بررسی انگل‌های کرمی دستگاه گوارش ماهی کفشک زبان گاوی (Cynogossus bilineatus) صید شده از سواحل بندر عباس
محورهای موضوعی : فصلنامه زیست شناسی جانوریعبدالحسین دلیمی 1 * , کرانه پری زاده 2
1 - گروه انگل شناسی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - دانشگاه پیام نور، واحد بین الملل قشم، قشم ایران
کلید واژه: ماهی کفشک زبان گاوی, انگل‌های کرمی, آنیزاکیس, بندرعباس,
چکیده مقاله :
بررسی انگل‌های کرمی دستگاه گوارش ماهیان می‌تواند اطلاعات ما را در مورد انتشار انگل، ویژگی میزبان و سلامت مواد غذایی به ویژه در مورد ماهیان خوراکی خلیج فارس کامل نماید. هدف از انجام این مطالعه، بررسی انگل‌های کرمی دستگاه گوارش ماهی کفشک زبان گاوی صید شده در سواحل بندرعباس بوده است. بدین منظور دستگاه گوارش 50 قطعه ماهی کفشک زبان گاوی در طول فصل تابستان سال 96 در بندرعباس مورد بررسی قرار گرفت. ماهیان پس از تهیه به آزمایشگاه منتقل شدند و قسمتهای مختلف بدن آن‌ها برای بررسی مورفومتریک اندازهگیری شد. سپس کل دستگاه گوارش ماهی‌ها از بدن خارج و با قیچی کوچک در ظرف باز شد و محتویات دستگاه گوارش و حفره بدن برای وجود کرم جستجو شد. سپس انگل‌ها رنگآمیزی و با کمک منابع معتبر شناسایی شدند. انگل‌های کرمی که از دستگاه گوارش کفشک زبان گاوی جداسازی و شناسایی شدند شامل ترماتودهای Lepocreadioides zebrini و آکانتوسفال Hemiradinorhynchus leuciscus به ترتیب با میزان آلودگی 10 و 2 درصد بودهاند. علاوه بر این، سستود Scolex pleuronectis، لارو Trypanorhyncha و همچنین Anisakis sp هر کدام با میزان آلودگی 2 درصد از کفشک زبان گاوی تشخیص داده شدند. همه این انگل‌ها برای اولین بار از کفشک زبان گاوی صید شده از سواحل خلیج فارس گزارش می‌شوند. گزارش این انگل براي اولين بار از کفشک زبان گاوی، بر اهمیت ادامه بررسیهای انگلی برای درک بهتر تنوع زیستی و روابط اکولوژیکی در این محیط دریایی تاکید دارد.
Studying helminth parasites of the digestive tract of fish can complete our information about parasite distribution, host characteristics, and food safety, especially regarding edible fish in the Persian Gulf. The aim of this study was to investigate helminth parasites in the digestive tract of Cynogossus bilineatus caught off the coast of Bandar Abbas. For this purpose, the digestive tract of 50 C. bilineatus was examined during the summer of 2017 in Bandar Abbas. After procuring the fishes, they were transferred to the laboratory and different parts of their bodies were measured for morphometric study. Then whole digestive tract of the fishes was removed, opened with a small scissor into a dish and the content digestive tract and body cavity searched for the presence of helminth. Finally, the parasites were then stained and identified with the help of reliable sources. The helminthic parasites that were recovered from the digestive tract of the fishes were identified as follows: The trematodes Lepocreadioides zebrini and acanthocephalan Hemiradinorhynchus leuciscus were recovered from C. bilineatus with 10% and 2% infection rate respectively. In addition, cestodes Scolex pleuronectis, Trypanorhyncha larvae, as well as Anisakis sp each with a 2% infection rate were isolated from C. bilineatus. All these parasites are reported for the first time from C. bilineatus caught from the coasts of the Persian Gulf. The finding of Scolex pleuronectis, Trypanorhyncha larvae, and Anisakis sp. as new records for C. bilineatus highlights the importance of continued parasitological surveys to better understand the biodiversity and ecological relationships within this marine environment.
1. Menon AGK. A systematic monograph of the tongue soles of the genus Cynoglossus Hamilton-Buchanan (Pisces: Cynoglossidae). Smithsonian Contribtions to Zoology. 1977;238:1-129. doi.org/10.5479/si.00810282.238.
2. Iranian fishes data resource. The Persian Gulf and the Sea of Oman, Family of Cynoglossidae http://fishbase.ir/ persiangulf_gulf_of_oman/Cynoglossidae.html.
3. Azodi M, Peyghan R, Razi Jalali MH, Ghorbanpour M. Investigation on worm infestation of digestive tract in Persian gulf Cynoglossus bilineatus. Vet Res Biol Prod. 2017;30(4):114-124.
4. Schmidt GD. How to know the tapeworms.Wm C. Brown Company Publishers, USA. 1970.
5. Yamaguti S. The digenetic trematodes of vertebrates Part I and II, in Systema helminthum Volume I, (New York) 1958; Pp:1141-1143.
6. Yamaguti S. The nematodes of vertebrates, in Systema Helminthum Volume III (John Wiley and Sons, New York), 1961.
7. Yamaguti S. Acanthocephala in Systema Helminthum, Volume V, (Interscience Publication, New York), 1971.
8. Parvaneh M, Khaivar N, Nikpour Y, Nabavi SM. Heavy metals (Hg, Cd, Pb, Ni, Cu) concentrations in Euryglossa orientalis and sediments from Khur-e-Musa Creek in Khuzestan Province. Iran Sci Fish J. 2011; 20(2):17-26.
