افزایش حضورپذیری در فضاهای شهری با رویکرد همساختی رفتار و محیط کالبدی (نمونه موردی: میدان انقلاب شهر اصفهان)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

حسن دلاکه ¹ , مصطفی بهزادفر ² , محمود قلعه نویی ³ , آمنه بختیار ⁴

1 - (دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران)
2 - (استاد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت، گروه شهرسازی، تهران، ایران)
3 - (دکترای طراحی شهری، دانشیار دانشگاه هنر اصفهان، گروه شهرسازی)
4 - (استادیار گروه شهرسازی. دانشگاه هنر اصفهان)

تاریخ دریافت : 1398/08/04 تاریخ پذیرش : 1398/11/18 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: فضای شهری, حضورپذیری, محیط کالبدی, همساختی رفتار, میدان انقلاب اصفهان,

چکیده مقاله :

نیاز مردم به مکان‌هایی برای تعاملات اجتماعی و رفع نیازهای روانی یکی از ملزومات زندگی شهری می‌باشد. با درک چگونگی ارتباط محیط و الگوهای رفتاری (همساختی) می‌توان معماران و طراحان شهری را در جهت طراحی فضاهای مناسب یاری نمود. بدین‌منظور میدان انقلاب اصفهان به‌عنوان گره متصل‌کننده دو عنصر تاریخی سی‌وسه‌پل و محور چهارباغ در حاشیه زاینده‌رود، به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. روش تحقیق در این پژوهش، استفاده از روش‌های کمی و کیفی به صورت توأمان می‌باشد. در بررسی محدوده موردنظر از تکنیک‌های مشاهده میدانی، عکاسی، و پرسشنامه برای شناخت محدوده و از روش دلفی و نرم‌افزار SPSS برای تحلیل و ارزیابی معیارها و شاخص‌ها استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که چهار عامل (تعاملات اجتماعی، سیمای محیط (تصویر ذهنی)، تسهیلات و تجهیزات محیطی و کارکرد فضا) در شکل‌گیری قرارگاه‌های رفتاری مؤثرند. بر اساس تحلیل‌های انجام شده شاخص‌های تنوع فعالیتی و فعالیت‌های جاذب، سهولت دسترسی به فضا، امکان نشستن و گفتگو، تنوع بهره‌برداران و دلبازی به ترتیب با امتیاز 0909/0، 0866/0، 0823/0، 0799/0 و 0736/0 بیشترین میزان تأثیر بر همساختی رفتار و محیط کالبدی دارند.

چکیده انگلیسی:

People's need for places for social interactions and to meet psychological needs is one of the necessities of urban life. By understanding the relationship between environment and behavioral patterns (synapomorphy), it is possible to help architects and urban designers to design suitable spaces. For this purpose, Enghelab square of Isfahan has been selected for the case study as a joint-maker area of two valuable and historical elements (Siosepol Bridge and Chahar Bagh Street) on the border of Zayandehroud. The research method in this research is based on quantitative and qualitative methods or a mixed one. Fieldwork, photography, observation, and questionnaire were accomplished to recognize the area, and the Delphi method and SPSS were used to evaluate synapomorphy criteria and indicators. The obtained results illustrated that four aspects (social interaction, images, environmental facilities, and space function) were the most significant factors in forming behavioral settings. According to the analysis, the indicators like activity variety and attractiveness activities, the easiness of accessibility to spaces, the possibility to sit and talk, the diversity of utilization, and arbitrariness with scores of 0.0909, 0.0866, 0.0823, 0.0799, and 0.0736 respectively have the most effect on synapomorphy of behavior and physical environment.

منابع و مأخذ:

1. امین‌زاده،ب.،افشار، د.1381. طراحی و الگوهای رفتاری: پیشنهادی برای بهسازی پارک‌های شهری. نشریه محیط‌شناسی بهار،30 (29): 43-60.


2. بحرینی،س.1394.تحلیل فضاهای شهری در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده‌کنندگان و ضوابطی برای طراحی. چاپ دهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.256 صفحه.


3. برومند،م.، طغیانی،ش.، صابری،ح.1398. بررسی تأثیرگذاری مؤلفه‌های فضای شهری بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری (نمونه موردی منطقه 2 تهران). فصلنامه آمایش محیط، 47 (12): 23-44


4. بنتلی،ا.1398. محیط‌های پاسخده: کتابی راهنما برای طراحان. ترجمه مصطفی بهزادفر.چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران. 439 صفحه.


5. پاکزاد،ج.1393. راهنمای طراحی فضاهای شهری.چاپ هفتم. تهران: انتشارات شهیدی. 465 صفحه.


