سنجش و تحلیل شاخصهای تابآوری در رابطه با کاهش بی‌عدالتی فضایی (مطالعه موردی: محلات شهری بندرامام خمینی(ره))
محورهای موضوعی : آمایش محیط
مهدی قنواتی
1
,
عباس معروف نژاد
2
*
1 - کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران
2 - دانشیار،گروه جغرافیا وبرنامه‌ریزی‌شهری، واحدماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران
کلید واژه: تابآوری, عدالت‌فضایی, محلات‌شهری, بندرامام خمینی(ره).,
چکیده مقاله :
طی چند دهه‌گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری(به ویژه در کشورهای درحال توسعه) موجب شده که آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر بحرانهایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا تابآور نمودن و افزایش سطح مدیریت بحران در جوامع شهری به ویژه محلات فرودست و نابسامان دارای اهمیت خاصی است. نظر به اهمیت موضوع، این پژوهش به واکاوی و سنجش شاخصهای تابآوری درکاهش بی‌عدالتی فضایی با تأکید بر حوزه محلات بندرامام خمینی(ره) با شناسایی و انتخاب چهار شاخص تابآوری(زیربنایی-کالبدی، اقتصادی، زیست محیطی و نهادی-اجتماعی) و 56 زیرشاخص پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تأکید بر پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری شامل ساکنان23 محله بندر امام خمینی(ره) بوده که حجم نمونه تعیین شده429 نفر است. به منظور بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها از آزمون کلموگروف-اسمینروف و برای تأیید حجم نمونه انتخاب شده از شاخص KMO و آزمون بارتلت و برای رتبه‌بندی متغیرها از تکنیک Marcos استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد از23 محله بندر امام خمینی(ره) ازمنظر رتبه‌بندی شاخصهای تابآوری با استفاده از تکنیک Marcos، محلات: فازیک مفتح شمالی با امتیاز 979/0، فاز3 (منازل راه آهن) با امتیاز 896/0 و کوی شهید دستغیب با 891/0 در رتبه‌های اول تا سوم و محله صباغان(کمپB) با امتیاز 591/0 در رتبه بیست و سوم(آخر) قرار گرفته‌اند.
Over the past several decades, rapid urban development and the development of urban slums(especially in the developing countries)has caused their vulnerability to overcome human and natural crises therefore, to make resilient and increase the level of crisis management in urban societies especially the slums and disorderly neighborhoods is of particular importance. Given the significance of the issue, this study investigates and measures resilience indices in reducing spatial inequity with an emphasis on neighborhoods in the city of bandar Imam Khomeini by identifying and selecting four resilience indices (infrastructural-physical, economic, environmental, and institutional-social) and 56 sub-indices. The research is applied in nature and uses a survey-evaluation methodology emphasizing questionnaires. The statistical population comprises residents of 23 neighborhoods in the city of bandar Imam Khomeini, and the sample size is determined to be 429 people. To examine the normality of data distribution, the Kolmogorov-Smirnov test is used. and to determine the size of the selected sample KMO and bartelt test is applied. The results of the research show, from the 23rd neighborhood of Imam khomeini's port in terms of ranking resilience indicators using the marcos technique, neighborhood of phase one north mofatteh with a score of 0.979, phase 3(railroad houses) with a score of 0.896, and shahid dastgheib neighborhood with a score of 0.891 are ranked first to third and sabbaghan(CampB), with a score of 0.591, twenty-third(end)respectively.
1. اسکندی‌نوده، م.، قلیپور، ی.، فلاح‌حیدری، ف.، احمدپور، الف. 1398. شناسایی ابعاد تابآوری و تأثیر آن برپایداری شهری رشت، فصل‌نامه جغرافیا و پایداری محیط، 9(32): 63-77.
2. امیری، ع.، زارعی، ح.، مسعودی‌راد، م.، حاتمی‌نژاد، ح. 1401. شناسایی مؤلفه‌هاي اثرگذار برافزایش میزان‌تاب‌آوري اقتصادي واجتماعی شهري در مواجهه با بحران زلزله (شهرستان بروجرد)، فصل‌نامه آمایش محیط، 15(57): 189-211.
3. تابعی، ن.، موحد، ع.، تولایی، س.، کمانرودی‌کجوریی، م. 1395. بررسی نقش عدالت فضایی در مدیریت شهری(محلات منطقه6 تهران)، فصل‌نامه برنامه‌ریزی فضایی، 6 (21): 23-36.