9. Payghan R, Nabavi L, Kiani F. Infection of yellowfin tuna (Acanthopagrus latus) and two-banded tuna in the Persian Gulf with helminth parasites. J Sci Shahid Chamran Univ. 2008;19:111-123. [In Persian]
10. Sharples AD, Evans CW. Taxonomy of the metazoan parasites of the snapper pagrus auratus in New Zealand Ectoparasites. New Zealand J Zool. 1995; 2:143-161.
11. Yamaguti S. Studies on the helminthes fauna of Japan. Pt 9. Nematodes of fishes. Japanese Society of Zoo and Wildlife Medicine, 1934;6:334-386.
12. Rasouli S. 2014. Investigation of parasitic nematodes of the Anizakidae family in the yellowfin tuna (Acanthopagrus latus) from the northern coast of the Persian Gulf, Iran. Comp Pathobiol. 11(4):1437-1446. [In Persian]
13. Mokhayr B. Observation of false tongue in redfish (Lutjanus johnii) and some other fish of the Persian Gulf, Vet Fac Lett. 1974;30(4):61-75. [In Persian]
14. Payghan R, Haghoghi-Rad N, Yousef Dezfouli A. Investigation of the infection of Silver pomfret (Pampus argenteus) and fat grouper (Epinephelus tauvina) in the Persian Gulf with helminth parasites. Pazhohesh va Sazandegi. 2004;62:55-49. [In Persian]
15. Eslami A, Mokhayer B. Nematode larvae of medical important found in market fish in Iran. Pahlavi Med J. 1977;8(3):345-348.
16. Mokhayr B. List of parasites of Iranian sturgeon, Vet Fac Bull. 1973;29(1):1-11.
17. Eslami A, Kokneshahri M. Study on the helmithiasis of Rutilus frisii kuttum from south Caspian Sea. Acta Zoologica et Pathologica Antverpiensia, 1978;70:153-155.
18. Mesbah M., Razi Jalali M.H., Alishahi M., Akbarzadeh A. Investigation of infection of Karkheh Barbus grypus with nematodes common to humans. Iran Vet J. 2010;6(3):20-27. [In Persian]
19. Anantaraman S. Larval cestodes in marine invertebrates and fishes with a discussion of the life cycles of the Tetraphyllidea and the Trypanorhyncha. Zeitschrift für Parasitenkunde. 1963; 23:309-314.
20. Fernandez M, Javier Aznar F, Montero FE, Georgiev BB, Raga JA. Gastrointestinal helminths of Cuvier’s beaked whales, Ziphius cavirostris, from the western Mediterranean. J Parasitol. 2004;90(2):418-420.
21. Chambers C.B., Cribb T.H., Jones M.K. Tetraphyllidean metacestodes of teleosts of the Great Barrier Reef, and the use of in vitro cultivation to identify them. Folia Parasitologica. 2000;47:285-292.
22. Pronin NM, Fleischer GW, Baldanova DR, Pronina SV. Parasites of the recently established round goby (Neogobius melanostomus) and tubenose goby (Proterorhinus marmoratus) (Gobiidae) from the St. Clair River and Lake St. Clair, Michigan, USA. Folia Parasitologica (Ceske Budejovice), 1997;44(1):1-6.
23. Tavares LER, Bicudo AJA, Luque JL. Metazoan parasites of needlefish Tylosurus acus (Lacepede, 1803) (Osteichthyes: Belonidae) from the coastal zone of the State of Rio de Janeiro, Brazil. Revista Brasileira de Parasitologia Veterinaria 2004;13(1):36-40.
24. Shen, J.W., Qiu, Z.Z. Studies on the trematodes of fishes from the Yellow Sea and the Bo Hai Sea. Beijing: Science Press. 1995; pp. 207 [In Chinese].
25. Yamaguti S. Studies on the helminth fauna of Japan. Part 16. Trematodes of fishes, III. Published by the author, Kyoto. 1936; pp:1-6.
26. Bagherpour A, Afsharnasab M, Mobedi I, Jalali B, Mesbah M. Prevalence and intensity of internal parasitic helminthes infected Black sole fish, Brachirus orientalis (Bloch and Schneider, 1801) in the Persian Gulf. Iran J Fish Sci. 2011;10(4):570-584.
27. Hosseini SH, Alinezhad S, Mobedi I, Halajian A, Karimi E, Ahoo MB, Yasemi M. Study on the parasites of Pseudorhombus elevatus, Psettodes erumei and Brachirus orientalis from the Persian Gulf, Iran. Iran J Fish Sci. 2013;12(4): 827-835.
زیستشناسی جانوري، سال هفدهم، شماره سوم، بهار 1404، صفحات 24-13، دلیمی و پریزاده
A survey on Gastrointestinal Helminths of Cynogossus bilineatus Caught from the Coasts of Bandar Abbas
Abdolhossein Dalimi1*, Karaneh Parizadeh2
1- Department of Parasitology, Faculty of Medical Sciences, Tarbiat Modares University, P.O.Box:14115-331, Tehran, Iran
2- Payame Noor University, Qeshm International Branch, Qeshm, Iran
*Corresponding author: dalimi_a@modares.ac.ir
Received: 26 February 2025 Accepted: 20 April 2025
DOI:
Abstract
Studying helminth parasites of the digestive tract of fish can complete our information about parasite distribution, host characteristics, and food safety, especially regarding edible fish in the Persian Gulf. The aim of this study was to investigate helminth parasites in the digestive tract of Cynogossus bilineatus caught off the coast of Bandar Abbas. For this purpose, the digestive tract of 50 C. bilineatus was examined during the summer of 2017 in Bandar Abbas. After procuring the fishes, they were transferred to the laboratory and different parts of their bodies were measured for morphometric study. Then whole digestive tract of the fishes was removed, opened with a small scissor into a dish and the content digestive tract and body cavity searched for the presence of helminth. Finally, the parasites were then stained and identified with the help of reliable sources. The helminthic parasites that were recovered from the digestive tract of the fishes were identified as follows: The trematodes Lepocreadioides zebrini and acanthocephalan Hemiradinorhynchus leuciscus were recovered from C. bilineatus with 10% and 2% infection rate respectively. In addition, cestodes Scolex pleuronectis, Trypanorhyncha larvae, as well as Anisakis sp each with a 2% infection rate were isolated from C. bilineatus. All these parasites are reported for the first time from C. bilineatus caught from the coasts of the Persian Gulf. The finding of Scolex pleuronectis, Trypanorhyncha larvae, and Anisakis sp. as new records for C. bilineatus highlights the importance of continued parasitological surveys to better understand the biodiversity and ecological relationships within this marine environment.