6. پورموسوی،س.، زیوریار،پ.، علیزاده،ت.1394. رابطه بین کیفیت فضاهای کالبدی و کارکردهای اجتماعی، مطالعه موردی: منطقه 19 شهرداری تهران (محله احمدیه). فصلنامه آمایش محیط، 28 (8): 23-46


7. جیکوبز،ج.1393، مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکایی. ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی.چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 554 صفحه.


8. دانش پور،ع.، چرخچیان،م.1386. فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی. مجله باغ نظر، 7 (4): 28-19.


9. دژدار،ا.،طلیسچی،غ.،روحی دهکردی،ر.1391. بازشناسی مفهوم قرارگاه‌های رفتاری، مروری بر تعاریف و ویژگی‌های قرارگاه رفتاری با تأکید بر مرور تحلیلی متن شوگن. هفت حصار، 1 (1): 20-13.


10. رضایی،م.،موذن،س.،نفر،ن.1393. تحلیل رضایتمندی از شاخص‌های کیفیت محیط در شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر جدید پرند). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 1 (2): 47-31.


11. رفیعیان،م.،سیفایی،م.1384. فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی. نشریه هنرهای زیبا، 23: 42-35.


12. شاهچراغی،آ.بندرآباد،ع.1399. محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی.چاپ چهارم. تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران.572 صفحه.


13. عباس زادگان،م.1384.ابعاد اجتماعی- روانشناختی فضاهای شهری. مجله بین‌المللی علوم مهندسی، 16 (1): 84-69.


14. فاطمی،ن.، طبیبیان،م.1398. رهیافتی بر معیارهای بازآفرینی فضاهای عمومی با تأکید بر رفتار اجتماعی شهروندان (نمونه موردی: خیابان‌های شاخص حوزه میانی غربی شهر مشهد). فصلنامه آمایش محیط، 46 (12): 177-198


15. کرمونا،م.،تیزدل،ا.1397.خوانش مفاهیم طراحی شهری.ترجمه کامران ذکاوت و فرناز فرشاد. چاپ دوم. تهران: انتشارات آذرخش.560 صفحه.


16. گلرخ،ش.1398. قرارگاه رفتاری: واحدی پایه برای تحلیل محیط. چاپ دوم. تهران: انتشارات آرمانشهر.82 صفحه.


17. لطیفی،ا.،سجادزاده،ح.1393. ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارک‌های شهری. مطالعه موردی: پارک مردم همدان، فصلنامه مدیریت شهری، 11: 3-18.


18. لینچ،ک.1394. تئوری شکل خوب شهر. ترجمه سیدحسین بحرینی. چاپ هفتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.680 صفحه.


19. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.1392. بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء کیفیت فضایی میدان‌ها با رویکرد طراحی شهری، تهران: شهرداری تهران، معاونت مطالعات و برنامه‌ریزی امور زیرساخت و طرح جامع، گزارش شماره 173. 36 صفحه.


20. مطلبی،ق.1380. روانشناسی محیطی، دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری. مجله هنرهای زیبا، 10: 67-52.


21. نیومن،ا.1394.خلق فضای قابل دفاع. ترجمه فائزه رواقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات طحان.152 صفحه.


22. وایت،و.1392.زندگی اجتماعی فضاهای شهری کوچک. ترجمه مسعود اسدی محل چالی.چاپ اول. تهران: انتشارات آرمانشهر.148 صفحه.


23. هال،ا.1398. بعد پنهان. ترجمه منوچهر طبیبیان. چاپ دهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.282 صفحه.


24. Barker، 1968. Ecological Psychology،. Stanford، Ca:: Stanford University Press.


25. Carr،، Francis، M.، Rivlin، L.، Stone، A. 1993. Public Space. London: Cambridge University Press.


26. Heft، 2001. Ecological Psychology in Context : James Gibson، Roger Barker، and the Legacy of William James's Radical Empiricism Resources for Ecological Psychology. Mahwah- New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates، Inc.


27. Lawson، 2001. The Language of Space. Oxford: Architectural Press-First published.


28. Project for Public Spaces، 1982. What People Do Downtown: How to Look at Main Street Activity. Washington، D. C.: National Trust for Historic Preservation. Retrieved from www.pps.org.


29. Proshansky، 1978. The City and the Self Identity. Environment and Behavior. No. 10 (2)، 147-169.


30. Schoggen، 1989. Behavior Setting: A Revision and Extension of Roger G. Barker's Excological Psychology. Stanford، CA: Stanford University Press.


31. Scott، 2005. A Powerful Theory and a Paradox: Ecological Psychologists After Barker. Environment and Behavior No.37، 295-329.