بررسی تطبیقی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش شی‌گرا (مطالعه موردی: تبریز و کرج)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

ابوالفضل قنبری ¹ , موسی واعظی ² , رحیمه رستمی ³ , مائده باکویی ⁴

1 - دانشیار گروه پژوهش‌های جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، رشته برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، گروه پژوهش‌های جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
3 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، رشته سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
4 - دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد، رشته سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1398/10/19 تاریخ پذیرش : 1398/11/28 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: تبریز, توسعه شهری, تغییر کاربری اراضی, مدل هلدرن, کرج, روش شی‌گرا,

چکیده مقاله :

توسعه و گستردگی شهرها از عوامل اصلی در تغییرات کاربری اراضی است که عدم توجه به آن سبب مشکلات زیست‌محیطی، اقتصادی- اجتماعی شده است. از این‌رو، تحقیق حاضر به بررسی تطبیقی توسعه شهری و تغییرات کاربری اراضی در دو کلان‌شهر تبریز و کرج در بازه‌ی زمانی 2000 تا 2017 پرداخته است. پژوهش از نظر نوع کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی می‌باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش شی‌گرا و مدل هلدرن استفاده شده است. نتایج تحقیق نمایانگر رشد سریع‌تر کرج نسبت به تبریز می‌باشد؛ به طوری که تبریز 2/4 درصد و کرج 7 درصد توسعه پیدا کرده است و این توسعه در بازه‌های تعیین شده به ترتیب 5/1، 2 و 5/0 درصد در تبریز و 4، 2 و 1 درصد در کرج می‌باشد. در کرج مراتع با بیشترین تخریب (10 درصد)، و در تبریز کاربری مختلط باغی و زراعی با 5/4 درصد بیشترین تخریب را داشته است. نتایج مدل هلدرن نشان می‌دهد که رشد کرج صد درصد از رشد جمعیت پیروی کرده است و رشد بالای جمعیت اثر رشد بدقواره شهری را خنثی کرده است و در تبریز 55/0 درصد از رشد، ناشی از افزایش جمعیت و 45/0 درصد از رشد، ناشی از رشد بی‌قواره شهری می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

The development and expansion of cities are one of the main factors in the land use change that have been neglected due to environmental, and socio-economic, environmental problems. The present research is aimed at a comparative study of urban development and land use change in two metropolises of Tabriz and Karaj during the period 2000 to 2017. The research is applied and descriptive-analytic. The object-oriented method and Heldern model were used to analyze data. Comparison of urban growth indicates the rapid growth of Karaj compared to Tabriz. Tabriz has grown 4.2% during this period, but Karaj has grown by 7% and this development has been 1.5%, 2%, and 0.5% respectively in Tabriz and 4%, 2%, and 1% in Karaj and the most degraded rangelands (10%) in Tabriz have had the most combined use of garden and agriculture with 4.5% of destruction. Holdern model shows that Karaj's growth has followed the growth of the population, and the high growth of the population has undermined the city's growth. Tabriz has an average of 0.55% growth due to population growth and 0.45% growth due to urban growth.

منابع و مأخذ:

• ابراهیم‌زاده، ع.، رفیعی، ق. 1388. تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی- فضایی مرودشت با استفاده از مدل آنتروپی شانون و هلدرن و ارایه الگوی گسترش مطلوب آتی آن. پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 69: 123-138.


• اسماعیلی، ف.، ایلانلو، م. 1400. مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی بر پایه زنجیره مارکوف در روش LCM (نمونه موردی: شهر رامهرمز). فصلنامه آمیش محیط. 14 (54): 147-166.


• حسین‌زاده‌دلیر، ک.، سرور، ر.، بجانی، ح.، احمدی، ت. 1389. تحلیلی بر تحولات کاربری‌های اراضی شهر تبریز از دیدگاه توسعه پایدار طی سال‌های (1387-1383). فصلنامه جغرافیایی سرزمین. 28: 41-50.


• خیرخواه‌زرکش، م. م.،؛ حسین‌زاده آزاد، ح. 1395. آشکار‌سازی تغییرات کاربری اراضی شهر اردبیل با استفاده از تکنولوژی RS و GIS. پایداری، توسعه و محیط‌زیست. 1(3): 47-55.


• رضایی‌مقدم، م. ح.، رضایی‌بنفشه، م.، فیضی‌زاده، ب.، نظم‌فر، ح. 1388. طبقه‌بندی پوشش اراضی کاربری بر اساس تکنیک‌ شی‌گرا و تصاویر ماهواره‌ای، آذربایجان‌غربی. پژوهش‌های آبخیزداری. 87: 20 تا 32.


• زیاری، ک.، مهدنژاد، ح.، پرهیز،ف. 1388. مبانی و تکنیک برنامه‌ریزی شهری. چاپ اول. انتشارات دانشگاه بین‌المللی چابهار. 480 صفحه.


• زیاری، ک، ا. 1386. برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. انتشارات دانشگاه یزد.


• ظاهری، م. 1387. عوامل تأثیرگذار بر تغییرات کاربری اراضی با تأکید بر نقش تحولات اقتصادی جمعیت (مطالعه موردی: روستاهای حوزه نفوذ کلان‌شهر تبریز). نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی. 26: 117-140.