Keywords: Cynogossus bilineatus, helminth parasites, Anisakis, Bandar Abbas.
بررسی انگل‌های کرمی دستگاه گوارش ماهی کفشک زبان گاوی (Cynogossus bilineatus) صید شده از سواحل بندر عباس
عبدالحسین دلیمی1*، کرانه پریزاده2
1- گروه انگلشناسی، دانشکده علوم پزشکی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2- دانشگاه پیام نور، واحد بینالملل قشم، قشم، ایران
*مسئول مکاتبات: dalimi_a@modares.ac.ir
تاریخ دریافت: 08/12/1403 تاریخ پذیرش: 31/01/1404
DOI:
چکیده
بررسی انگل‌های کرمی دستگاه گوارش ماهیان می‌تواند اطلاعات ما را در مورد انتشار انگل، ویژگی میزبان و سلامت مواد غذایی به ویژه در مورد ماهیان خوراکی خلیج فارس کامل نماید. هدف از انجام این مطالعه، بررسی انگل‌های کرمی دستگاه گوارش ماهی کفشک زبان گاوی صید شده در سواحل بندرعباس بوده است. بدین منظور دستگاه گوارش 50 قطعه ماهی کفشک زبان گاوی در طول فصل تابستان سال 96 در بندرعباس مورد بررسی قرار گرفت. ماهیان پس از تهیه به آزمایشگاه منتقل شدند و قسمتهای مختلف بدن آن‌ها برای بررسی مورفومتریک اندازهگیری شد. سپس کل دستگاه گوارش ماهی‌ها از بدن خارج و با قیچی کوچک در ظرف باز شد و محتویات دستگاه گوارش و حفره بدن برای وجود کرم جستجو شد. سپس انگل‌ها رنگآمیزی و با کمک منابع معتبر شناسایی شدند. انگل‌های کرمی که از دستگاه گوارش کفشک زبان گاوی جداسازی و شناسایی شدند شامل ترماتودهای Lepocreadioides zebrini و آکانتوسفال Hemiradinorhynchus leuciscus به ترتیب با میزان آلودگی 10 و 2 درصد بودهاند. علاوه بر این، سستود Scolex pleuronectis، لارو Trypanorhyncha و همچنین Anisakis sp هر کدام با میزان آلودگی 2 درصد از کفشک زبان گاوی تشخیص داده شدند. همه این انگل‌ها برای اولین بار از کفشک زبان گاوی صید شده از سواحل خلیج فارس گزارش می‌شوند. گزارش این انگل براي اولين بار از کفشک زبان گاوی، بر اهمیت ادامه بررسیهای انگلی برای درک بهتر تنوع زیستی و روابط اکولوژیکی در این محیط دریایی تاکید دارد.
کلمات کلیدی: ماهی کفشک زبان گاوی، انگل‌های کرمی، آنیزاکیس، بندرعباس.
مقدمه
ماهی زبان یا کفشک زبان گاوی از خانواده زبانماهیان به راسته پهنماهیشکلان (Pleuronectiforms) تعلق دارد. نام علمی آن Cynoglossus bilineatus میباشد. خانواده زبان ماهیان معمولا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری پراکنده هستند. از لحاظ خصوصیات ظاهری، هر دو چشم در سمت چپ سر، چشمها بسیار کوچک با فاصله کم هستند. دارای دهان ناتقارن، کوچک و فک پایینی غیربرجسته است. دندان‌ها در هر دو فک ریز و معمولا فقط در طرف بدون چشم رشد یافته است. باله دمی پیوسته به باله مخرجی و پشتی باله شکمی سمت راست، اغلب توسعه نیافته، فاقد باله سینهای، شروع باله پشتی جلوتر یا همسطح چشم پایینی است. تعداد مهرهها 33 تا 66 عدد است. طول آن‌ها به 48 سانتی‌متر میرسد اما اغلب زیر 30 سانتی‌متر هستند. رنگ آن‌ها قرمز مایل به قهوهای، یک خال سیاه رنگ تیره بر روی پوشش آبششی آن‌ها وجود دارد. ماهی‌های زبانی در آب‌های گرم همه اقیانوسها (بین عرض جغرافیایی 40 درجه) یافت می‌شوند. بیشتر گونهها در آب‌های کم عمق یا خورها زندگی می‌کنند. بسیاری از گونهها از نظر تجاری اهمیت دارند. اغلب گونهای این خانواده در رودخانهها حضور دارند. تغذیه آن‌ها از بیمهرگان کفزی میباشد. حرکت آن‌ها بسیار کند است. صید آن‌ها از طریق ترال کفروب و رشته قلاب طویل انجام می‌شود (1). تا کنون شش گونه از خانواده زبان ماهیان از آب‌های خلیج فارس و دریای عمان گزارش شده است که شامل زبان گاوی درشت پولک یا arel Cynoglossus ، زبان گاوی چهارخط یا bilineatus .C؛ زبان گاوی خالدار یا C. puncticeps ، زبان گاوی قلابدار C. carpenter، زبان گاوی سر کوچک C. kopsii و زبان گاوی دو خطه Paraplagusia bilineata است (2). ماهیان همواره در معرض انواع آلودگی انگلی قرار دارند. برخی از این انگل‌ها اختصاصا در ماهی یافت می‌شوند و سلامت آن را در معرض خطر قرار میدهند و