مقایسه مقامات سیر و سلوک در عرفان اسلامی و تائوئیسم
محورهای موضوعی : شعرسوسن رفیعی راد 1 , محمد علی یوسفی 2 , رضا اسدپور 3
1 - دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی
2 - استادیار، گروه ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی
3 - استادیار، گروه عرفان اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر
کلید واژه:
چکیده مقاله :
سلوک، حرکت از نقطه مبدأ به سوی مقصد است. در سلوک عرفانی مقصد و نقطه پایان، فنای در توحید است. سلوک عرفانی که سفری انفسی و باطنی جهت نیل به ذروه کمال معنوی است در اندیشه‌های عرفانی در قالب مقاماتی ترسیم شده است. در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای منازل سلوک عرفانی در عرفان اسلامی و تائوئیسم مورد بحث تطبیقی قرار می گیرند تا به این سؤال پاسخ داده شود که وجوه اشتراک و اختلاف ساختار مقامات سلوک در عرفان اسلامی و عرفان تائوئی کدام‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در هر دو سلوک عرفان و تصوف اسلامی و عرفان تائوئی، سالک با پشت سر گذاشتن مراحل و مقامات سلوک و تزکیه از آلایش‌های نفسانی به وارستگی و معرفت و بصیرت شهودی دست یافته و در نهایت در فقر و فنای عرفانی و معادل آن در تائوئیسم به اشراق و شهود تائو نائل می‌گردد. عمده‌ترین افتراقات، دید شریعت مدارانه سالک مسلمان است که با تأکید بر عبادات حبّی در پی عبودیّت و کسب رضایت پروردگار خویش است. حال آنکه نظام سلوکی تائوئیسم فاقد چنین مفاهیمی است.
Mystical journey is the movement from the point of origin to the destination. In mystical behavior (journey), the destination and end point is annihilation in monotheism. Mystical journey, which is a spiritual and heartfelt one to reach the essence of spiritual perfection, is depicted in mystical thoughts in the form of Maqāmah. The method of this article is descriptive – analytical and comparative the library resources of mystical behavior in Islamic mysticism and Taoism are applied and discussed comparatively to answer the question: “what are commonalities and differences in the structure of Maqāmah in Islamic mysticism and Taoist mysticism? The findings show that in both Islamic mysticism, Sufism, and Taoist mysticism, the wayfarer has achieved intuition, knowledge, and awareness by leaving behind the stages and Maqāmah of cultivating sensual contaminants, and finally reaches conciousness in mystical poverty and annihilation and its equivalent in Taoism, in the enlightenment and intuition of the Tao. The main differences are the Shari'a-oriented viewpoint of the Muslim wayfarer who seeks worship and gain the pleasure of his Lord by emphasizing the kindness. since mystic journey of Taoism lacks such concepts.
قرآن کریم.
ابن‌عربی، محی الدین. 1368ش، الفتوحات المکیة، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن‌عربی، محی الدین. 2004م، رسائل(رسالة الأنوار وحلیة الأبدال)، بیروت: دار الکتب العلمیه.
احسایی، ابن ابی جمهور. 1405ق، عوالی اللئالی، قم: سید الشهدا.
انصاری، خواجه عبداﷲ. 1361ش، منازل السائرین، ترجمه عبدالغفور روانفرهادی، تهران: مولی.
انصاری، خواجه عبداﷲ. 1373ش، مجموعه رسائل فارسی، تصحیح محمد سرور مولایی، چ1، تهران: توس.
ایزوتسو، توشیهیکو. 1394ش، صوفیسم و تائوئیسم، ترجمه محمد جواد گوهری، چ6، تهران: نشر روزنه.
ایکهورن، ورنر. 1389ش، دانشنامه فشرده ادیان زنده(آیین تائو)، ترجمه نزهت صفای اصفهانی. چ1، تهران: نشر مرکز.
آدلر، جوزف. 1392ش، دین‌های چینی، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
آرتیمانی، رضی الدین. بی‌تا، دیوان اشعار، به کوشش محمد رسا, بی جا: بی نا.
بقلی شیرازی، روزبهان. 1374ش، شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، تهران: طهوری.
پاشایی، ع. 1394ش، تائو راهی برای تفکر، چ6، تهران: انتشارات حیدری.
چو جای و وینبرگ چای. 1369ش، تاریخ فلسفه چین، مترجم: ع، پاشایی، تهران: انتشارات گفتار.
چوآنگ دزو. 1385ش، چوآنگ دزو، مترجم: مسعود شیر بچه و مریم کمالی، چ1، تهران: انتشارت میترا.
سجادی، سید جعفر. 1375ش، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ3، تهران: طهوری.
