه (معلم محور) آموزش ديده‍اند، تفاوت معناداري وجود داشت؛ چنانچه، انگيزش پيشرفت تحصيلي دانشجوياني که با الگوي طراحي آموزشي پنج مرحله‍اي بايبي آموزش ديده بودند، نسبت به دانشجوياني که با الگوي گانيه (يادگيرنده محور) آموزش ديده بودند، بيشتر بود. اما این یافته با نتایج برزگر و علي آبادي (1393) در تضاد است که نشان دادند به‍کارگيري الگوي گانيه در طراحي آموزشي درس علوم تجربي در مقايسه با شيوه مرسوم باعث افزايش يادگيري و يادداري ميشود؛ اما از نظر انگيزش پيشرفت بين دو گروه تفاوت معناداري وجود ندارد. تببین این تضاد می‍توان به می‍توان به این نکته اشاره داشت که در این پژوهش برخلاف مطالعه برزگر و علي آبادي (1393) دروس زیست شناسی با استفاده از الگوی بايبي به دانش آموزان تدریس شد. همچنین، این یافته مطالعه حاضر با نتایج مطالعه عبدلی و همکاران (1394)، درتضاد است که نشان دادند تفاوتی در تاثیر روش آموزشی مبتنی بر الگوی گانیه و بایبی در میزان انگیزش تحصیلی وجود ندارد.
دانش‍آموزانی که با مدل آموزشي 5E آﻣﻮزﺷﯽ دﯾﺪهاﻧﺪ در چرخه یادگیری این الگو، اﺑﺘﺪا از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﺎده ﯾﺎ ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﺑﭙﺮدازﻧﺪ که این امر انگیزه تحصیلی آنها را افزایش میدهد. بدین ترتیب که همگرایی تدریس مبتنی بر مدل آموزشی 5E در مقایسه با روش معمول در آموزش و پرورش، می‍تواند نتایج تدریس فعال را درباره انگیزه تحصیلی به طور موثری ارتقا بخشد. این همگرایی به واسطه افزایش تحریک کاوشگری و ساختن دانش به دست دانشآموزان، باعث افزایش انگیزش تحصیلی دانشآموزان میشود (مالکی، 1392).
به وطر خلاصه، با توجه به برتری تاثیر الگوی آموزشی 5E بر ارتقای انگیزه تحصیلی دانشآموزان به کارگیری اين الگوی تدریس توصیه ميشود؛ لذا، بایستی اهمیت برگزاری دوره‌های آموزش این روش تدریس به معلمان توضیح داده شود.
باید توجه داشت پژوهش حاضر همچون هر پژوهشی با محدودیت‍هایی روبرو بوده است. این مطالعه تنها بر روی دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر تبریز انجام شد. لذا قدرت تعمیم یافته‍های پژوهش به سایر نمونه‍ها را کاهش میدهد. از دیگر محدودیت‍های پژوهش می‍توان به استفاده از طرح نیمه آزمایشی به جای استفاده از طرح تمام آزمایشی اشاره کرد. لذا، پیشنهاد میشود سایر محققان علاقمند به این حوزه، موضوع مورد بحث در این پژوهش را در بین دانشآموزان مقاطع تحصیلی بالاتر و یا پایین‍تر در سایر شهرها و بر روی نمونه‍ای متشکل از پسران انجام دهند و از سایر طرح‍های آزمایشی با نمونهگیری تصادفی استفاده کنند. عدم انجام پیگیری نیز از جمله محدودیت‍های اساسی این پژوهش بود. لذا بایستی، تأثیر مداخله مورد بحث را پیگیری نمایند تا میزان ثبات نتایج در طول زمان مشخص شود.
كتابنامه:
اکبری امیر حاجلو، امین. (1399). رابطه انگیزش تحصیلی، خودکارآمدی و روش های مطالعه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر پایه هفتم متوسطه اول قشم، مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی (موسسه آموزش عالی نگاره)، 52، 175-190.
برزگر، راضیه؛ علی آبادی، خدیجه؛ نیلی، محمدرضا. (1393). مقایسه اثربخشی طراحی آموزشی مبتنی بر الگوی گانیه و دیک و کاری بر یادگیری، یادداری و انگیزش پیشرفت تحصیلی، انديشه‍هاي نوين تربيتي، 10(1):120-98.