برخی دیگر ماهی را بعنوان میزبان واسط برمیگزینند و به انسان و حیوانات منتقل می‌شوند. گرچه تحقیقات فراوانی در زمینه تشخیص انگل‌های آبزیان در جهان صورت گرفته است ولی در ایران گرچه تحقیقات در این زمینه از قدمت زیادی برخوردار نیست. ولی مطالعات خوبی در خصوص جداسازی و شناسایی انگل‌ها از ماهیان منابع آب‌های داخلی و دریایی کشور صورت گرفته است.. در مورد کفشک زبان گاوی چهار خط یا C. bilineatus نیز تحقیقات بسیارکم صورت گرفته است. تنها مطالعه انجام شده در این خصوص مربوط به بررسی عضدی و همکاران در سال 2017 است. در این بررسی، 82 درصد از ماهیان کفشک زبان گاوی خریداری شده از بازار اهواز دارای آلودگی کرمی بودهاند. در این مطالعه دو گونه ترماتود و سه گونه نماتود گزارش شده است (3). اصولاً درک جامع از انگل‌های کفشک زبان گاوی و دیگر گونههای ماهی در خلیج فارس برای مدیریت مؤثر شیلات و تلاش‌های حفاظتی حیاتی است. مطالعه فون انگل گونههای ماهی خلیج فارس، به‌ویژه ماهیان خوراکی، می‌تواند اطلاعات ما را در زمینه انتشار انگل، ویژگی میزبانان انگل و سلامت و بهداشت مواد غذایی ناشی از مصرف ماهیان را کامل نماید. هدف از این مطالعه، بررسی انگل‌های کرمی دستگاه گوارش ماهی کفشک زبان گاوی صید شده در سواحل بندرعباس بوده است.
مواد و روشها
نمونهبرداری: در این پژوهش نمونهبرداری از ماهیان در فصل تابستان (تیر و مرداد 1396) صورت گرفت. تعداد 50 نمونه ماهی کفشک زبان گاوی از صیادان بندرعباس بصورت تصادفی خریداری شد.
زیستسنجی ماهیان: بعضی از خصوصیات قابل اندازهگیری ماهیان با خطکش و ترازوی دیجیتال اندازهگیری شد. این خصوصیات شامل طول استاندارد، طول کل، وزن کل، طول باله پشتی، طول باله شکمی، طول باله دمی، طول باله مخرجی، طول باله سینهای، فاصله بین دو چشم، قطر چشم، قاعده باله پشتی، قاعده باله شکمی، قاعده باله دمی، قاعده باله مخرجی، قاعده باله سینهای، فاصله پوزه تا چشم، فاصله بین خط جانبی میباشد. در هنگام استفاده از تخته اندازهگیری و ترازوی دیجیتال، تمام سطوح فلزی آن‌ها که در تماس با ماهی بودند توسطه ورقه پلاستیکی پوشانده شده بود و این عمل برای هر ماهی تکرار گردید.
شناسایی انگل: پس از شکافتن شکم ماهی، نسبت به جداسازی روده اقدام شد روده ها بوسیله قیچی باز شد سپس محتویات روده را در یک پلیت ریخته و به کمک استریومیکروسکوپ انگل‌های کرمی جستجو گردید. در صورت مشاهده انگل آن را بوسیله سوزن و یا پی پت پاستور جدا میشد. جهت فیکس نمودن انگل‌ها از فرمالین 5 درصد و یا الکل اتانول 70 درجه استفاده شد. برای شناسایی انگل جداشده، آن را روی یک لام تمیز داده، یک قطره رنگ آزوکارمن به آن اضافه کرده و روی آن لامل قرار می دهیم و با توجه به خصوصیات مرفولوژیک، انگل با استفاده از منابع معتبر بین المللی شناسایی گردید (4، 5، 6، 7). پس از شناسایی، از انگل عکس گرفته و مشخصات مرفولوژیک آن یادداشت و با دستگاه کامرالوسیدا ترسیم گردید. در نهایت انگل با استفاده از الکل، آبگیری و با گزیلول، شفاف و با کانادا بالزام، مونت گردید.
تجزیهوتحلیل آماری: دادههای حاصل از زیستسنجی ماهیان و میزان آلودگی با روش آنالیز واریانس یکطرفه و آزمون T-Test و با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 18 مورد مقایسه قرار گرفتند. همچنین جهت رسم نمودارها و جداول از نرمافزار اکسل استفاده شد. نمونههای مختلف از نظر نوع آلودگی از آنالیز واریانس یکطرفه و آزمون T-Test مقایسه گردیدند. برای تعیین وجود ارتباط خطی و میزان آن بین آلودگی ماهیان و مشخصات زیست سنجی از آزمون رگرسیون خطی و همبستگی پیرسون و آزمونهای کندال و اسپیرمن استفاده شد.
نتایج
خصوصیات مورفومتریک کفشک زبانگاوی صید شده در سواحل بندر عباس: در این بررسی طول کل در گونهیCynogossus bilineatus ، 36/29 ± 19/228 میلی‌متر، طول استاندارد 24/29 ± 67/212 میلی‌متر، طول باله پشتی 02/2 ± 2992/10 میلی‌متر اندازهگیری شد. محدودهی اندازهگیری برای سایر ویژگیهای مورفومتریک به طور کامل در جدول 1 ارائه شده است.
