مرگ و بی‌مرگی و سرنوشت پس از مرگ در شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسۀ هومر (یک بررسی تطبیقی)
محورهای موضوعی : شعر
محمدرضا بذرافشان
1
,
جواد مهربان
2
*
,
بتول فخراسلام
3
1 -
2 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد مشهد
3 - گروه ادبیات، دانشگاه آزاد، واحد مشهد، مشهد، ایران
کلید واژه: مرگ, رویین¬تنی, بررسی تطبیقی, ایلیاد, ادیسه, شاهنامه.,
چکیده مقاله :
قهرمانان آثار بزرگ حماسی و ادبی جهان، گاه از ویژگی¬هایی دارند که بر عظمت آن‌ها افزوده است. این ویژگی¬ها گاه با دیگر شخصیت¬ها مشترک و مخصوص یک نفر بوده است. رویین¬تنی برای قهرمان خاص، در پاره¬ای از آثار حماسی وجود دارد. آنچه باعث تفاوت آن¬ها می-شود، چگونگی مرگ یا از بین رفتن شرایط بی‌مرگی است. ازآنجاکه زبان فارسی و یونانی ازنظر فرهنگ و بن‌مایه‌های مشترک ادبی شباهت¬های زیادی دارند، بررسی تطبیقی کمک شایانی به چگونگی تأثیر و تأثر پذیرفتنِ شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه خواهد داشت. در این جستار، شباهت¬ها و تفاوت¬های مرگ و سرنوشت پس از مرگ و بی‌مرگی، در این آثار با روش تحقیق نظری (بنیادی)، صورت گرفته است. این پژوهشِ کیفی به روش تحلیل محتواست و بر اساس یادداشت¬ها و مطالبی که از رهگذر بررسی تطبیقی بین شاهنامه فردوسی و کتاب ایلیاد هومر از منظر مکتب فرانسوی صورت گرفته، تنظیم شده است. برای روشن¬تر شدن مطلب، موارد مشابه یا برابری¬های موجود در آثار حماسی پیش از اسلام نیز، که اندیشه¬های شاهنامه از آن بی‌بهره نبوده، بررسی شده است. بررسی انجام شده همسانی¬ها و باورهای ایرانیان و یونانیان را که در حماسه¬های آن¬ها تجلی یافته است، نشان می¬دهد. با بررسی بن¬مایه¬های مرگ، سرنوشت پس از مرگ، بی¬مرگی، جاودانگی و رویین‌تنی در شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه هومر مشخص شد همه این موارد با نگاه خداشناسانه و منطق دینی هر فرهنگ و تمدنی که شاعر این اسطوره¬ها در آن پرورش یافته است، در ارتباط است.
The great epic works of the world have heroes and champions who possess unique characteristics that make them prominent. Some of these characteristics may be shared with other characters, while some may be specific to one person. For instance, immortality or the physical appearance of a particular hero may exist in some epic works. The difference in the examined aspects of these heroes is often determined by how death or the loss of immortality conditions them. Persian and Greek languages have many similarities with each other in terms of culture and common literary principles. Therefore, a comparative study of Ferdowsi's Shahnameh and Homer's Iliad and Odyssey can help understand how they are influenced and accepted. This study compares the similarities and differences between death and destiny after death and immortality, which is referred to as physicality, in these works using the theoretical research method. To elucidate this matter, similar cases or similarities in pre-Islamic epic works have been examined where Shahnameh's ideas were found to be beneficial. The study shows the similarities and beliefs between Iranians and Greeks, as demonstrated in their epics. By examining the themes of death, fate after death, deathlessness, immortality, and physical appearance in Ferdowsi's Shahnameh, as well as Homer's Iliad and Odyssey, it was shown that all these are related to the theological view and religious logic of every culture and civilization in which the poet of these myths is raised.
آموزگار، ژاله و احمد تفضلی. (1393). اسطوره زندگی زردشت، تهران: نشر چشمه، چاپ سوم.
آیدنلو، سجاد. (1385). «بار دیگر رستم و اسفندیار»، مجله جهان کتاب، س 11، ش 5-7، صص 14-20.
hفلاطون. (1346). فایدون، فایدروس، ترجمه: محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
امیدسالار، محمود. (1374). «اسفندیار و آشیل»، مجله ایران‌شناسی، سال دهم، شماره 40، ص 734-780.