خزائی آذر، مرادی رحیم. (1396). طراحی و تولید محتوای آموزش الکترونیکی براساس الگوی طراحی آموزشی گانیه و تأثیر آن بر انگیزش و پیشرفت تحصیلی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 17،۳۶۴-۳۷۴
رستم نژاد، فاضل؛ سرداری، باقر. (1400). اثربخشی آموزش مبتنی بر الگوی تدریس پنج مرحلهای بایبی 5E بر شایستگی تحصیلی و شیفتگی تحصیلی دانشآموزان، آموزش پژوهی، 7( 27):1-13.
زارع، حسین، بخشش، مریم. (1392). بررسی پایایی و روایی پرسشنامه انگیزش یادگیری علم، آموزش و ارزشیابی (علوم تربیتی)، 6(24):51-66.
عبدلی، سمانه؛ علی آبادی، خدیجه؛ مرادی، مهسا؛ مهرورز، محبوبه. (1394). مقایسه تأثیر روش آموزش بایبی و گانیه بر انگیزش و یادگیری دانشآموزان، پژوهشهای برنامه درسی، 5(1):121-131.
فتحی آذر، اسکندر؛ گل پرور، فرشته؛ میر نسب، میرمحمود؛ واحدی، شهرام. (1395). مطالعه پدیدارشناختی مشکلات رفتاری در دانشآموزان دبیرستانی:چالش‌های هیجانی- اجتماعی و تحصیلی، مشاوره کاربردی، 6(2):53-72.
گلزاری مقدم، نجمه؛ مهدی نژاد، ولی؛ نیک منش، زهرا. (1400). مقایسه تاثیر الگوی آموزشی گانیه و الگوی آموزشی- انگیزشی کلر بر انگیزش تحصیلی دانشآموزان پایه اول متوسطه، جامعه شناسی آموزش و پرورش، 7(2):143-153.
مالکی، مائده. (1392). تاثیر الگوهای طراحی آموزشی گانیه و پنج مرحلهای بایبی در آموزش مبتنی بر شبکه بر انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان، پژوهش و برنامه‍ریزی در آموزش عالی، 9(4) :99-116.
موسوی، فرانک. (1398). اثربخشی آموزش مبتنی بر الگوی تدریس پنج مرحلهای بایبی (5E) بر یادگیری و انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 10(37):14-1.
مهدیزاده، آرزو؛ سادات فیروزآبادی، پریوش؛ محمدی، حیدر؛ شریفی نجف ابادی، اطهر؛ محمدی، فرحان؛ منصوری، نعمت. (1396).اثربخشی آموزش بایبی (E5) بر انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشآموزان، آموزش پژوهی، 3(9): 86-67.
Nabderrazik Y, Benhima M. (2022). The Relationship Between Motivation and Learning Strategies among English Department Students during COVID-19 Distance Education. Revue Linguistique et Référentiels Interculturels;2(2):124-138.
Steinmayr S, Weidinger AF, Schwinger, M, Spinath, B. (2019). The Importance of Students’ Motivation for Their Academic Achievement – Replicating and Extending Previous Findings. Front Psychol; 10,1730.
Sivrikaya AH. (2019). The Relationship between Academic Motivation and Academic Achievement of the Students. Asian Journal of Education and Training;5(2):309-315.
Foong CC, Liew PW. (2022). The relationships between academic motivation and academic performance of first-year chemical engineering students. AIP Conference Proceedings.2433,020012.
Rashid, Rana RA. (2019). Relationship between the Levels of Motivation and Learning Strategies of Prospective Teachers at Higher Education Level. Bulletin of Education and Research;41(1):57-66.
Boakye S, Nabie MJ. (2022). The effect of using the 5E instructional model on students’ performance in and motivation to learn sine rule and its applications. International Journal of Current Education Studies (IJCES);1(1):14-35.
Bybee R. (2015). The BSCS 5E instructional model. NSTA press.
Nabie MJ, Akayuure P, Ibrahim-Bariham UA, Sofo S. (2018). Trigonometric concepts: Pre-service teachers’ perceptions and knowledge. Journal on Mathematics Education;9(2):169-182.
Davidovitch N, Milgram M. (2016). Teacher Effectiveness in Higher Education. Retrieved of Proquest Information and Learning Company;14(2):365-379.
Tabachinck BG, Fidell, L.S. (2018). Using multivariate statistics. 7nd ed. Boston: Person Education;770-779.
Tuan HL, Chin CC, Shieh SH. (2005). The development of a questionnaire to measure students’ motivation towards science learning. International Journal of Science Education;27(6):639-654.
Selvaraj V, Velayudham S, Buckingham L. (2023). Impact of Gagne's Model on L2 Online Environments. CALL-EJ.2023;42(1):64-84.