خصوصیات انگل‌های شناساییشده
Lepocreadioides zebrini Yamaguti, 1936: بیشترین جنس شناسایی شده از کفشک زبان گاوی بوده است این انگل دارای خصوصیات زیر میباشد: بدن پهن و بیضوی، تگومنت نازک و بدون خار. طول بدن: 980 میکرون، عرض بدن: 588 میکرون؛ اندازه تخم: 66/51 در 50 میکرون، قطر بادکش دهانی: 4/98 میکرون. قطر بادکش شکمی: 190 میکرون، نسبت قطر بادکش شکمی به بادکش دهانی 93/1:1، بیضه بیضیشکل، درکنارهم، قطر بیضهها: 155 در 8/196 میکرون، کیسه سیربلند و در کنار بادکش دهانی باز می‌شود. طول آن: 8/196 میکرون قطر فارنکس: 4/66 در 8/41 میکرون، غدد ویتلین از بالای بادکش شکمی و از محل انشعاب سکوم شروع و تا انتهای بدن ادامه دارد (شکل 1).
Scolex pleuronectis Müller, 1788: این سستود با میزان آلودگی 2 درصد بوده که خصوصیات زیر را دارا میباشد. طول بدن: 489 میکرون، عرض بدن: 315 میکرون، اندازه تخم: 52/29 در 12/17، اندازه بادکشها: 144میکرون (شکل 2).
Trypanorhyncha: لارو سستود با میزان آلودگی 2 درصد بوده که در شکل 3 نشان داده شده است.
Anisakis Dujardin, 1845: این نماتود با میزان آلودگی 2 درصد بوده که خصوصیات زیر را دارا میباشد. بدن باریک و کشیده، دارای غلاف و سه لب، طول بدن: 2.45 میلی‌متر، عرض بدن: 4/127 میکرون (شکل 4).
Hemirhadinorhynchus leuciscus Krotov & Petrochenko, 1956: این آکانتاسفال با میزان آلودگی 2 درصد بوده که خصوصیات زیر را دارا میباشد. بدن کشیده، پوشش خارجی ضخیم و خاردار، خاره تا انتهای نیمه قدامی بدن ادامه دارد. طول بدن: 78/2 میلی‌متر، عرض: 166 میکرون، طول خرطوم خارج شده: 6/147 میکرون، عرض خرطوم خارج شده: 5/61 میکرون، خارها در 11 ردیف ششتایی، اندازه خار: 3/20 در 6/40 میکرون (شکل 5).
همبستگی بین شاخصهای مختلف بدن ماهی زبان و آلودگی انگلی: با توجه به آزمون همبستگی نتایج نشان داد که بین شاخصهای مختلف بدن ماهی زبان (وزن، طول بدن و نسبت وزن به ابعاد بدن) و آلودگی انگلی، هیچ گونه همبستگی وجود ندارد (جدول 3). بر طبق این جدول رابطه معنیدار با 05/0 p ≤ فقط در موارد فاصله پوزه تا منفذ آبششی و فاصله پوزه تا باله پشتی وجود دارد.
جدول 1- مشخصات مورفومتریک ماهی‌های زبان صید شده در سواحل بندر عباس
Table 1 Morphometric indicators of tongue soles caught off the coast of in Bandar Abbas coast
Indicators | Size (mm) | ||||
| Average | SE | |||
Total weight (g) | 47. 63 | 19.51 | |||
Total length (mm) | 228. 19 | 29.36 | |||
Standard length (mm) | 212. 67 | 29.24 | |||
Dorsal fin length (mm) | 10. 99 | 2.02 | |||
Ventral fin length (mm) | 11. 04 | 2.21 | |||
Distance between eyes (mm) | 2. 77 | 2.40 | |||
Dorsal fin base (mm) | 218. 46 | 27.28 | |||
Ventral fin base (mm) | 182.02 | 31.19 | |||
Distance from snout to eye (mm) | 18.41 | 3.61 | |||
جدول 2- کرمهای یافت شده در50 عدد ماهی زبان Cynoglossus linnaeus صید شده در سواحل بندر عباس
Table 2. Helminths found in 50 tongue soles (Cynoglossus Linnaeus) caught on the coast of Bandar Abbas
Parsites | Class | No. | Infection % |
Lepocreadioides zebrini | Trematode | 5 | 10 |
Scolex pleuronectis | Cestode | 1 | 2 |
Trypanorhyncha | Cestode | 1 | 2 |
Anisakis sp. | Nematode | 1 | 2 |
Hemiradinorhynchus leuciscus | Acanthocephala | 1 | 2 |
جدول 3- مشخصات مورفومتریک ماهی‌های زبان آلوده و غیرآلوده به انگل کرمی صید شده در سواحل بندرعباس
Table 3. Morphometric characteristics of tounge sole infected and not infected with helminth parasites caught on the coast of Bandar Abbas
Indecies | Non-infected | Infected | F | p | Correlation | ||
Mean | SE | Mean | SE | ||||
Total weight (g) | 48.14 | 19.98 | 44.93 | 17.74 | 0.10 | 0.74 | Absent |
Total length (mm) | 228.19 | 29.41 | 228.18 | 31.15 | 0.09 | 0.76 | Absent |
Standard length (mm) | 212.61 | 29.42 | 212.93 | 30.27 | 0.06 | 0.79 | Absent |
Maximum body thickness (mm) | 9.04 | 1.65 | 8.72 | 1.67 | 0.09 | 0.76 | Absent |
Dorsal fin base length (mm) | 217.28 | 26.97 | 224.62 | 29.98 | 0.002 | 0.96 | Absent |
Ventral fin base length (mm) | 183.00 | 32.11 | 176.87 | 27.11 | 0.59 | 0.44 | Absent |
Dorsal fin height (mm) | 10.88 | 1.98 | 11.59 | 2.28 | 0.45 | 0.50 | Absent |
Ventral fin height (mm) | 11.01 | 2.21 | 11.25 | 2.32 | .018 | 0.89 | Absent |
Distance from snout to dorsal fin (mm) | 14.03 | 5.46 | 19.18 | 3.68 | 4.64 | 0.03 | Present |
Distance from snout to eye (mm) | 18.14 | 3.69 | 19.82 | 2.92 | 0.05 | 0.81 | absent |
Distance between two eyes (mm) | 2.81 | 2.61 | 2.56 | .67 | 0.52 | 0.47 | absent |
Left eye diameter (mm) | 3.38 | .79 | 3.66 | 1.04 | 1.01 | 0.31 | absent |
Right eye diameter (mm) | 3.09 | 1.00 | 3.00 | 1.41 | 0.81 | 0.37 | absent |
Lateral line to ventral fin distance | 24.49 | 4.54 | 27.75 | 6.87 | 1.78 | 0.18 | Absence |
Distance from lateral line to dorsal fin | 24.25 | 4.59 | 25.09 | 6.76 | 0.73 | 0.39 | Absence |
Distance from snout to gill opening | 36.22 | 14.02 | 46.81 | 7.86 | 4.31 | 0.04 | Present |
شکل 1- انگل Lepocreadioides zebrini
Fig. 1. Lepocreadioides zebrine
شکل 2- انگل Scolex pleuronectis
Fig. 2. Scolex pleuronectis parasite
شکل 3- انگل Trypanorhyncha
Fig. 3. Trypanorhyncha
شکل 4- انگل Anisakis sp.
