تأثیر اوضاع سیاسی- اجتماعی بر غم‌گرایی در دیوان ناصرخسرو
محورهای موضوعی : اجتماعی (با ویژگی ادبی و هنری)علی آقایی فرد 1 , محمدرضا حسنی جلیلیان 2 , علی حیدری 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
کلید واژه: ناصرخسرو, دیوان ناصرخسرو, شرایط سیاسی- اجتماعی, غم, غم‌گرایی,
چکیده مقاله :
مضامين ديوان ناصرخسرو آميخته با حسرتي عمومي و هميشگي هستند. مسألۀ اين پژوهش چرایی غلبه غم‌گرايي در اشعار اوست. بدين منظور به روش توصيفي تحليلي مضامين ديوان اين شاعر بررسي و تحليل شده است. یافته‌های تحقيق نشان می‌دهد كه برجسته‌ترین علل گرایش او به حزن و اندوه، اوضاع اجتماعی و سیاسی آشفتۀ عصر بوده است. آشفتگی‌هایی از قبیل فساد، استبداد و کژروی‌های حکام، انحرافات و ریاکاری‌های منفعت‌جویانۀ فقها به موازات بی‌خبری‌های عوام، سبب گشته است ضمیر پرسشگر و روح ناآرام ناصرخسرو آزرده و به غم‌گرایی متمایل شود. یکی از پیامدهای مهم این شرایط، بدبینی ناصرخسرو به کلیت زندگی و به‌تبع آن شکل‌گیری نوعی غم‌گرایی افراطی و زاهدانه در ضمیر او بوده است. او همچنین در خلال شکایات، گاه با ایجاد فضاهای ملی‌گرایانه اما تاریک و حزن‌آلود، غم‌گرایی را عامدانه به مثابۀ ابزاری برای تحریک مخاطبان برای اصلاح انحرافهای اجتماعی به کار گرفته است.
Themes of Naser Khosrow's divan are mixed with grief. Search for the causes of the prevalence of sorrow in Naser Khosrow's poems is the issue of this research. Themes of this poet's divan have been analyzed by descriptive-analytical method. The research findings show that the most prominent cause of his tendency to grief was the chaotic social and political situation of the time. Corruption, tyranny and perversions of the rulers, perversions and utilitarian hypocrisy of the jurists in parallel with the ignorance of the masses have caused the questioning mind of Nasser Khosrow to be afflicted and inclined to grief. One of the important consequences of this situation was the formation of a kind of pessimism to the whole of life, followed by the formation of a kind of extreme and ascetic grief in his conscience. He has also occasionally used grief as a tool to motivate audiences to correct social deviations by creating a nationalist and mournful atmosphere during his grievances.
کتاب‌ها
ایوانف، ولادیمیر، ماسینیون، لوئی، حمدانی، عباس، لوئیس، برنارد، فیضی، آصف و هاجسن. (۱۳۸۶). اسماعیلیان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران: مولی.
برتلس، آ.ی. (۱۳۴۶). ناصرخسرو و اسماعیلیان، ترجمة آرین پور، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
داعی، صفر. (۱۳۹۴). آشنایی با آشفتگی های عاطفی – روانی، تهران: انتشارات فردوس.
داعی‌الاسلام، سیدمحمد علی. (۱۳۶۳). فرهنگ نظام، تهران: دانش
دشتی، علی. (۱۳۶۲). تصویری از ناصرخسرو، به اهتمام مهدی ماحوزی، تهران: جاویدان.
دفتری، فرهاد. (۱۳۸۶). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز.
ریاحی، محمدامین. (۱۳۷۵). کسایی مروزی؛ زندگی اندیشه و شعر او، تهران: علمی.
سجادی، سیدجعفر. (۱۳۷۹). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد.
سلطان، عبدالمنعم عبدالحمید. (۱۹۹۹). الحياه الإجتماعية في العصر الفاطمي، اسکندریه: دار الثقافه العلمیه.
