بررسی تطبیقی تجلی عشق در اشعار مولوی و ابن فارض
محورهای موضوعی : شعرمرتضی کاظم شیرودی 1 , سیدابراهیم دیباجی 2 , غلامعباس رضایی هفتادر 3
1 - دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
مولوی و ابن فارض دو شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم معتقدند، حیات جاودانه یعنی فنای در عشق، و بالاترین مقام عزّت، درجه بقاء بعد از فناست، زیرا عشق از اوصاف الهی و سرآغاز خلقت بشر است، و ذره ذره عالم با آن سرشته شده است. این عشق در واقع بر هستی مطلق دلالت دارد و هر گاه حجاب برداشته شود و ذات یگانه در وجود او تجلی یابد، هر وصفی، وصف اوست و هر شکل و صورتی، از آن معشوق خواهد بود. زیرا راه وصال محبوب، مستلزم یگانگی دل است و هر جا وحدت حاکم باشد، تعیّنات و اسباب دیگر، معنایی ندارد. مولوی عشق را شیوه سلوکی خود قرار داده، آنگونه که ابن فارض درگام به گام مقامات عرفانی، آن را اساس کار خویش قرار داده است. عشق، نور جان و آرزویی است که تمام آرزوها در آن نهفته است. و رهرو این راه را، از بند حواس آزاد و در خالق نیکویی ها فانی می گرداند.
Rumi and Ibn Farid – two great poets and mystics of seventh century – believe that the eternal life means perdition in love and the highest status of honor is the degree of survival after extinction; since love is one of the divine attributes and the commencement of human creation and is in all bits of the universe.This love actually implies "absolute existence" and whenever the veil is removed and the only essence is manifested in him, any description is his description and any shape and form will be loved by him. Because the way of the unity requires the unity of the heart and wherever unity prevails there will be no meaning for any other sense. Rumi has made love his as his method of behavior, as Ibn Farid has put it at the heart of his work, step by step by mystical authorities. Love is the light of life in which all desires lie. And releases wayfarer from all shackles and make them mortal in this path.
کتب فارسی
قرآن کریم.
ابن عربی، محیالدین محمد بن علی. 1388ش، فتوحات مکیّه، ترجمه محمد خواجوی، باب209، چاپ دوم، تهران: مولی.
آنه ماری، شیمل. 1367ش، شکوه شمس، ترجمه حسن لاهوتی، چاپ اول، تهران: علمی فرهنگی.
بقلی، روزبهان. 1344ش، شرح شطحیات، به تصحیح و مقدمه هانری کربن، چاپ اول، تهران: طهوری.
بهاءالدین ولد، محمد بن حسین. 1382ش، معارف، به اهتمام بدیع الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: طهوری.
ترکه اصفهانی، صائن الدین علی بن محمد. 1384ش، شرح نظم الدّر(شرح قصیده تائیه کبری ابن فارض)، تصحیح و تحقیق اکرم جودی نعمتی، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
جامی، عبدالرحمان. 1376ش، تائیه عبدالرحمان جامی، ترجمه تائیه ابن فارض، مقدمه، تصحیح و تحقیق دکتر صادق خورشا، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
چیتیک، ویلیام سی. 1394ش، عشق الهی، ترجمه سید امیرحسین اصغری، چاپ نخست، تهران: علمی فرهنگی.
حافظ، شمس الدین محمد. 1386ش، دیوان، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ اول، تهران: طلایه.
حلبی، علی اصغر. 1392ش، تاریخ تصوف و عرفان، چاپ اول، تهران: زوّار.
دهخدا، علی اکبر. 1373ش، لغت‌نامه، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین. 1386ش، پله پله تا ملاقات خدا، چاپ بیست و هفتم، تهران: علمی فرهنگی.
ستاری، جلال. 1386ش، عشق صوفیانه، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
سراج، ابونصر. 1388ش، اللّمع فی التصوّف، ترجمه دکتر مهدی محبتی، با تصحیح رینولد نیکلسون، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
سعیدی، گل بابا. 1383ش، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، چاپ اول، تهران: شفیعی.
طباطبایی، سیدحسن. 1381ش، ترجمه اشعار و عبارات عربی دیوان شمس، چاپ اول، تهران: امید مجد.
فاخوری، حنا. 1378ش، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبدالمحمدآیتی، تهران: توس.
فرغانی، سعیدالدین سعید. 1393ش، مشارق الدّراری، شرح تائیه ابن فارض، با مقدمه و تعلیقات جلال الدین آشتیانی، ویرایش دوم، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.
فروزانفر، بدیع الزمان. 1384ش، شرح زندگانی مولوی، چاپ سوم، تهران: تیرگان.
کاشانی، عزالدین محمود. 1389ش، مصباح الهدایة ومفتاح الکفایة، تصحیح جلال الدین همایی، چاپ اول، تهران: زوّار.
کاشانی، عزالدینمحمود. 1389ش، کشف الوجوه الغرّ لمعانی نظم الدُّر، تصحیح محمد بهجت، چاپ اول، قم: آیت اشراق.
