نمودهای فرهنگ عامه در خاوران نامه ابن‌حسام خوسفی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

صدیقه کریمی ¹ , محمدرضا امینی ^{2 *}

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/05/05 تاریخ پذیرش : 1399/06/25 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: خاوران نامه, فرهنگ عامیانه, حماسه‌های دینی, ادبیات عامیانه, زبان عامیانه,

چکیده مقاله :

خاوران نامه ابن حسام منظومه ای که داستان های خیالی از سفرها، دلاوری و جنگ‌آوری‌های حضرت‌علی (ع) با کفار را در قالب و زبانی شبیه به شاهنامه روایت می کند، غالبا اثری حماسی شمرده می‌شود، هرچند با بررسی بیشتر می‌توان نشان داد که فزونی‌یافتن ویژگی های ادبیات عامیانه در تار و پود این منظومه، آن را تا حد زیادی از تعریف حماسه رسمی دور و به ادبیات عامیانه نزدیک کرده است. مقالۀ حاضر می‌کوشد مهمترین نمودهای فرهنگ عامه در این اثر را مشخص و ریشه‌ها و چگونگی کاربرد آنها را بیان نماید. برای رسیدن به این هدف، نخست باورهای برخاسته از تودۀ مردم و سپس برخی از ویژگی های عامیانه دیگر در زبان و شیوه‌ روایت که در اشعار و مفاهیم خاوران‌نامه بازتاب یافته، استخراج شده است. این جستار به صورت توصیفی – تحلیلی انجام شده و در جستجوی آن است که چرا باید خاوران نامه را پدیده ای ادبی برخاسته از بطن زندگی مردم عادی دانست که به دلیل ارتباط مستقیم ابن‌حسام با توده‌های مردم به‌گستردگی با مظاهر گوناگون زندگی و ذهن و زبان توده‌ مردم به شیوه های مختلف درآمیخته است. دست‌آوردهای این کاوش در علل و چگونگی حضور چشم گیر نمودهای فرهنگ عامه در خاوران‌نامه است و می‌تواند زمینه را برای تعیین دقیق‌تر جایگاه این حماسه دینی در ادبیات عامیانه فراهم آورد.

چکیده انگلیسی:

Ibn al-Hussam's Khavaran‌Name is a epopee that tells imaginary stories of the travels, heroic acts, and battles of Imam Ali (as) against the infidels. It  is often considered as an epic work due to its epic features, although the features of popular literature have become so prevalent that it has largely deviated from the classical Persian epics. This feature shows that Ibn Hussam had a direct connection with the masses. Based on this view, in the present article, an attempt has been made to determine the most important folk elements of this work and how they are used. To achieve this goal, first the mass beliefs and thoughts of the people, and then some folkloric features of the narrative are examined, and finally the use of the slang language in its  vocabulary is studied.  This research shows that the Khavaran‌Name is an artistic phenomenon that has originated from the life of the people and has been mixed with various manifestations of the mass life of the people in different ways. As a result, the dramatic crystallization of popular elements has made KhavaranName closer to popular literature.