Fig. 4. Anisakis sp.
شکل 5- انگل Hemiradinorhynchus leuciscus
Fig. 5. Parasite Hemiradinorhynchus leuciscus
بحث
طبق بررسی به عمل آمده مطالعات انگلی و مورفومتریک بسیار کمی بر روی کفشک زبان گاوی صورت گرفته است و این تحقیق جز معدود تحقیقات بروی این گونه از ماهیان است. با توجه به اهمیت کفشک زبان گاوی از لحاظ پرطرفدار بودن و اهمیت اقتصادی بالای آن در حاشیه خلیج فارس (8). مطالعه حاضر برای تعیین آلودگی انگلی این ماهی صورت گرفت. طی این مطالعه انواع مختلفی از انگل‌های کرمی، شامل ترماتود Lepocreadioides zebrini با میزان آلودگی 10 درصد و آکانتوسفال Hemiradinorhynchus leuciscus با میزان 2 درصد آلودگی و سستود Scolex pleuronectis با میزان 2 درصد آلودگی و لارو سستود Trypanorhyncha با میزان 2 درصد آلودگی و نماتودAnisakis sp با آلودگی 2 درصد یافت شد. که بیشترین آلودگی مربوط به انگل ترماتود Lepocreadioides zebrini میباشد. این در حالی است که در بررسی عضدی و همکاران در سال 2017، دو نوع ترماتودTreptodemoides fukenensis وAphanuroides lethrini و چهار گونه از نماتدهایCapillaria ، Procaecum وRaphidascaroides nipponensis از دستگاه گوارش، کبد و حفره شکمی کفشک زبان گاوی خریداری شده از بازار اهواز گزارش شده است. نتایج ابن دو گزارش کاملا متفاوت است.با توجه به اینکه عمده ماهی‌های بازار اهواز از سواحل جنوب خوزستان تامین می‌شود وجود این تفاوت چندان دور از ذهن نیست. نماتود آنیزاکیس شناسایی شده در مطالعه حاضر، تنها انگل قابل سرایت به انسان از طریق مصرف ماهی نیمه خام یا خام است که بیماری انیزاکیازیس را ایجاد می‌کند. آنیزاکیس بیشتر معده انسان را درگیر می‌کند. معمولاً ۴۸ ساعت پس از مصرف ماهی خام و یا کامل پخته نشده آلوده به انگل، علائم بیماری ظاهر می‌شوند. ولی الگوی بیماری، بسیار متنوع میباشد. علایم بیماری بصورت درد شکمی شدید، تهوع، استفراغ و گاهی شبیه آپاندیسیت است. بیماری می‌تواند مزمن شود و گاهی برای ماهها به طول میانجامد. این علائم با تودههای معدی حاوی انگل توأم هستند و گاهی با تومور معدی و آنتریت قابل اشتباه است. لارو انیزاکیس در غذاهای دریایی گاهی موجب تولید تظاهرات آلرژیک حاد مانند کهیر، آنژیوادم و آنافیلاکسی با و بدون علائم دستگاه گوارشی، در کسانی که ماهی خام مصرف کردهاند، می‌شود. بیش از ۹۵ درصد از موارد بالینی این بیماری در ژاپن گزارش می‌شود و کشورهای اروپایی و آمریکایی مقام بعدی را دارند. این انگل از انواع ماهیان جهان و ایران گزارش شده است (9، 10، 11). در ایران، انگل مـذکور از شانک ماهیان زردباله (9، 12)، ماهی سرخو (13)، و هامور چرب (12، 14) خلیج فارس و اردك ماهیان (15)، ماهیان خاویاري (16) و ماهی سفید دریاي خزر (17) و شیربت کرخه (18) گزارش شده است. تا کنون آلودگی انسانی به این انگل در ایران گزارش نشده است ولی بدلیل شیوع آن در طیف وسیعی از ماهیان آب‌هاي داخلی و دریایی ایران (11، 13، 14، 16) خطر بالقوه ابتلا خاصه در مناطقی که مصرفکنندهی عمده ماهی هستند وجود دارد از طرقی علایم الودگی به ابن انگل مشابه بسیاری از بیماری‌های گوارشی است. لذا لازم است پزشکان این مناطق توجه خاصی به آن بنماید.Scolex pleuronectis گونهای سستود از راستهی Tetraphyllidea میباشد. پلروسركوئیدها و بالغها دارای اسكولكس حاوی انواع مختلف بوتریدیای قلابدار و مکنده راسی برای اتصال به میزبان هستند. لاروها این انگل می‌توانند در برخی از ماهی‌ها به عنوان متاسستودها مستقر شوند و شناسایی گونه آن‌ها در این مرحله از آلودگی دشوار است (19، 20). گونههای مختلف طول 8/8 –1/0 میلی‌متر و عرض 1/0-4/0 میلی‌متر دارند (19، 21). معمولا سختپوستان دریایی میزبان