تحلیل استقبال‌های جامی از غزل اوّل دیوان حافظ
محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)رقیه عبدالعلی زاده 1 , حمیدرضا فرضی 2 * , مهین مسرت 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز،ایران.
3 - استادیار گروه زبان وادبیات فارسی، واحد تبریز،دانشگاه آزاداسلامی، تبریز،ایران
کلید واژه: جامي, حافظ, استقبال, نظیره‌پردازی, معارضه, بينامتنيت,
چکیده مقاله :
استقبال از سروده‌های شاعران دیگر و جواب گفتن به آنها، یکی از شگردهای شاعران در سرودن شعر است؛ حافظ از شاعرانی است که اشعار او مورد استقبال شاعران بخصوص شاعران سدة نهم قرار گرفته یکی از این شاعران جامی است که در میان تقلید کنندگان حافظ، یگانه و ممتاز است به گونه‌ای که برخی محققان، سبک غزلهای جامی را سبک حافظانه نامیده‌اند. از میان غزلهای حافظ، عزل اوّل دیوان او، بیش از همه مورد توجه جامی قرار گرفته و او هفت بار به استقبال این غزل رفته و آن را جواب گفته است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی و براساس منابع کتابخانه‌ای است و هدف از انجام آن، بررسی استقبال‌های جامی از غزل اوّل دیوان و تحلیل چگونگی و چرایی توجه جامی به این غزل است. فرض نگارندگان بر این بوده که جامی توجه خاصی به غزل اوّل حافظ داشته است؛ مبتنی بر این ایده و براساس تعریف استقبال در کتابهای بلاغی و وام‌گیری از نظریه بینامتنیت، چگونگی و چرایی توجه جامی به غزل اوّل حافظ بررسی و این نتیجه حاصل شده است که جامی علیرغم تقلید ظاهری از حافظ و ستایش شعر او، در باطن، نوعی حسّ رقابت و معارضه با حافظ را داشته است به گونه‌ای که نسبت به برخی معانی و مضامین حافظ با نوعی آشنایی‌زدایی معنایی برخورد کرده است.
Attention to the poems of other poets and replying to them is one of the poets' strategies in writing a poetry. Hafez is one of the poets whose poems have been welcomed by many poets, especially in the 9th century. Jami, as one of the mentioned poets, is unique and distinguished among the followers of Hafez, in such a way that some researchers called his sonnet style the same as "Hafez style ". Among Hafez sonnets, the first sonnet of his Divan has been mainly noticed by Jami so that he referred to this sonnet seven times and answered it. This issue is studied in this article. The research method is a descriptive-analytical method and it is based on library references. The aim of conducting this research is to investigate Jami's attention to the first sonnet of Hafez Divan and to analyze how and why Jami paid attention to this sonnet. The authors assumed that Jami paid special attention to the first sonnet of Hafez. Based on this idea and according to the definition of the concept "Attention" in rhetorical books and borrowing it from the theory of intertextuality, the reason of Jami's attention to the first sonnet of Hafez was investigated. It was concluded that, despite the formal imitation of Hafez and praise of his poetry, Jami had a feeling of competition and conflict with Hafez in such a way that he has dealt with some meanings and subjects of Hafez with a kind of semantic defamiliarization.
کتاب‌ها
آشوری، داریوش. (1384). عرفان و رندی در شعر حافظ، تهران: نشر مرکز.
افصح‌زاد، اعلاخان. (1378). نقد و بررسي آثار و شرح احوال جامي، تهران: ميراث مكتوب.
جامي، عبدالرحمان. (1378). ديوان، 2جلد، به تصحيح اعلاخان افصح‌زاد، تهران: ميراث مكتوب.
حافظ، شمس‌الدين. (1377). ديوان، به تصحيح قزويني وغني، تهران: اساطير.
حلبی، علی اصغر. (1375). تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران: اساطیر.
خرمشاهي، بهاءالدين. (1384). ذهن و زبان حافظ، تهران: ناهيد.
داد، سيما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبي، تهران: مرواريد.
سنایی، مجدود بن آدم. (1389). دیوان، تصحیح مظاهر مصفا، تهران: زوار.
شفيعي‌كدكني، محمدرضا. (1391). رستاخيز كلمات، تهران: سخن.
شفيعي‌كدكني، محمدرضا. (1379). موسيقي شعر، تهران: آگه.
فتوحي، محمود (1391). سبك‌شناسي، نظريه‌ها، رويكردها و روش‌ها، تهران: سخن.
مايل هروي، نجيب. (1377). جامي، تهران: نشر مركز.
محجوب، محمدجعفر. (1375). سبك خراساني در شعر فارسي، تهران: فردوس.
مرتضوي، منوچهر. (1370). مكتب حافظ، تبريز: ستوده.
معزّي،امیر. (1385). ديوان، تصحیح محمدرضا قنبری، تهران: زوار.