کاکایی، قاسم. 1389ش، هستی و عشق و نیستی، چاپ اول، تهران: هرمس.
گولپینارلی، عبدالباقی. 1375ش، زندگانی مولانا جلال الدین، فلسفه، آثار و گزیدهای از آنها، ترجمه و توضیحات دکتر توفیق سبحانی، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
لاهیجی، شمس الدین محمد. 1388ش، مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد برزگر خالقی و عفت کرباسی، چاپ هشتم، تهران: زوار.
محمدی، کاظم. 1389ش، هزاره عشق، چاپ اول، کرج: نجم کبری.
معین، محمد. 1384ش، فرهنگ فارسی دو جلدی، گردآورنده عزیزالله علیزاده، چاپ سوم، تهران: ادنا.
مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. 1374ش، کلیات دیوان شمس تبریزی، عزیزالله کاسب، تهران: محمد.
مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. 1391ش، مثنوی معنوی، مصحّح: رینولد الین نیکلسون، مقدمه عبد الحسین زرین کوب، تهران: پیام دوستی.
مولوی، جلال الدین محمد بن محمد. 1395ش، کلیات دیوان شمس تبریزی بر اساس نسخه بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نوید صبح.
میبدی، رشیدالدین. 1331ش، کشف الأسرار وعدّة الأبرار، تصحیح: علی اصغرحکمت، تهران: دانشگاه.
میرقادری، سید فضل الله. 1390ش، دیوان سلطان العاشقین ابن فارض مصری، چاپ اول، قم: آیت اشراق.
نسفی، عزیزالدین. 1384ش، الإنسان الکامل، با پیش گفتار هانری کربن، با تصحیح و مقدمه ماریژان موله، ترجمه مقدمه از ضیاءالدین دهشیری، تهران: طهوری.
نیکلسون، رینولدالین. 1388ش، تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
همایی، جلال الدین. 1373ش، تفسیر مثنوی معنوی، چاپ پنجم، تابستان، تهران: هما.
یثربی، سید یحیی. 1391ش، عرفان نظری، چاپ هشتم، قم: بوستان کتاب.
کتب عربی
إبن الفارض، عمر بن الحسین.1410ق، دیوان ابن الفارض، شرحه: مهدی محمّد ناصرالدّین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
إبن المنظور، شیخ جمال الدین أبی الفضل الأنصاری. 1988م، لسان العرب، الطبعة الأولی، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.
إبن سینا، حسین بن عبدالله.2005م، رسالة فی العشق، الصدیق حسین و جاموس روایه، دمشق: دار الفکر.
أبی خزام، أنور فؤاد. 1993م، معجم المصطلحات الصوفیه، بیروت: مکتبة لبنان.
أمین، احمد. 1425م، ظهر الإسلام، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتاب العربی.
ضیف، شوقی. 2014م، تاریخ الأدب العربی، المجلّد الأول، القاهرة: دار المعارف.
غزالی، احمد. 1993م، احیاء علوم الدین، المجلّد الرابع، بیروت: دار الهادی.
کلاباذی، أبوبکر محمد. 1960م، التعرّف لِمذهب التصوّف، تصحیح عبدالحلیم محمد وطه عبدالباقی سرور، قاهره: بی نا.
المقالات
رمضانی، ربابه. 1396ش، «بررسی کارکردهای غزل در شعر ابن زیدون و شهریار»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، دانشگاه آزاد جیرفت، سال یازدهم، شماره44، زمستان1396، صص153-174.
_||_
Holy Quran
Ibn Arabi, Mohi al-din Mohammad ibn Ali.1388, Fotoohate Makiyah, Translated by Mohammad Khajavi, 209 section, second print, Tehran: Mola
Anne Mari, Shimel, 1367, Shokooh-e Shams, Translated by Hassan Lahooti, first print, Tehran: scientific, cultural
Baghli, Roozbahan, 1344, Description of Shathiiat, correction and introduction by Hanry Korbin, first print, Tehran: Tahoori
Baha al-din valad, Mohammad ibn Hossein, 1382, Maaref, with Badie-e zaman Foruzanfar's effort, third print, Tehran: Tahoori
Torke Isfahani, Saen al-Din Ali ibn Mohammad, 1384, Discription of Nazm al-dor, correction by Akram Judi Nemati, first print, Tehran: Mirase Maktoob
Jami, Abd al-Rahmn, 1376, Taieeh Abd al-Rahman Jami, translate of Taieeh Ibn Farez, correction and introduction by Doctor Sadegh Khursha, first print, Tehran: Mirase Maktoob
Chittick, William, 1394, Eshghe Elahi, translator: Amir Hossein Asghari, first print, Tehran: scientific and cultural
Halabi,Ali Asghar, 1392, history of Tasavvof and Erfan, first print, Tehran: zovvar
Dehkhoda, Ali Akbar, 1373, Loghat name, Tehran: Amirkabir
Ramzani, Robabeh,1396,review of the function of the sonnets in the poems of Ibn Zidoun and Shahriar, studies of adaptive literature season, eleventh year, no 44, winter 1396, page 153-174, Azad university of Jiroft