واسط مشترک گونههای مختلف این انگل هستند. این انگل‌ها در انواع ماهیان دیادروم، دریایی و آب شور از جمله خانوادههایCottidae ، Salmonidae و Clupeidae شایع هستند. در ماهی‌ها انگل معمولاً بصورت تک بند و دارای یک مجموعه از اندامهای تولیدمثل نر و ماده است (19، 22). این انگل تاکنون در ماهیان اقیانوس اطلس، اقیانوس آرام، مدیترانه، دریای سیاه، خلیج سنت لورنس و رودخانههایی در سواحل شرقی آمریکای شمالی و حداقل در 60 گونه ماهی از اقیانوس اطلس گزارش شده است. علاوه بر این، در پستانداران دریایی و بیمهرگان مختلف نیز دیده شده است (19، 22، 23). ترماتود zebrini Lepocreadioides تاکنون از ماهیان ژاپن توسط Yamaguti (1963) و چین توسط Shen و Qiu (1995) گزارش شده بود )24، 25). گرچه این انگل قبلا توسط Bagherpour و همکاران (2011) و Hosseini و همکاران (2013) از کفشک راستگرد (Brachirus orientalis) خلیج فارس گزارش شده بود (26، 27) ولی بررسیها نشان میدهد که ترماتودهای شناسایی شده در کفشک زبان گاوی این مطالعه تاکنون در ایران گزارش نشدهاند. نتایج حاصل نشان داد که رابطهی معنی بین میزان الودگی انگلی و مشخصات مورفومتریک کفشک زبان گاوی فقط در فاصله بین پوزه تا باله پشتی با آلودگی انگلی معنی دار است (05/0≤ p). شیوع انگل‌های کرمی در کفشک زبان گاوی نشان دهنده یک شبکه تغذیهای پیچیده در اکوسیستم خلیج فارس است. حضور دو ترماتود بالغ و آکانتوسفال، همراه با لارو سستودی، تریپانورینکا و نماتود آنیزاکیس، نشان میدهد که کفشک زبان گاوی احتمالاً به عنوان میزبان واسط و قطعی برای گونههای مختلف انگل عمل می‌کند. علاوه بر این، مطالعه فون انگل سایر گونههای ماهی در منطقه می‌تواند الگوهای گسترده‌تری از پراکنش انگل و ویژگی میزبان را در خلیج فارس نشان دهد. میزان آلودگی نسبتاً پایین مشاهده شده برای اکثر انگل‌ها، به استثنای Lepocreadioides zebrini، ممکن است منعکسکننده عادات تغذیهای کفشک زبان گاوی، محدودیت در معرض قرار گرفتن با مراحل آلودگی، یا پاسخهای ایمنی میزبان باشد. همچنین لازم است تأثیر بالقوه عوامل محیطی، مانند آلودگی و تخریب زیستگاه، بر پویایی انتقال انگل در نظر گرفته شود. این عوامل استرسزا می‌توانند در آلودگی کفشک زبان گاوی تأثیر بگذارند و یا دسترسی ماهی به میزبانهای واسط را تغییر دهند. شناسایی آنیزاکیس در این بررسی، به دلیل پتانسیل انتقال به انسان، نگرانیهایی را در مورد خطرات بالقوه برای سلامت انسان مرتبط با مصرف غذاهای دریایی خام یا نیم پز از خلیج فارس ایجاد می‌کند. اگرچه میزان آلودگی در کفشک زبان گاوی کم بود، ولی پخت و انجماد صحیح ماهی برای از بین بردن خطر آلودگی انسان ضروری است. مطالعات آتی باید بر روی استفاده از تکنیک‌های مولکولی برای شناسایی دقیق‌تر انگل‌ها تمرکز یابند، به‌ویژه برای مراحل لاروی مانند لارو تریپانورینکا، که شناسایی آن‌ها صرفاً بر اساس مورفولوژی می‌تواند چالش برانگیز باشد. دادههای مولکولی همچنین برای روشن کردن روابط فیلوژنتیکی انگل‌ها و میزبانهای آن‌ها، ارائه بینش‌های بیشتر در مورد تاریخچه تکاملی و جغرافیای زیستی آن‌ها در خلیج فارس ارزشمند است.
نتیجهگیری
بطور کلی، در ماهی کفشک زبان گاوی فقط یک گونه ترماتود Lepocreadioides zebrini و دو لارو گونه سستود Scolex pleuronectis و Trypanorhyncha، یک نماتود Anisakis sp و یک گونه آکانتوسفال Hemirhadinorhynchus leuciscus شناسايي شدند. با توجه به سوابق پژوهشهاي انجام شده در مورد اين ماهي، همه فوق الذکر براي اولين بار از کفشک زبان گاوی سواحل خليج فارس گزارش می‌شود. این یافتهها تاکیدی بر اهمیت ادامه بررسیهای انگلی برای درک بهتر تنوع زیستی و روابط اکولوژیکی در این محیط دریایی است.