4. خداپناه، ک. 1401. ارزیابی وسنجش میزان تابآوری روستاهای هدف گردشگری(ناحیه اردبیل)، فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 26(80)، 117-131.
5. خزایی، ن.، مجتبی‌زاده‌خانقاهی، ح. 1401. ارائه‌الگوي بهینه در بافت مسئله‌دار فرحزاد با رویکردارتقاء تاب‌آوري، فصل‌نامه آمایش محیط، 15(59): 44-23.
6. خوارزمی، الف. ع.، غلامی، ن.، تیموریان‌قعله‌نو، ن. 1398. بررسی چالش‌های ارتقاء میزان تابآوری شهری(شهر بجنورد). نهمین کنفرانس ملی و دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری-توسعه پایدار و شهرهای آینده، مشهد، 28-27آبان. 619-636.
7. شهرداری بندر امام خمینی(ره)، دفتر فنی و امور نقشه‌ها، 1402.
8. شیرمحمدی، ح.، شمس، م. 1401. تبیین مدل NBS در برنامه‌ریزی شهری برای تابآور نمودن مناطق شهری، فصل‌نامه آمایش محیط، 15(59): 139-157.
9. 9.صالحی، الف.، آقابابایی، م. ت.، سرمدی، ه.، بهتاش، م. ر. 1390. بررسی میزان تابآوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، مجله محیط‌شناسی، شماره 59، 99-112.
10. قانعی، م.، اسماعیل‌پور، ن.، سرائی، م. ح. 1396. سنجش كيفيت‌زندگي در محلات شهري در راستاي ارتقاء كيفيت زندگي(محله قلعه شهر بافق)، فصل‌نامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 8(28): 21-44.
11. قدیری، م.، حکمت‌نیا، ح.، سیف¬الهی، م. 1400. تحلیل شاخص¬های کیفیت زندگی در محلات شهری (شهر کوهبنان)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 53(2): 409-426.
12. لنگرنشین، ع.، ارغان، ع.، کرکه‌آبادی، ز. 1398. سنجش شاخص كالبدی محیطی تابآوری در بافت‌های شهری تهران(محلات تجریش، جنت‌آبادشمالی و فردوسی شهر تهران) در راستای ارائه مدلی بومی برای تابآوری كلان‌شهرهای ایران، فصل‌نامه جغرافیا، 9(2): 669-693.
13. مصطفوی، ن.، مومنی، م. 1398. تابآوری شهری، مفاهیم، رویکردها، ابعاد و شاخصهای آن. ششمین کنگره سالانه ملی عمران، معماری و توسعۀ شهری. دانشگاه علم وصنعت. تهران. 1-23.
14. .موحد، ع.، آهار، ح.، منوچهری‌میاندوآب، الف.، قیصری، ح.، بزرگ‌زاده، ع. 1401. تحلیل پایداری‌محلات‌شهری‌باتأکیدبرعدالت فضایی-اجتماعی(شهرمراغه)، فصل‌نامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(65): 345-365.
15. Asian Development Bank. 2022. Building Resilienceof The Urban Poorin Indonesia, 6 ADB Avenue, Mandaluyong City, 1550 Metro Manila, Philippines, www.adb.org, P: 98.
16. Banerjee, T., Loukaitou-Sideris, A. 2011. Companion to Urban Design.Landan.P.736.Doi:https://doi.org/10.4324/9780204
17. Dajian, k., Rogers, P. P. 2010. World Expo and Urban Life Quality in Shanghai in Terms of Sustainable Development Chinese Journal of Population, Resources and Environment, 4(1): 15-22.
18. Folke, C.S., Carpenter, T., Elmqvist, L., Gunderson, C.S., Holling B. W. 2002. Resilience and Sustainable Development: Building Adaptive Capacity in a World of Transformations. Ambio, 31(5): 437-440.
19. Liu, L., Luo, Y., Pei, J., Wang, H., Li, J., Li, Y. 2021. Temporal and Spatial Differentiation in Urban Resilience and Its Influencing Factors in Henan Province, Sustainability Journal, 13(22) :12460.
20. Manyena, S. B. 2006. The concept of resilience revisited, Disasters Journal, 30(4): 434-450.
21. Nygren, A. 2018. Inequality and interconnectivity: Urban spaces of justice in Mexico, Geoforum Journal, Vol: 89: 145-154.
22. Uwayezu, E., Timo de Vries, W. 2018. Indicators for Measuring Spatial Justice and Land Tenure Security for Poor and Low Income Urban Dwellers, land journal, 7(3): 84-101.