سرّاج طوسی، ابونصر عبداﷲ بن علی. 1382ش، اللمع فی التصوف الاسلامی، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمه مهدی حجتی، تهران: اساطیر.
سلمی، ابو عبد الرحمن. 1372ق، طبقات الصوفیة، تحقیق نورالدین شریبه، مصر: دار الکتاب العربی.
سهروردی، شهابالدین یحیی بن حبش. 1364ش، عوارف المعارف، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی فرهنگی.
عطار نیشابوری، فریدالدین. 1381ش، الهی نامه، تصحیح فؤاد روحانی، چ6، تهران: زوار.
عین القضات همدانی، ابوالمعالی عبدالله بن محمد بن علی بن حسن بن علی میانجی. 1392ش، تمهیدات، به تصحیح عفیف عسیران، چ9، تهران: منوچهری.
غزالی طوسی، ابوحامد محمد. 1368ش، کیمیای سعادت، چ4، تهران: علمی فرهنگی.
غزالی طوسی، ابوحامد محمد. 1371ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی فرهنگی.
قشیری، ابوالقاسم. 1374ش، رساله قشیریه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی فرهنگی.
قیصری، داوود. 1375ش، شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، تهران: علمی فرهنگی.
کالتنمارک، ماکس. 1369ش، لائوتزو و آیین تائو، مترجم: شهرنوش پارسی پور، تهران: انتشارات به نگار.
گنون، رنه. 1387ش، نگرشی به مکتب باطنی اسلام و تائوئیسم، ترجمه دلارام قهرمان، تهران: انتشارات حکمت.
لاهیجی، شمسالدین محمد. 1385ش، مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.
لائوتسه، 1391ش، تائوتچینگ، ترجمه سودابه فضائلی، چ1، قم: انتشارات ادیان.
مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار، چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مستملی بخاری، ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد بن عبدالله. 1373ش، شرح التعرف، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
مولوی، جلال الدین. 1387ش، مثنوی معنوی، به اهتمام توفیق سبحانی، تهران: روزنه.
میبدی، ابوالفضل رشید الدین. 1371ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: بی نا.
میلر، جیمز. 1395ش، مقدمه‌ای کوتاه بر آیین دائو، مترجم: مهدی لک‌زایی و ابوبکر ساوار، چ1، قم: نشر ادیان.
نسفی، عزیزالدین. 1388ش، الانسان الکامل، تصحیح ماژیران موله، تهران: انتشارات طهوری.
نیکلسون، رینولد آلن. 1384ش، شرح مثنوی معنوی مولوی، چ1، تهران: علمی فرهنگی.
واتس، آلن. 1379ش، آئین دائو طریقتی ماورای پویندگی، ترجمه فریده مهدوی دامغانی. چ1، تهران: نشر تیر.
واتس، آلن. 1384ش، دائو شیوه آبگونه، ترجمه مجید آصفی، چ اول، تهران: نشر کلام شیوا.
ویلهلم، ریچارد. 1393ش، راز گل زرین، پیشگفتار کارل گوستاو یونگ، ترجمه هرمز ریاحی، تهران: نشر نی.
هجویری، علی بن عثمان. 1386ش، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
همایی، جلال الدین. 1374ش، تصوف در اسلام و نگاهی به عرفان ابو سعید ابوالخیر، قم: نشر هما.
مقالات
پناهی آراللو، مائده. 1389ش، «انسان کامل- فرزانه»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 11، صص 47- 51.
عاقلی، سیامک. بی‌تا، «تائو کهن‌ترین مکتب عرفان چینی»، مجله دین و عرفان، آدینه ش27، صص 32- 33.
فریدی، مریم و مهدی تدین. 1392ش، «از فنا تا وحدت در اندیشه مولانا و ابن فارض»، مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 27، صص 7-27.
_||_Holy Quran.
Ibn Arabi, Mohieddin. 2005, the Meccan Conquests, Cairo: The General Egyptian Book Authority.
Ibn Arabi, Mohieddin. 1984, Letters (Risala al-Anwar and Hilya al-Abdal), Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
Ahsai, Ibn Abi Jomhour. 1984, Awali Al-Luali, Qom: Sayyid Al-Shuhada.
Ansari, Khajeh Abdollah. 2002, Manazel Al-Saereen, translated by Abdol Ghafoor Ravanfarhadi, Tehran: Mola Press
Seraj Tousi, Abu Nasr Abdollah bin Ali. 2003., The Shining in Islamic Mysticism, corrected and marked by Reynolds Allen Nicholson, translated by Mehdi Hojjati, Tehran: Asaatir
Salma, Abu Abd al-Rahman. 1993, Layers of Sufism, investigated by Noureddine Sheribeh, Egypt: Dar al-Kitab al-Arabi.