شمیسا، سیروس. (۱۳۷۳). کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح الله. (۱۳۶۶). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
قبادیانی، ناصرخسرو. (۱۳۳۵). سفرنامه ناصر بن خسرو قبادیانی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
قبادیانی، ناصرخسرو. (۱۳۶۳). جامع الحکمتین به تصحیح هانری کربن و دکتر محمد معین، تهران: طهوری.
قبادیانی، ناصرخسرو. (۱۳۸۰). دیوان اشعار ناصرخسرو قبادیانی، به اهتمام سید نصرالله تقوی و مجتبی مینوی، تهران: معین.
محبتی، مهدی. (۱۳۷۹). سیمرغ در جستجوی قاف، درآمدی بر سیر عقلانیت در ادب فارسی، تهران: سخن.
محقق، مهدی. (۱۳۹۰). تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران: دانشگاه تهران.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۰). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
معین، محمد. (۱۳۸۶). فرهنگ فارسی، تهران: ادنا
مقالات
اسلامیندوشن، محمدعلی. (۱۳۵۵). پیوند فکر و شعر در نزد ناصرخسرو. نگین، ۱۰(۱۱۳)، ۵۷-۶۰.
امیرنژاد، نسیم. (۱۳۹۱). بررسی نوستالژی و غم غربت در شعر ناصر خسرو قبادیانی. همایش پژوهش¬های ادبی، ۶، ۹۶۸-۹۸۶.
بریسم، زهرا، بهبودی، هاجر، و ولیعرب، مسعود. (۱۳۹۶). بررسی اوضاع مذهب و اقلیت های مذهبی در دوره سامانیان. تاریخنامه خوارزمی، ۵(۱۷)، ۳-۱۲.
ترکمنی آذر، پروین. (۱۳۸۵). سلجوقیان، اختلافات مذهبی و پیامدهای آن. پژوهشنامه علوم انسانی، ۱۶(۵۱)، ۵۳-۷۴.
ذاکری، احمد، و معصومی، ابوالفضل. (۱۳۹۳). انتقاد اجتماعی در دیوان ناصرخسرو قبادیانی «اشخاص و طبقات اجتماعی». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، ۶(۲۲)، ۵۵-۸۶.
رحمتی، محسن. (۱۳۹۴). مناسبات سامانیان با خلافت عباسی و عوامل مؤثر بر آن. تاریخ اسلام و ایران، ۲۵(۲۸)، ۶۵-۹۸.
رواقی، علی. (۱۳۸۲). ناصرخسرو: روزگار و عوام. نامه پارسی، ۸(۲)، ۱۴۵-۱۷۰.
صفری، جهانگیر، موسوی، سید کاظم، کافتری، صدیقه. (۱۳۹۱). نگاهی به بازتاب مسائل اجتماعی در ديوان ناصرخسرو قباديانی. همایش پژوهش‌های ادبی، ۶، ۳۰۱۰-۳۰۳7.
ظاهری عبده‌وند، ابراهیم و صفری، جهانگیر. (۱۳۹۴). شادی، غم و باطنی‌گرایی در دیوان ناصر خسرو. مجموعه مقالات همایش حکیم ناصر خسرو قبادیانی، ۱، ۸۸۲-۸۹۳.
ماحوزی، مهدی. (۱۳۸۲). حکیم ناصرخسرو علوی قبادیانی. نامه پارسی، ۸(۲)، ۲۰۷-۲۲۰.
یوسفی، صفر. (۱۳۸۷). سیاست اجتماعی در عصر نخست غزنوی. تاریخ، ۲(۹)، ۱۵۹-۱۷۶.