................................ . (1381). «راز رویین‌تنی اسفندیار»، مجموعه جستارهای شاهنامه شناسی و مباحث ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
اوستا. (1356). یشت¬ها، ترجمه ابراهیم پورداود، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اوشیدری، جهانگیر. (1383). دانشنامه مزدیسنا، تهران: انتشارات مرکز، چاپ سوم.
باقری، مهری. (1395). اسفندیارنامه. تهران: طهوری. چاپ دوم.
بهار، مهرداد. (1397). جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: انتشارات فکر روز، چاپ سوم.
بهرام پژدو، زردشت. (1338). زراتشت‌نامه، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات کتابخانه طهوری.
بهرامی، ایرج. (1385). رویین‌تنی و جاودانگی در اساطیر، تهران: زوار ورجاوند.
پرتوی، مهدی. (1352). «ریشه¬های تاریخی امثال‌وحکم»، مجله هنر و مردم، فروردین 1352، اداره هنرهای زیبای کشور و وزارت فرهنگ و هنر، تهران. شماره 125.
خالقی مطلق، جلال. (1388). گل رنج‌های کهن: برگزیده مقالات درباره شاهنامه فردوسی، تهران: نشر ثالث.
دادگی، فرنبغ. (1395). بندهش، ترجمه مهرداد بهار، تهران: انتشارات توس، چاپ پنجم.
سرکاراتی، بهمن. (1357). «بنیان اساطیری حماسة ملی ایران»، مجله شاهنامه‌شناسی ج 1، تهران: بنیاد شاهنامه‌شناسی.
شمیسا، سیروس. (1373). انواع ادبی. تهران: انتشارات فردوسی، چاپ دوم.
صفا، ذبیح‌الله. (1374). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: نشر پیروز. چاپ دوم.
عبادیان، محمود. (1387). سنت و نوآوری در حماسه¬سرایی (مباحثی از ادبیات تطبیقی). تهران: مروارید. چاپ دوم.
فاطمی، سعید. (1347). مبانی فلسفی اساطیر یونان و رم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران،
فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه فردوسی، تصحیح جلال خالقی مطلق، نیویورک: نسخه الکترونیکی.
کارنوی، ا.ج. (1341). اساطیر ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی، تبریز: انتشارات اپیکور.
کوروجی کویاجی، جهانگیر. (1371). پژوهش¬هایی در شاهنامه، گزارش جلیل دوستخواه، تهران: نشر زنده رود.
گریمال، پیر. (1367). فرهنگ اساطیر یونان و رم، ترجمه بهمنش، ج 1، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم.
معین، محمد. (1385). فرهنگ فارسی معین یک جلدی، تهران: انتشارات معین، چاپ هشتم.
مسکوب، شاهرخ. (1351). سوگ سیاوش، تهران: انتشارات خوارزمی.
........................... . (1402). مقدمه بر رستم و اسفندیار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم.
مینوی، مجتبی. (1346). فردوسی و شعر او، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
ندا، طه. (1380). ادبیات تطبیقی، تهران: انتشارات فرزان.
نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر. (1387). تاریخ بخارا، ترجمه: ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی، تهران: انتشارات توس، چاپ سوم.
نوظهور، یوسف. (۱۴۰۱). «تحلیلی از مسئله مرگ آگاهی در اندیشه فردوسی». در: سخن گفتن پهلوانی (مجموعه مقالات همایش پیام شاهنامه. پایندگی زبان فارسی). به کوشش علیرضا قیامتی، با نظارت و مقدمه محمد جعفر یاحقی. مشهد: نشر تمرین.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره¬ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
هومر. (1349). ایلیاد. ترجمه سعید نفیسی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
........... . (1350). ادیسه. ترجمه سعید نفیسی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یاحقی، محمدجعفر. (1398). فرهنگ اساطیر و داستان واره¬ها در ادبیات فارسی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ ششم.
یارشاطر، احسان. (1368). پیشگفتار تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان. ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
یوسفی، غلامحسین. (1356). چشمه روشن. تهران: انتشارات علمی، چاپ دوم.