Suhrawardi, Shihab-al-Din Yahya bin Habash. 1985, Aarif Al-Ma’arif, by Qassem Ansari, Tehran: Elmi Farhangi.
Qeysari, Davoud. 1996, Explanation of Fusūs al-Hukm, by Kushsh Seyyed Jalal al-Din Ashtiani, Tehran: Elmi Farhangi.
Lahiji, Shams al-Din Muhammad. 2006, Keys to Miracles in the Explanation of Golshan e Raz, Introduction and Correction, Muhammad Reza Barzegar Khaleqi and Effat Karbasi, Tehran: Zavvar
Meybodi, AbulFazl Rashid Al-Din. 1992, Uncovering the Secrets and the Several Righteous, by Ali Asghar Hekmat, Tehran
Nasafi, Azizeddin. 2009, Complete Human, Correction of Majiran Mole, Tehran: Tahouri Publications.
Hajwiri, Ali bin Othman, 2007, Kashf al-Mahjoub, Edited by Mahmoud Abdi, Tehran: Soroush.
Ansari, Khajeh Abdollah 1994, Collection of Persian Essays, edited by Mohammad Sarvar Molaei, Tehran: Toos.
Izutsu, Toshihiko. 2015, Sufism and Taoism, translated by Mohammad Javad Gohari,Tehran: Rozaneh Publishing.
Eickhorn, Werner. 2010, Compact Encyclopedia of Living Religions (Taoism), translated by Nozhat Safa Isfahani. Tehran: Markaz Publishing.
Adler, Joseph. 2013, Chinese Religions, translated by Hassan Afshar, Tehran: Markaz Publishing.
Artimani, Razi Al ddin. Poetry Divan, by Mohammad Rasa,
Baqli Shirazi, Ruzbihan. 1995, Description of Surface, Correction by Henry Carbon, Tehran: Tahoori.
Pashaei, A. 2015, Tao is a way of thinking, Tehran: Heidari Publications.
Chuang Tzu, 2006, Translator: Massoud Shirbacheh and Maryam Kamali,, Tehran: Mitra Publishing.
Sajadi, Seyed Jafar 1996, Dictionary of Mystical Terms and Expressions, Tehran: Tahoori.
Attar Neyshabouri, Fridaldin. 2002, Elahinameh, edited by Fouad Rouhani, Tehran: Zavvar.
Ein Al-Qodat Hamedani, Abu al-Ma'ali Abdollah bin Muhammad bin Ali bin Hassan bin Ali. 2013, Preparations, edited by Afif Asiran, Tehran: Manouchehri.
Ghazali Tusi, Abu Hamid Muhammad. 1992, Alchemy of Happiness, by Hossein Khadio Jam, Tehran: Elmi Farhangi Press.
Kaltenmark, Max. 1990, Lao Tzu and Taoism, translated by Shahrnosh Parsipour, Tehran: Behnegar Publications.
Guénon, René. 2008, An Attitude Towards the Inner School of Islam and Taoism, translated by Delaram Ghahraman, Tehran: Hekmat Publications.
Rumi, Jalaleddin 2008, Masnavi Manavi, by Tawfiq Sobhani, Tehran: Rozaneh.
Miller, James. 2016, a short introduction to Daoism, translated by Mehdi Lakzaei and Abu Bakr Savar, Qom: Religions Publishing.
Nicholson, Reynold Allen. 2005, Description of Rumi's spiritual Mathnavi, Tehran: Elmi Farhangi Press
Watts, Allen. 2000, Dao religion is a way beyond transcendence, translated by Farideh Mahdavi Damghani. Tehran: Tir Publishing.
Watts, Allen. 2005, Dao style, translated by Majid Asefi, Tehran: Shiva Kalam Publishing.
Wilhelm, Richard. 2014, The Secret of the Golden Flower, preface by Carl Gustav Jung, translated by Hormoz Riahi, Tehran: Ney Publishing.
Homayi, Jalaluddin 1995, Sufism in Islam and a look at the mysticism of Abu Saeed Abu al-Khair, Qom: Homa Publishing.
Articles
Panahi Aral loo, Maedeh. 2010, "The Perfect-Wise Man", Information on Wisdom and Knowledge, Vol. 11, pp. 47-51.
Aqeli, Siamak,"Tao is the oldest school of Chinese mysticism", Journal of Religion and Mysticism, Adineh 27, pp. 32-33.
Faridi, Maryam and Mehdi Tadayon. 1392, "From annihilation to unity in the thought of Rumi and Ibn Farez", Studies in Comparative Literature, Vol. 27, pp. 7-27.