بررسی سیمای انسان کامل در دیوان صائب تبریزی و بیدل دهلوی با توجه به قرآن و عرفان عملی
محورهای موضوعی : شعرشهناز زرین خط 1 , رضا اشرف زاده 2 , محمد فاضلی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - استاد زبان و ادبیات عرب، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
انسان، زیربنای اصلی و محرک واقعی پیشرفت در هر جامعه و همچنین هدف غایی پیدایش هستی است. اهمیت این موضوع از آنجا مشخص می شود که موضوع اصلی تمامی علوم انسانی به ویژه علوم ادبی-عرفانی انسان و راه رسیدن او به کمال و کامل شدن است. این امر باعث شده شاعران و عارفان ادب فارسی از دیرباز به معرفی انسان کامل توجه داشته و برای معرفی او به شیوه های گوناگون تلاش و کوشش ورزند. پرسش اساسی این است که راه شناخت انسان کامل کدام است و چگونه می توان به این مرتبه دست یافت؟ برای پاسخ به این پرسش ابتدا به معرفی انسان کامل پرداخته و سپس ویژگی های او و راه رسیدن به این مقام را بنا بر قرآن و عرفان عملی از دیدگاه دو شاعر برجسته و صاحب نام سبک هندی صائب تبریزی و بیدل دهلوی به روش کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی بیان کرده ایم که در نتیجه بررسی دیوان این دو شاعر آمده است؛ انسان کامل، انسانی دارای خرد و اندیشه، پای‌بند به شریعت و متخلق به اخلاق الهی است، که در اقوال نیک، اخلاق نیک و افعال نیک به اوج کمال رسیده است.
Human is the main basis and the real stimulus of progress in all societies and also the ultimate goal of the universe creation. The importance of the mentioned issue would be clear out when the main subject of all humanities specifically the literary-mystical sciences is "man" and his way to excellence and perfection. The fundamental question is "what is the way to know the perfect man, and how can this be achieved?" To answer this question, (this paper) initially introduces the perfect man and then describes his characteristics and the way to reach this position according to the Qur'an and practical mysticism from two prominent and well-known Indian poets, Saib Tabrizi and Bidel Dehlavi viewpoint which comes as a result of the divan by two poets. A perfect human is the wise and thought one, adheres to religions and is created according to Divine morality and has reached the peak of perfection in "good sayings, good morals and good deeds".
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
ابن سینا. 1404ق، الشفاء، قم: نشر مکتبة آیت الله المرعشی نجفی.
اقبال لاهوری، محمد. 2000م، مطالعه بیدل در پرتو اندیشههای برگسون، ترتیب و تدوین از حسین فراقی، مترجم علی بیات، لاهور: چاپخانه پرنت ایکسپرت.
اوستا، مهرداد. 1388ش، روش تحقیق در منطق زیبایی و انسان شناسی، تهران: انتشارات سوره مهر.
بهشتی، محمد و مهدی ابوجعفری. 1391ش، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج 2، تهران: انتشارات سمت.
بیدل دهلوی، میرزا عبدالقادر. 1371ش، دیوان اشعار، مصحح حسین آهی، تهران: انتشارات فروغی.
جهانگیری، محسن. 1367ش، محی الدین بن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حجازی، بهجت السادات. 1389ش، طبیبان جان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
حجازی، بهجت السادات. 1390ش، انسان کامل از نگاه عطار، تهران: انتشارات آوای نور.
خلیلی، خلیلالله. 1386ش، فیض قدس(احوال و آثار میرزا عبدالقادر بیدل)، مقدمه و تصحیح عفت مستشارنیا، چاپ اول، تهران: انتشارات عرفان.
دشتی، علی. 1390ش، نگاهی به صائب، زیر نظر دکتر مهدی ماحوزی، تهران: انتشارات زوار.
رازی، نجم الدین. 1373ش، مرصاد العباد، به اهتمام دکتر محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به آموزش عالی.
رزمجو، حسین. 1368ش، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سبحانی، جعفر. 1397ق، سیمای انسان کامل در قرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
سجادی، جعفر. 1362ش، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات طهوری.
شریعتمداری، علی. 1376ش، اصول تعلیم و تربیت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صائب تبریزی، محمد علی. 1365ش، دیوان اشعار، به کوشش محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم. 1370ش، تذکرة الاولیاء، میرزا محمد خان قزوینی، ج 1، تهران: انتشارات گنجینه.
فروزان فر، بدیع الزمان. 1373ش، شرح مثنوی شریف، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لاهیجی، شمس الدین محمد. 1337ش، شرح گلشن راز، تهران: انتشارات کتابفروشی محمودی.
مختاری، محمد. 1378ش، انسان در شعر معاصر(درک حضور دیگری)، تهران: انتشارات توس.
مطهری، مرتضی. 1362ش، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم:دفترانتشارات اسلامی.
مؤتمن، زین العابدین. 1364ش، گهرهای راز از دریای اندیشه صائب، تهران: بنگاه مطبوعات افشاری.
نسفی، عزیزالدین. 1377ش، الانسان الکامل، با پیش گفتار هانری کربن، ج 4، تهران: کتابخانه طهوری.
نصری، عبدالله. 1363ش، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه علامه طباطبایی.
مقالات
آل عصفور، محمد. 1385ش، «انسان کامل و انسان شناسی مولانا»، کاوشنامه، سال هفتم، شماره 12، صص 95-127.
پناهی، مهین و ثریا کریمی یونجالی. 1391ش، «آموزه اخلاقی وفای به عهد در متون عرفانی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال چهارم، شماره شانزدهم، صص 1-24.