Zarinkub, Abd al-Hossein, 1386, Pele pele ta molaghate Khoda, twenty seventh print, Tehran: scientific and cultural
Satari, Jalal, 1386, Eshgh-e sufianeh, fifth print, Tehran: Markaz
Seraj, Abu Nasr, 1388, al-lamah fi al-tasavvof, translator: Mehdi Mohebbati, correction by: Rinold Nickelson, second print, Tehran: Asatir
Saeedi, Gol Baba, 1383, Dictionary estelahat-e erfani Ibn Arabi, first print, Tehran:Shafiee
Tabatabaee, Hassan, 1381, poets translation Arabi phrases divan-e Shams, first print, Tehran: Omid-e Majd
Fakhuri, Hannah, 1378, literature history zaban-e Arabi, translated by: Abd al-Mohammad Ayati, Tehran: Toos
Forghani, Saeed al-din Saeed, 1393, Masharegh al-darari, Sharh-e Taieeh Ibn Farez, introduction by Jalal al-Din Ashtiani, second edition, forth print, Qom: Boostan-e Ketab
Badie-e zaman Foruzanfar, 1384, life description Molavi, third print, Tehran: Tiregan
Hafez, Shams al-din Mohammad, 1386, Divan, Correction by Mohamad Qazvini and Qasem Ghani, 1389, first print, Tehran: Talaye
Kashani, Ez al-Din Mahmud, 1389, Kashf al-vojuh al-ghor al-maani nazm al-dor, correction by Mohammad Bahjat, first print, Qom: Ayat-e Eshragh
Kashani, Ez al-Din Mahmud, 1389, Mesbah al-hedayah and meftah al-kefayah, correctoin by Jalal al-din Homaee, first print, Tehran: Zovvar
Kakaei,Qasem,1389, Hasti and Eshge, first print, Tehran:Hermes
Golpinarly,Abdolbaqi,1357,biografi of Molana jalale al-din , translated by Tofiq Sobhani, third print, Tehran: institute of humanities
Lahiji , Shams al-din, 1388, Mafatih al-egaz fi sharhe golshan raz , ,Mohammad Barzegar Khaleghi and Effat Karbasi, eighth print, Tehran: Zovvar
Mohammadi, Kazem,1389, Hezarehe eshge, first print,karaj, Najm Kobra
Moein, Mohammadi,1384, Dictionary , by Aziz allah Alizadeh, , third print, Tehran:Adna
Molavi, jalale al-din Mohammad, Kolliat divan Shams Tabrizi,based on Badi al-Zaman Frouzanfar version ،Tehran:Navid sobhe
Molavi, Jalale al-deen Mohammad Mohammad,1374, Kolliat divan Shams- Tabrizi,Azizollah Kaseb, Tehran:Mohammad
Molavi, Jalale al-din Mohammad Ibn Mohammad,1391, Masnavi-manavi, correction by Renold Nikelson, introduction by Abd al-Hossein,Zarinkub, Tehran:Payam dosti
Meybodi, Rashid al–deen,1331, Kashef al–asrar and oddat al–abrar, correction by Ali Asqar Hekmat ,Tehran: universety
Mirqaderi, Seyyed fazl -allah,1390, Divan soltan al–asheqeen Ibn farez Mesri, first print, Qom: Ayat eshraq
Nasafi, Aziz al–din ,1384,Al-ensan al-kamel, introduction by Henry Korben, introduction and correction by Marizhan muleh,translate of introduction by Zia al–din Dehshiri, Tehran: Tahuri
Renold Elen Nickelson,1388, tasavvof–e eslami, translated by Mohammad Reza Shafiee Kadkani, forth print, Tehran:Sokhan
Homaiee, Jalal al–deen,1373,Tafsir Masnavi manavi, fifth print, Tehran:Homa
Yasrebi, Seyyed Yahya,1391,Erfan nazari, , eighth print, Qom:Bustan ketab
Arabik books in resorses
Ibn–e Sina, Hossein Ibn Abdollah, 2005, Resalat fi al–eshge, al-Sedigh Hossein and Jamoos ravayat,Damascus: Dar al–fekr
Ibn Farez, omar Ibn al–Hosein,1410, Divan Ibn Farez, by Mahdi Mohammad Naser al–din,Beirut: Dar al–kotob al-elmiyeh
Ibn al–Manzour, sheikh Jamal al–din abi al-fazle al–Ansari,1998, Lesan al–Arab, , first print, Beirut: Dar al–ehya al-torath al-arabi
Abi khozam, Anvar Foad, 1993, Dictionary Mostalahat al–sufieh, Beirut: Maktabat Lebanon
Amin, Ahmad, 1425, Zohr al–eslam,Beirut: Dar al–kotob al-arabi
Zayf, Shouki, 2014, Tarikh al–adab al–arabi, first cover, cairo: Dar al–maharef
Qazali, Ahmad,1993, Ehyah oloum al–din, forth cover, ,Beirut: Dar al–hadi
Kalabazi, Aboubakr Mohammad,1960, Al taarrof le mazhab al–tasavvof, corrected by Abdolhalim Mohammad and Taha Abdolbaqi sorour ,cairo