تحلیل پیوندهای زبان عرفان و زبان عامه در آثار احمد جام نامقی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

عاطفه سلطانی ¹ , فاطمه غلامی ²

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/08/15 تاریخ پذیرش : 1399/10/16 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: زبان عامه, زبان عرفان, آثار احمد جام, نثر عرفانی, مقایسه تطبیقی,

چکیده مقاله :

نثر عرفانی در سنجش با شعر به سبب حضور خود آگاهی بیش‌تر، برای واکاوی مؤلفه های زبان عرفان منبعی دقیق‌تر به شمار می رود. بسیاری از هنجارهای این زبان گرچه به ظاهر در خدمت بیان حقایقی پیچیده و ناگفتنی است؛ امّا یک‌سره از ویژگی های زبان عامیانه گسسته نیست. این پیوند در گونۀ ادبی گفتارنوشت عمیق تر و آشکارتر است. احمد جام نامقی از عارفان سخنور سدۀ پنجم و ششم است که آثار مکتوب او حاصل گفتارهایی شفاهی برای مخاطبان خاص و عام بوده است. زبان آثار وی ساده و غالباً معطوف به زبان عامۀ مردم است. در نوشتار حاضر کوشش شده‌است به روش توصیفی- تحلیلی با پیش چشم داشتن ویژگی های زبان عرفان و زبان عامیانه، همانندی ها و پیوندهای این دو زبان در آثار احمد جام بازشناسی و تحلیل شود. بدین منظور متن های شش گانۀ مجالس احمد جام بازخوانی و مؤلفه های نزدیک به هم در این دو زبان همراه با شواهد آن استخراج شد. گرچه در نگاه نخست چنین می نماید که بیان ناپذیری حقایق عرفانی موجب پیچیدگی زبان سخنوران صوفیه است؛ امّا با وجود پیچیدگی برخی از آثار عرفانی، پاره ای از این متون با زبان روزمرۀ مردم و عناصر آن پیوندی عمیق دارد. یافته ها نشان‌می دهد از میان ویژگی‌های زبان عرفان آهنگین بودن، روایت‌گری، آشنایی زدایی، چندمعنایی و نزدیکی به زبان مردم در گونه های گفتارنوشت به ترتیب با ویژگی‌هایی چون شعر و مثل، تمثیل و حکایت، هنجارگریزی آوایی و دستوری، کنایه و واژگان و اصطلاحات خاص لهجه در زبان عامه قابل تطبیق است. افزون بر این صراحت لحن در زبان شیخ جام که سرشار از حس شفقت، تندی، گزندگی و پریشانی است متأثر از صراحت و شفافیتی است که در زبان عامه نسبت به سطوح دیگر زبان بیش‌تر نمودار است.

چکیده انگلیسی:

Mystical prose is considered as a more accurate source for analyzing the components of the language of mysticism than poetry due to the presence of greater self-awareness. Many of the norms of this language, though seemingly in the service of expressing complex and unspeakable truths; But it is not entirely disconnected from the features of slang. This connection is deeper and more obvious in the literary form of "speech". Ahmad Jami is one of the speakers whose works are speeches that are then included in the text. The language of his works is simple and often focused on the vernacular.In the present article, an attempt has been made to identify and analyze the similarities and connections between these two languages in the works of Ahmad Jam, using a descriptive-analytical method, taking into account the characteristics of the language of mysticism and slang. For this purpose, the six texts of Ahmad Jam Majalis were read and close components in these two languages were extracted along with its evidence. Findings show that among the characteristics of the language of mysticism are melodicity, narration, de-familiarization, ambiguity and closeness to the language of the people in the forms of speech writing with characteristics such as poetry and proverb, allegory and anecdote, phonetic and grammatical aberration, Irony and specific dialect words and expressions are applicable in the vernacular. In addition, the clarity of tone in the language of Sheikh Jam, which is full of a sense of compassion, sharpness, biting and distress, is affected by the clarity and clarity that is more pronounced in slang than in other levels of the language.