توحیدیان، رجب. 1387ش، «اوصاف عقل در تقابل با عشق و جنون در دیوان صائب تبریزی و دیگر عرفا»، فصلنامه ادبیات فارسی، سال چهارم، شماره 12، صص 93-122.
حجت، محمد. 1387ش، «اثرپذیری صائب تبریزی از قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت، سال دوم شماره6، صص 104-89.
مرادی، محمدهادی و مهین عناقجه. 1390ش، «سیمای انسان کامل از دیدگاه قرآن و عرفان»، فصلنامه آفاق دین، سال دوم، شماره ششم.
نوریان، سید مهدی. 1388ش، «اندیشههای مولانا در اشعار شورانگیز صائب»، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی(گوهر گویا)، سال سوم، شماره اول، صص 10-1.
_||_The Holy Quran.
Nahj al-Balaghah (1990), translation by Mohammad Reza Ashtiani, Qom, publication of Imam Ali (as).
Attar Neishaburi, Mohammad ibn Ebrahim (1991), Tezkerat al-Awlia, Mirza Mohammad Khan Qazvini, 1, Tehran, Ganjineh Publishing House.
Avesta, Mehrdad (2009), Research Method in the Logic of Beauty and Anthropology, Tehran, Soureh Mehr Publications.
Beheshti, Mohammad; Abu Jafari, Mehdi (2012), The Muslim Scientists' Beliefs in Education and Its Basis, Tehran, Iran.
Dashti, Ali (2011), A Look at Saeb, Under the Survey of Dr. Mehdi Mahoozi, Tehran, Zwar Publishing.
Bidel Dehlavi, Mirza Abdul Qader (1992), Divan of Poems, Moderator of Hossein Ahi, Tehran, Foroughi Publishing
Forouzanarfar, Badie al-Zaman (1994), Explanation of Masnavi Sharif, Tehran, Scientific and Cultural Publishing
Hejazi, Behjat al-Sadat (2011), Full man from the viewpoint of Attar, Tehran, Avaya Noor Publications.
Hejazi, Behjat al-Sadat (2010), Physicians of John, Mashhad, Ferdowsi University Press.
Ibn Sina (1404), al-Shafa, Qom, the publication of Ayatullah al-Marashi Najafi.
Iqbal Lahouri, Mohammed (2000), Biddel Study in the Light of Bergson Thoughts, Arranged and Compiled by Hossein Farabi, Translator Ali Bayat, Lahore, Princeton Epspector Print.
Jahangiri, Mohsen (1988), Mohiuddin ibn Arabi, The outstanding figure of Islamic mysticism, Tehran, Tehran University Press.
Khalili, Khalilulullah (2007), Feyz Quds (Awal and works of Mirza Abdul Qadir Bidl), Introduction and Correction of Efat Māsharrania, First Edition, Tehran, Erfan Publication
Lahiji, Shamsuddin Muhammad (1958), Golshan Raz, Tehran, Mahmoudi Bookstore Publishing.
Moteman, Zain al-Abedin (1985), the secret ghosts of the Sea of Thoughts of Sa'eb, Tehran, Afshari press office.
Mokhtari, Mohammad (1999), Man in Contemporary Poem (Understanding Another Presence), Tehran, Toos Publishing.
Motahari, Morteza (1983), Mutual Services of Islam and Iran, Qom, Islamic Publications Office.
Nasafi, Azizeddin (1998), Alsan al-Qualam, with the preface of Henry Carbon, 4th c., Tehran, Library of Taheri.
Nasri, Abdullah (1984), The Complete Man's View from the Viewpoint of the Machayeb, Tehran, University of Allameh Tabatabai University.
Razi, Najmddin (1994), Mirsad al-Abad, under the direction of Dr. Mohammad Amin Riahi, Tehran, Scientific and Cultural Affairs Department affiliated to higher education.
Razmjoo, Hussein (1989), an ideal and perfect man in Persian epic and mystical literature, Tehran, Amir Kabir Publishing.
Sobhani, Ja'far (1397 AH), Perfect man's image in Quran, Qom, Islamic Propagation Office.
Sajjadi, Ja'far (1983), Mystical Dictionary and Expressions, Tehran, Taheri Publishing.
Saeb Tabrizi, Mohammad Ali (1986), Diwan of Poems, by Mohammad Ghahreman, Tehran, Scientific and Cultural Press.
Shariatmadari, Ali (1997), Principles of Education, Tehran, Tehran University Press.
Articles resources
Al-Asfour, Mohammed (2006), Full Man and Anthropology of Maulana, Explore Letters, seventh year, No. 12, pp. 95-127.
Hojjat, Mohammad (2008), Saeb Tabrizi's Effectiveness of the Holy Qur'an, Jiroft Comparative Literature Studies, Second Edition, No. 6, pp. 104-89.
Moradi, Mohammad Hadi; Anaghtah, Mahin (2011), The Complete Man's View from the Viewpoint of the Qur'an and Sufism, The Afzagin Dean's Seasonal Journal, Second Year, No. 6
Nourian, Seyyed Mehdi (2009), Rumi's thoughts in Shooragiz Sa'eb's poetry, Farsi Language and Literature Research (Gohar Goya), Third Year, No. 1, pp. 10-1.
Panahi, Mahin; Karimi Yunjali, Soraya (2012), The Ethical Doctrine of the Faith in Theosophical Texts, Research Paper on Educational Literature, Vol. 4, No.16, p. 1-24
Tawhidian, Rajab (2008), The characteristics of reason in contrast to love and insanity in the Divan Sa'eb Tabrizi and other mystics, The Fourth Edition of the Persian Literature Quarterly, No. 12, pp. 93-122.