• فاطمی، ب.، رضایی، ی. 1391. مبانی سنجش از دور. چاپ پنجم. انتشارات آزاده. 296 صفحه.


• فیضی‌زاده، ب.، جعفری، ف.، نظم‌فر، ح. 1387. داده‌های سنجش از دور در آشکارسازی تغییرات کاربری‌های اراضی شهری تبریز. نشریه هنرهای زیبا. 34: 17 تا 24.


• فیضی­زاده، ب.، طاهری، ع. 1399. استفاده از تکنیک­های پردازش شی­پایه در مدل‌سازی تغییرات پوشش و کاربری اراضی حاصل از رشد شهری در محدوده شهر مراغه. فصلنامه آمایش محیط. 13 (51): 1-22.


• قربانی، ر.، پورمحمدی، م. ر.، محمودزاده، ح. 1393. رویکرد زیست‌محیطی در مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی محدوده کلان‌شهر تبریز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه‌ای، ارزیابی چند‌معیاری و سلول‌های خودکار زنجیره مارکوف (3631-7141). مطالعات شهری. 8: 13-30.


• قنبری، ا. 1389. تحلیل و علل و عوامل نابرابری در نقاط شهری استان آذربایجان‌شرقی. فصلنامه جغرافیا. سال هشتم. 26، 165-188.


• کرم، ا.، محمدی، ا. 1388. ارزیابی و پهنه‌بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامون بر پایه فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. جغرافیای طبیعی. 1(4): 59-74.


• کیانی، گ. 1386. بررسی وضعیت و عملکرد مدیریت شهری، نمونه موردی سکونتگاه‌های شهری استان چهارمحال بختیاری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، دانشگاه اصفهان. 256 صفحه.


• مرکز آمار ایران. 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن.


• مشاوران باوند. 1381. بازنگری طرح دقیق کرج. سازمان مسکن و شهری توسعه استان تهران.


• مشکینی، ا؛ تیموری، ا. 1392. سنجش گستردگی شهری و تأثیر آن بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از RS و GIS، نمونه موردی: شهر کرج طی دوره 1363-1391. 17: 387-375.


• مختاری­فریور، غ.، حسین­زاده­دلیر، ک.، نظم­فر، ح. 1400. ارزیابی تأثیر مهاجرت روستا- شهری بر تغییرات کاربری اراضی در کلان‌شهرهای ایران (نمونه موردی: تبریز). فصلنامه آمایش محیط. 14 (54): 215-237.


• نظریان، ا. 1385. پویایی نظام شهری ایران. چاپ ششم. انتشارات مبتکران، تهران.


• یوسفی، م.، اشرفی، ع. 1394. مدل‌سازی رشد شهری بجنورد با استفاده از داده‌های سنجش از دور (بر اساس شبکه عصبی- مارکوف و مدل‌سازی تغییرات زمین). برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 21: 179-192.


• Anderson, J. R; Hardy, E; Roach E.J; Wetter, T; Richard, E. 1976. A Land use and Land cover classification system for use with remote sensor data, United States Government Printing Office, Washington.


• Asami, Y; Sadahiro, Y; Ishikawa, T. 2009. New Frontiers in Urban Analysis: In Honor of Atsuyuki Okabe. First Edition. CRC Press.


• Baatz, M; Schpe, A. 2000. Multiresolution segmentation an optimization approach for high quality multi-scale image segmentation. In: Strobl J., Blaschke T., & Greisebener G. (Eds.), Angewandte Geographische Informations-verarbeitung XII. Beitra ̈ge zum AGIT- Symposium Salzburg, vol. 200. Karlsruhe7 Herbert Wichmann Verlag. pp. 12 –23.


• Beck, R. H; Kolankiewicz, L. J; Camarota, S. A. 2003. Outsmarting Smart Growth: Population Growth, Immigration, and the Problem of Sprawl. Center for Immigration Studies.


• Blaschke, T; Lang. S. 2006. bridging remote sensing and GIS-what are the main supportive pillars?, International Conference on Object-based Image Analysis (OBIA 2006), university of Salzburg, Austria,pp.20


• Braysvlys, H. 2010. Patterns of land use change analysis: theoretical and modeling approach. Translation, Mojtaba Rafieyan, M. Mahmoudi. Tehran, conductor. 440.


• Junjie, W.2008. Land Use Changes: Economic, Social, and Environmental Impacts, Choices and the Agricultural & Applied Economics Association, 4th Quarter 2008, 23(4):6-10.


• Meiyappen, P; Dalton, M; O’Neill, B. & Jain, AK. 2013. Spatial Modeling of agricultural land-use change at global scale, American Geophysical Union (AGU) fall meeting, San Francisco, CA, December 9-13,


• Mishra, M; Mishra, K. K; Subudhi, A. P; Phil, M; Cuttack, O. 2011. Urban Sprawl Mapping and Land Use Change Analysis Using Remote Sensing and GIS. In Geospatial World Forum.


• Wakode, H. B; Klaus, B; Ramakar, J; & Raffig, A. 2014. Analysis of urban growth using Lands at TM/ETM data and GIS- a case study of Hyderabad, India. Arabian Journal of Geosciences, 7 (1): 109-121.


• Walker, R. 2004. Theorizing land-cover and land-use change: The case of tropical deforestation. International Regional Science Review, 27(3): 247-270.