بررسی تطبیقی تموز در ادبیات عرب با حاجی فیروز در ادبیات فارسی

محورهای موضوعی : شعر

زهرا علی یاری ¹ , حسین شمس آبادی ² , سبحان کاوسی ³

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد،گروه زبان و ادبیات عربی،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه کوثر بجنورد،بجنورد،ایران.
2 - دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران. (نویسنده مسؤول)
3 - استادیار، گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/02/19 تاریخ پذیرش : 1401/06/28 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: تموز, دوموزی, اسطوره, حاجی فیروز,

چکیده مقاله :

حضور نمادین اسطوره و بازآفرینی آن در ادبیّات معاصر جهان، از جمله ادبیّات فارسی و عربی، سبب نوآوری و غنای ادبیّات گردیده است. بر اساس اهمیت و تاثیری که اسطوره ها در محتوا و اندیشه آثار ادبی دارند و لزوم بررسی تطبیقی این تاثیر در ادبیات ملل، در پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، به تبیین علل و شیوه‌های کاربست نمادین اسطوره تموز در فرهنگ و ادبیات عربی و اسطوره حاجی فیروز در فرهنگ و ادبیات فارسی می پردازیم. نتایج این تحقیق بیانگر آن است اسطوره تموز در ادبیات عربی، به صورت نمادین به کار رفته و حاکی از رستاخیز، تجددخواهی،امید و حیات دوباره است و شاعرانی چون خلیل حاوی، بیاتی، سیاب و.. بنابر اوضاع سیاسی و اجتماع حاکم بر جوامع عربی به صورت نمادین از آن بهره گرفته‌اند. از سویی دیگر شخصیت اسطوره ای حاجی فیروز در اشعار شاعران معاصر فارسی به کار نرفته اما در تصنیف‌های عامیانه، به عنوان نمادی از نوروز، نوزایی، دگرگونی، شادی، مبارزه منفی، و بازگشت دوباره جلوه‌گر شده است. علی‌رغم برخی شباهتا میان اسطوره تموزی و حاجی فیروز، به نظر می‌رسد بازخوانی متن‌های مرتبط با دو موزی و شباهت‌های بین او و حاجی فیروز برای هم ریشه دانستن این دو کافی نیست و نمی‌توان تموز و حاجی فیروز را دارای ریشه‌ای مشترک دانست.

چکیده انگلیسی:

The symbolic presence of the myth and its re-creation in the contemporary literature of the world, including Persian and Arabic literature, has caused the innovation and richness of literature. Based on the importance and impact that myths have on the content and thought of literary works and the necessity of a comparative study of this impact in the literature of nations, in the present research, with a descriptive-analytical method, to explain the causes and methods of the symbolic use of the Tammuz myth in Arabic culture and literature and mythology. Haji Firouz in Persian culture and literature. The results of this research show that the myth of Tammuz in Arabic literature is used in a symbolic way and indicates resurrection, modernism, hope and new life, and poets such as Khalil Al-Mawahir, Bayati, Siyab, etc. Arabic has used it symbolically. On the other hand, the mythical figure of Haji Firoz has not been used in the poems of contemporary Persian poets, but in folk ballads, it has been manifested as a symbol of Nowruz, rebirth, transformation, joy, negative struggle, and return. Despite some similarities between the myth of Tammuz and Haji Firouz, it seems that rereading the texts related to the two Muzis and the similarities between him and Haji Firouz are not enough to identify the two as having the same origin, and Tammuz and Haji Firouz cannot be considered to have a common origin.

منابع و مأخذ:

سرکارتی، بهمن (1378 ) سایه های شکار شده، گزیده مقالات فارسی، تهران، قطره.

روتون، ک، ک(1378) اسطوره، ترجمه أبوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر مرکز.

آذرنوش،آذرتاش(1384) فرهنگ معاصرعربی-فارسی، چاپ هفتم، تهران.

الف- کتابها

سرکارتی، بهمن (1378 ) سایه های شکار شده، گزیده مقالات فارسی، تهران، قطره.

روتون، ک، ک(1378) اسطوره، ترجمه أبوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر مرکز.

آذرنوش،آذرتاش(1384) فرهنگ معاصرعربی-فارسی، چاپ هفتم، تهران.

کزازی، میر جلال الدین(1372) رویا - حماسه - اسطوره ، تهران، نشر مرکز .

عبدالرضا، علی، (1984) الأسطوره فی شعرالسیاب، بیروت، دار الرائد العربی.

زکی، احمدکمال، (1975) الأساطیر، ط1، قاهره، دراسةحضاریةمقارنة، مکتبة الشباب.

حمادی، وطفاء، (1998) التراث اثره فی مسرح توفیق‌الحکیم، القاهره، المجلس الأعلی للثقافة.

الجیوسی، سلمی خضراء  (2001) الإتجاهات و الحرکات فی الشعر العربی الحدیث،دارالعلم.

شهری، جعفر(1378)  تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیـزدهم، تهران، رسا.

هنری، مرتضى(1353)آیینهای نوروزی، تهران،مرکز مردم شناسی ایران.

نصری اشرفی، جهانگیر(1391)  وازیگاه، تهران،آرون.

مستوفی، عبدالله(1362) شرح زندگانی من، تهران،زوار.

حاوی،خلیل(1979)  الدیوان، بیروت: دار العوده.

السیاب، بدر شاکر( 2000) الأعمال الشعریه الکامله، بغداد: دار الحریه للطباعه و النشر، الطبعه الثالثه.

حاوی، ایلیا(1986)مع خلیل حاوی فی سیره حیاته و شعره، بیروت، دار الثقافۀ.

البیاتی، عبدالوهاب(1995) الأعمال الشعریۀ، بیروت، المؤسسۀ العربیۀ للدراسات و النشر، المجلد الثانی.

مزداپور ، کتایون (۱۳۷۵) پژوهشی در اساطیر ایران ، تهران ، نشر دانشگاه فردوسی مشهد .

قلی زاده، خسرو( 1387) فرهنگ اساطیر ایرانی،تهران، شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.

عفیفی، رحیم(1383) اساطیر فرهنگ ایران، نشر توس، تهران،چاپ اول.

بیرونی، ابروریحان( 1389) آثار الباقیه، ترجمه: اکبر دانا سرشت،تهران، امیرکبیر.

ب- مقالات

فضایلی، سودابه(1388) «فیروز مقدس: بحثی در نمادشناسی حاجی‌فیروز، طلایه‌دار نوروز و بهار، آزما، شم‍اره 64.

سلیمی، علی، بررسی تطبیقی اسطوره سندباد در شعر بدر شاکر السیاب و خلیل حاوی (۱۳۹۰) مجله زبان و ادبیات عربی، سال سوم، شماره چهار.

ملاابراهیمی، عزت؛ سالمی، محمد(1396)  دلالت های معنایی اسطوره تموز در شعر خلیل حاوی و عبدالوهاب البیاتی، مجله نقد ادبی، سال هفتم، پیاپی14.