References
Books
Ivanov, V., Massignon, L., Hamdani, A., Lewis, B., Faizi, A., & Hodgson. (2007). Ismailis, Trans. and edited by Yaghoub Azhand, Tehran: Molapub. [In Persian]
Bertels, A.I. (1967). Naser Khosrow and the Ismailis, Trans. I. Arianpour, Tehran: Iran Culture Foundation. [In Persian]
Daei, S. (2014). Familiarity with emotional-psychological disorders, Tehran: Ferdous Publications. [In Persian]
Daei al-Islam, S. M. A. (1984). Farhange Nezam, Tehran: Danesh. [In Persian]
Dashti, A. (1983). a picture of Naser Khosrow, by Mehdi Mahouzi, Tehran: Javidan. [In Persian]
Daftari, F. (2007). Ismaili History and Beliefs, Trans. Fereydoun Badrahai, Tehran: Farzan Rooz. [In Persian]
Riahi, M. A. (1996). Kasaei Marwzi; The Life, Thought and Poetry, Tehran: Elmi. [In Persian]
Sajjadi, S. J. (2000). Mulla Sadra Dictionary of Philosophical Terms, Tehran: Ministry of Culture and Guidance Publications. [In Persian]
Sultan, A. M. A. H. (1999). Social Life in the Fatimid Era, Alexandria, Egypt: House of Scientific Culture. [In Arabic]
Shamisa, S. (1994). Elements of Stylistics, Tehran: Ferdows.
Safa, Z. A. (1987). History of Literature in Iran, Tehran: Ferdows. [In Persian]
Ghobadiani, N. Kh. (1984). Jame Al-Hikmatin, edited by Henry Carbon and Dr. Mohammad Moin, Tehran: Tahoori. [In Persian]
Ghobadiani, N. Kh. (2000). Nasser Khosrow Ghobadiani Poetry Diwan, by Seyed Nasrollah Taghavi and Mojtaba Minavi, Tehran: Moin. [In Persian]
Ghobadiani, N. Kh. (1956). Travelogue of Nasser bin Khosrow Ghobadiani, by M. Dabirsiyaghi, Tehran: Zavar. [In Persian]
Mohabbati, M. (2000). Simorgh dar jostojouye Qaf, An Introduction to the Rule of Rationality in Persian Literature, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Mohaghegh, M. (2011). Naser Khosrow's Poetry Analysis, Tehran: University of Tehran Publishing Institute. [In Persian]
Motahari, M. (2001). Collection of works, Tehran: Sadra. [In Persian]
Moin, M. (2007). Moin Encyclopedic Dictionary, Tehran: Edna. [In Persian]
Articles
Islami Nodoshan, M. A. (1976). Links between thought and poetry in Naser Khosrow's divan. Negin, 10(113), 57-60. [In Persian]
Amirnejad, N. (2012). A study of nostalgia and sadness of homelessness in the poetry of Nasser Khosrow Ghobadiani. Proceedings of the Conference on Literary Research, 6, 968-986. [In Persian]
Berisam, Z., Behboodi, H., & Valiarab, M. (2017). A study of the situation of religion and religious minorities in the Samanid period. Kharazmi History, 5(17), 3-12. [In Persian]
Torkamanazar, P. (2006). Seljuks, religious differences and consequences. Humanities, 16(51), 53-74. [In Persian]
Zakeri, A., & Masoumi, A. (2014). Social Criticism in Naser Khosrow Ghobadiani's Divan "Individuals and Social Classes". Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6(22), 55-86. [In Persian]
Rahmati, M. (2015). The Samanids' relations with the Abbasid Caliphate and the factors affecting it. History of Islam and Iran, 25(28), 65-98. [In Persian]
Ravaghi, A. (2003). Naser Khosrow: Roozgar va Awam. Persian letter, 8(2), 145-170. [In Persian]
Safari, J., Mousavi, S. K., & Kaftari, S. (2011). A look at the reflection of social issues in Naser Khosrow Ghobadiani's divan. Conference on Literary Research, 6, 3010-3037. [In Persian]
Zaheri Abdevand, I., & Safari, J. (2015). Happiness, grief and esotericism in Nasser Khosrow's divan. Conference Proceedings of Hakim Naser Khosrow Ghobadiani, 1, 882-893. [In Persian]
Mahozi, M. (2003). Hakim Naser Khosrow Alavi Ghobadiani. Persian letter, 8(2), 207-220. [In Persian]
Yousefi, Safar. (2008). Social policy in first era of Ghaznavid. History, 2(9), 159-176. [In Persian]