موجودات و جانوران فراطبیعی در شاهنامه و مقایسه آن با حماسۀ گیلگمش

محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)

علی فکوری جویباری ¹ , رضا فرصتی جویباری ² , ناهید اکبری ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/12/21 تاریخ پذیرش : 1401/04/08 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: موجودات فراطبیعی, گیلگمش, حماسه, جانوران فراطبیعی, شاهنامه,

چکیده مقاله :

نیروهای فراطبیعی، نیروهای ویژه‌ای را گویند که در انسان ها، جانوران و حتی در اشیاء به صورت بالقوه وجود دارد و در شرایطی خاص، اعمالی غیر قابل باور را به ظهور می‌رساند که ریشه باور به وجود این نیروها را در زمان‌های باستان باید جست. در اسطوره‌های کهن این موجودات ماوراءطبیعی ناتوانی‎ها و کاستی‎های شاهان و پهلوانان را در نیل به هدف جبران می‌کنند. اعتقاد به این نیروها را در آثار کهن و ارزشمند ادبی همچون گیلگمش، شاهنامه، رامایانا، ایلیاد و اودیسه می‌توان مشاهده نمود، از این رو جستار حاضر به بررسی موجودات فراطبیعی در دو حماسه کهن ارزشمند؛ یعنی شاهنامه و گیلگمش اختصاص یافته است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و نگارندگان در پی آنند که تأثیر نیروهای فراطبیعی در کدام حماسه، مشهودتر است؟ نتایج بررسی نشان می‌دهد که موجودات و جانداران فراطبیعی در شاهنامه از نظر تنوع، نقش و کارکرد بر حماسه گیلگمش برتری دارد، به گونه‎ای که برخی بعضی از این موجودات و جانوران در روند حماسی و ملی اثر، نقشی اساسی و پراهمیتی ایفا نموده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Supernatural forces are special forces that exist potentially in humans, animals, and even objects, and under certain circumstances, give rise to incredible actions the root of which must be sought in ancient times . Must be searched. In ancient myths, these supernatural beings compensate for the inadequacies and shortcomings of kings and heroes in achieving the goal. Belief in these forces can be seen in ancient and remarkable masterpieces such as Gilgamesh, The Shahnameh, Ramayana, Iliad and Odyssey. Therefore, the present study examines supernatural beings in two valuable ancient epics: The Shahnameh and Gilgamesh. This research has been done by descriptive-analytical method and the authors seek to find out in which epic the influence of supernatural forces is more evident. The results show that supernatural beings and creatures in Shahnameh are superior to the epic of Gilgamesh in terms of diversity, role and function, so that some of these creatures and animals have played a fundamental and important role in the epic and national process of the work.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها ادواردز، ای. یی. اس و دیگران (1391) تاریخ جهان باستان کمبریج، ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب. اسمیت، جُرج (1383) حماسۀ گیلگمش، ترجمۀ داود منشی‌زاده، تهران: اختران. ایونس، ورونیکا (1375) اساطیر مصر، ترجمة باجلان فرخی، تهران: اساطیر. بلک، جرمی و آنتونی گرین (1385) فرهنگ‌نامة خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین، ترجمة پیمان متین، تهران: امیرکبیر. حسن‎دوست، محمد (1393) فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، جلد 2، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران. دورانت، ویل (1378) تاریخ تمدن، ترجمۀ امیرحسین آریان‎پور و دیگران، تهران: علمی و فرهنگی. رستگار فسایی، منصور (1383) پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سرّامی، قدمعلی (1378) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی. شمیسا، سیروس (1373) فرهنگ تلمیحات؛ اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی مذهبی در ادبیات فارسی، جلد 1، تهران: فردوس. صفا، ذبیح الله (1383) حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر. عبداللهی، منیژه (1381) فرهنگ‌نامۀ جانوران در ادب پارسی، تهران: پژوهنده. عفیفی، رحیم (1383) اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‎های پهلوی، تهران: توس. عمید، حسن (1391) فرهنگ عمید، تهران: میلاد. فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، به‎کوشش جلال خالقی مطلق، نیویورک: بنیاد میراث ایران. فریزر، جیمز جرج (1392) شاخة زرین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: آگاه. کاسیرر، ارنست (1378) فلسفة صورت‌های سمبلیک، ترجمة یدالله موقن، تهران: هرمس. کزازی، میر جلال‌الدین (1386) نامۀ باستان، جلد 1، تهران: سمت. کمپبل، ژوزف (1385) قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب. گری، اورتون (1378) اسطوره‌های اینکا، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز. ماسه، هانری (1375) فردوسی و حماسه ملی، ترجمه مهدی روشن ضمیر، تبریز: دانشگاه تبریز. مک‏کال، هنریتا (1375) اسطوره‎های بین‎النهرینی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز. میرصادقی، جمال (1367) عناصر داستان، تهران: شفا. هینلز، جان راسل (1383) اساطیر ایران، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر. واحد دوست، مهوش (1378) نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش. وکیلی، شروین (1389) اسطوره‎شناسی پهلوانان ایرانی، جلد 1، تهران: پازینه. مقالات زنگانه، حسین، و مهرکی، ایرج. (1399). خاقانی و باورهای عامیانه دربارۀ جانوران. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(44)، 127-161. doi: 10.30495/dk.2020.67 5979. شادکام، نگهدار، و حسینی کازرونی، سیّد احمد. (1398). بازتاب نقش تمثیلی موجودات فراطبیعی در اسطوره و شاه نامه. تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 11(41)، 105-117. صدرایی، رقیه. (1394). بررسی و تحلیل نقش جلوه سیمرغ در آینه متون عرفانی با تکیه بر منطق‌الطیر عطار و مثنوی مولانا. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 7(26)، 179-199. فولادی، محمد، و غلامی, زهرا. (1398). نیروهای فراطبیعی و نقش آن‌ها در طومار هفت‌لشکر. نثرپژوهی ادب فارسی، 22(45)، 145-170. doi: 10.22103/jll.2019.13785.26 26. قائمی، فرزاد. (1388). اسب؛ پرتکرارترین نمادینۀ جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان. متن پژوهی ادبی، 13(42)، 9-26. doi: 10.22054/ltr.2010.6517. کزازی، میرجلال الدین. (1388). رخش و آذرگشسپ. متن پژوهی ادبی، 13(41)، 41-48. doi: 10.22054/ltr.2009.6492. یلمه‌ها، احمدرضا، و فلاحی، زیبا. (1394). عناصر و اشیاءِ فراطبیعی در منظومۀ «کامروپ و کاملتا». مطالعات شبه قاره، 7(25)، 157-177. doi: 10.22111/jsr.2015.2416.