مولوي، جلال‌الدين. (1372). مثنوي معنوي، تصحیح نیکلسون، تهران:
ميرصادقي، ميمنت. (1385). واژه‌نامه هنر شاعري، تهران: كتاب مهناز.
نامورمطلق، بهمن. (1390). درآمدي بر بينامتنيت: نظريه‌ها و كاربردها، تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن. (1395). بينامتنيت از ساختارگرايي تا پسامدرنيسم، تهران: سخن.
همايي، جلال‌الدين. (1370). فنون بلاغت و صناعات ادبي، تهران: اهورا.
مقالات
افصح‌زاد، اعلاخان. (1372.) جامي و حافظ. آشنا، 2(14)، 68-63.
بهمني مطلق، يدالله، و مالكي، مرضيه. (1394). بررسي مفهوم تعارض و انواع آن در فن جواب در شعر فارسي از آغاز تا قرن ششم. كهن¬نامة ادب پارسي، 6(1)، 94-71.
زيپولي، ريكاردو. (1374). فنّ جواب‌گويي و تتبّع در شعر فارسي. ترجمة مصطفي ذاكري. نامة فرهنگستان، 1(2)،48-30.
سیستانی، عبدالکریم. و هادی، روح الله. (1399) تحلیل ساختاری غزل نخست دیوان حافظ. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(46)، 208-185.
فتوحي، محمود، و وفايي، افشين. (1388). مخاطب¬شناسي حافظ در سدة نهم هجري براساس رويكرد تاريخ ادبي هرمنوتيك. نقد ادبي،2(6)، 126-71.
References
Books
Afsahzad, Alakhan. (1998). Criticism of works and description of Jami's life, Tehran: Written Heritage Research Center. [In Persian]
Ashuri, Dariush. (2005). Irfan and Randi in Hafez poetry, Tehran: center publication. [In Persian]
Dad, Sima. (2004). Dictionary of literary terms, Tehran: pearl publication. [In Persian]
Fatuhi Roud Moajni, Mahmoud. (2012). Stylistics: theories,approaches and methods, Tehran: speech publication. [In Persian]
Hafez, Shams al-Din. (1997). Divan Hafez, based on a copy corrected by Ghani and Qazvini ,Tehran: Asatir publication. [In Persian]
Halabi, Ali Asghar. (1995). the effect of Hadis and Quran in Persian literature, Tehran: Asatir publication. [In Persian]
Homai, Jalaluddin. (1991). Rhetoric techniques and literary industries, Tehran: Ahura. [In Persian]
Jami. Abdoalrahman.. (1998). Divan Jami (volume 2), edited by Alakhan Afsahzad Tehran: written Heritage Research Center. [In Persian]
Khorramshahi, Bahauddin. (2005). The mind and language of Hafez, Tehran: Venus. [In Persian]
Mahjoub, Mohammad Jafar. (1996). Khorasani style in Persian poetry, Tehran: Ferdous. [In Persian]
Maileravi, Najib. (1998). Jami, Tehran: center publication. [In Persian]
Maulana, Jalaluddin. (1993). Masnavi, Tehran: corrected by Nicholson. [In Persian]
Mirsadeghi, Meymanat (2006). Dictionary of poetic art, Tehran: Mahnaz Kitab. [In Persian]
Moazi, Amir. (2006). Divan, editor: Mohammadreza Ganbari, Tehran: Zoar. [In Persian]
Mortazavi Manoochahr. (1990). Hafez school, Tabriz: praised publication. [In Persian]
Namurtalaq, Bahman. (2011). Introductory book on the intertextuality of theories and literary criticism - Theories and applications, Tehran: speech publication. [In Persian]
Namurtalaq, Bahman. (2016). Intertextuality: from structuralism to postmodernism, speech publication. [In Persian]
Senai, majdod bin adam. (2010), Divan, corrected by Mozaher Mosaffa, Tehran: Zoar. [In Persian]
Shafiei Kadkani, Mohammadreza. (2000). Poetry music, Tehran: Agah Publishing Institute. [In Persian]
Shafiei Kadkani, Mohammadreza. (2012). Resurrection of words, Tehran: publisher: speech.[In Persian]
Articles
Afsahzad, A. (1992). Jami and Hafez, Ashena, 2(14), 63-68. [In Persian]
Bahmani Mutlaq, Y. A., & Maleki, M. (2015). Examining the concept of conflict and its types in the technique of response in Persian poetry from the beginning to sixth century. ancient book of Persian literature, 6(1), (71-94). [In Persian]
Fotuhi, M., & Vafaie, A. (2008). Audience analysis of Hafez in the 9th centuries based on hermeneutic literary history approach. Literary Criticism, 2(6), 71-126. [In Persian]
Ricardo, Z. (1994). the technique of answering and tracking in Persian poetry. translated by Mustafa Zakeri. Nameh Farhangistan, 1(2), 30-48. [In Persian]
Sistani A, K., & Hadi, R. A. (2020). structural analysis of the first sonnet of Divan Hafez. Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), 12(46), 185-208. [In Persian]