_||_

Books Abdollahi, Manijeh (2002) Dictionary of animals in Persian literature, Tehran: Researcher. [In Persian] Afifi, Rahim (2004) Iranian mythology and culture in Pahlavi writings, Tehran: Toos. [In Persian] Amid, Hassan (2012) Farhange Amid, Tehran: Milad. [In Persian] Black, Jeremy, Anthony, Green (2006) Dictionary of gods, Diwan and the symbols of Mesopotamia, Trans. Peyman Matin, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Campbell, Joseph (2006) The Hero of a thousand faces, Trans. Shadi Khosropanah, Mashhad: Gol Aftab. [In Persian] Cassirer, Ernst (1999) Philosophy of symbolic forms, Trans. Yadollah Moghan, Tehran: Hermes. [In Persian] Dehkhoda, Ali Akbar (1998) Dehkhoda Dictionary, Tehran: University of Tehran. [In Persian] Durant, Will (1999) History of civilization, Trans. Amir Hossein Arianpour et al., Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Edwards, E. S & others. (2012) History of the ancient world of Cambridge, Trans. Timur Ghaderi, Tehran: Mahtab. [In Persian] Evans, Veronica (1996) Egyptian myths, Trans. Bajlan Farrokhi, Tehran: Myths. [In Persian] Ferdowsi, Abolghasem (1987) Shahnameh, by the efforts of Jalal Khaleghi Motlagh. New York: Iran Heritage Foundation. [In Persian] Fraser, James George (2013) The Golden Bough, Trans. Kazem Firoozmand, Tehran: Agah. [In Persian] Gary, Everton (1999) Inca Myths, Trans. Abbas Mokhber, Tehran: Center. Hassan Doust, Mohammad (2014) The Etymological culture of Persian language, Volume 2, Tehran: Academy of Persian Language and Literature. [In Persian] Hinels, John Russell (2004) Iranian myths, Trans. Bajlan Farrokhi, Tehran: Myths. [In Persian] Kazazi, Mir Jalaluddin (2007) Ancient letter, Vol. 1, Tehran: Samat. [In Persian] Maseh, Henry (1996) Ferdowsi and the national epic, Trans. Mehdi Roshanzamir, Tabriz: University of Tabriz. [In Persian] McCall, Henrietta (1996) Mesopotamian myths, Trans. Abbas Mokhber, Tehran: Center. [In Persian] Mirsadeghi, Jamal (1988) Elements of the story, Tehran: Shafa. [In Persian] Rastegar Fasaei, Mansour (2004) Sculpture in mythology, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian] Safa, Zabihollah (2004) Epic in Iran, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Sarami, Ghadmali (1999) From the color of flowers to the suffering of thorns, Tehran: Scientific and cultural. [In Persian] Shamisa, Sirus (1994) Glossary of allusions: Mythological, fictional, religious, historical references in Persian literature, vol. 1, Tehran: Ferdows. [In Persian] Smith, George (2004) The Epic of Gilgamesh, Trans. David Manshizadeh. Tehran: Akhtaran. [In Persian] Vaheddoost, Mahvash (1999) Mythological foundations in Ferdowsi's Shahnameh, Tehran: Soroush. [In Persian] Vakili, Shervin (2010) Mythology of Iranian heroes, vol. 1, Tehran: Pazineh. [In Persian] Articles Fuladi, M., & Gholami, Z. (2019). Supernatural Forces and their role in the “Haft Lashkar”. Prose Studies in Persian Literature, 22(45), 145-170. doi: 10.22103/jll.2019.13785.2626. [In Persian] Ghaemi, F. (2010). Horse animal symbolic frequency in Shahnameh and its role in the evolution of the archetype of hero. Literary Text Research, 13(42), 9-26. doi: 10.22054/ltr.2010.6517. [In Persian] Kazazi, M. (2009). Rakhsh and Azar Goshasp. Literary Text Research, 13(41), 41-48. doi: 10.22054/ltr.2009.6492. [In Persian]. Sadraie, R. (2016). The Study and Analysis of Simorgh Manifestation in Mystical Text by Reference to Attar’s Conference of Birds and Rumi’s Masnavi. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 7(26), 179-199. [In Persian] Shadkam, N., & Hosseini Kazerooni, S. A. (2019). The reflection of the allegorical role of supernatural beings in myth and Shahnameh. Pedagogic and Lyric in Persian Language and Literature Studies Quarterly, 11(41), 105-117[In Persian]. Yalameha, A. R., & Fallahi, Z. (2015). Supernatural elements and objects in Kamrop and Kamelta poem collection. Subcontinent Researches, 7(25), 157-177. doi: 10.22111/jsr.2015.2416. [In Persian] Zanganeh, H., & Mehraki, I. (2020). Khaghani and Folk Beliefs About Animals. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 12(44), 127-161. doi: 10.30495/dk.2020.675979. [In Persian]