تشکر و قدردانی
نويسندگان مقاله بر خود لازم میدانند از اعضاي هيات علمي و کارکنان محترم گروه زيستشناسي دانشگاه پيام نور قشم و گروه انگلشناسي دانشکده علوم پزشکي دانشگاه تربيت مدرس تشکر نمايند.
منابع
1. Menon AGK. A systematic monograph of the tongue soles of the genus Cynoglossus Hamilton-Buchanan (Pisces: Cynoglossidae). Smithsonian Contribtions to Zoology. 1977;238:1-129. doi.org/10.5479/si.00810282.238.
2. Iranian fishes data resource. The Persian Gulf and the Sea of Oman, Family of Cynoglossidae http://fishbase.ir/ persiangulf_gulf_of_oman/Cynoglossidae.html.
3. Azodi M, Peyghan R, Razi Jalali MH, Ghorbanpour M. Investigation on worm infestation of digestive tract in Persian gulf Cynoglossus bilineatus. Vet Res Biol Prod. 2017;30(4):114-124.
4. Schmidt GD. How to know the tapeworms.Wm C. Brown Company Publishers, USA. 1970.
5. Yamaguti S. The digenetic trematodes of vertebrates Part I and II, in Systema helminthum Volume I, (New York) 1958; Pp:1141-1143.
6. Yamaguti S. The nematodes of vertebrates, in Systema Helminthum Volume III (John Wiley and Sons, New York), 1961.
7. Yamaguti S. Acanthocephala in Systema Helminthum, Volume V, (Interscience Publication, New York), 1971.
8. Parvaneh M, Khaivar N, Nikpour Y, Nabavi SM. Heavy metals (Hg, Cd, Pb, Ni, Cu) concentrations in Euryglossa orientalis and sediments from Khur-e-Musa Creek in Khuzestan Province. Iran Sci Fish J. 2011; 20(2):17-26.
9. Payghan R, Nabavi L, Kiani F. Infection of yellowfin tuna (Acanthopagrus latus) and two-banded tuna in the Persian Gulf with helminth parasites. J Sci Shahid Chamran Univ. 2008;19:111-123. [In Persian]
10. Sharples AD, Evans CW. Taxonomy of the metazoan parasites of the snapper pagrus auratus in New Zealand Ectoparasites. New Zealand J Zool. 1995; 2:143-161.
11. Yamaguti S. Studies on the helminthes fauna of Japan. Pt 9. Nematodes of fishes. Japanese Society of Zoo and Wildlife Medicine, 1934;6:334-386.
12. Rasouli S. 2014. Investigation of parasitic nematodes of the Anizakidae family in the yellowfin tuna (Acanthopagrus latus) from the northern coast of the Persian Gulf, Iran. Comp Pathobiol. 11(4):1437-1446. [In Persian]
13. Mokhayr B. Observation of false tongue in redfish (Lutjanus johnii) and some other fish of the Persian Gulf, Vet Fac Lett. 1974;30(4):61-75. [In Persian]
14. Payghan R, Haghoghi-Rad N, Yousef Dezfouli A. Investigation of the infection of Silver pomfret (Pampus argenteus) and fat grouper (Epinephelus tauvina) in the Persian Gulf with helminth parasites. Pazhohesh va Sazandegi. 2004;62:49-55. [In Persian]
15. Eslami A, Mokhayer B. Nematode larvae of medical important found in market fish in Iran. Pahlavi Med J. 1977;8(3):345-348.
16. Mokhayr B. List of parasites of Iranian sturgeon, Vet Fac Bull. 1973;29(1):1-11.
17. Eslami A, Kokneshahri M. Study on the helmithiasis of Rutilus frisii kuttum from south Caspian Sea. Acta Zoologica et Pathologica Antverpiensia, 1978;70:153-155.
18. Mesbah M., Razi Jalali M.H., Alishahi M., Akbarzadeh A. Investigation of infection of Karkheh Barbus grypus with nematodes common to humans. Iran Vet J. 2010;6(3):20-27. [In Persian]
19. Anantaraman S. Larval cestodes in marine invertebrates and fishes with a discussion of the life cycles of the Tetraphyllidea and the Trypanorhyncha. Zeitschrift für Parasitenkunde. 1963; 23:309-314.
20. Fernandez M, Javier Aznar F, Montero FE, Georgiev BB, Raga JA. Gastrointestinal helminths of Cuvier’s beaked whales, Ziphius cavirostris, from the western Mediterranean. J Parasitol. 2004;90(2):418-420.
21. Chambers C.B., Cribb T.H., Jones M.K. Tetraphyllidean metacestodes of teleosts of the Great Barrier Reef, and the use of in vitro cultivation to identify them. Folia Parasitologica. 2000;47:285-292.
22. Pronin NM, Fleischer GW, Baldanova DR, Pronina SV. Parasites of the recently established round goby (Neogobius melanostomus) and tubenose goby (Proterorhinus marmoratus) (Gobiidae) from the St. Clair River and Lake St. Clair, Michigan, USA. Folia Parasitologica (Ceske Budejovice), 1997;44(1):1-6.
23. Tavares LER, Bicudo AJA, Luque JL. Metazoan parasites of needlefish Tylosurus acus (Lacepede, 1803) (Osteichthyes: Belonidae) from the coastal zone of the State of Rio de Janeiro, Brazil. Revista Brasileira de Parasitologia Veterinaria 2004;13(1):36-40.
24. Shen, J.W., Qiu, Z.Z. Studies on the trematodes of fishes from the Yellow Sea and the Bo Hai Sea. Beijing: Science Press. 1995; pp. 207 [In Chinese].
25. Yamaguti S. Studies on the helminth fauna of Japan. Part 16. Trematodes of fishes, III. Published by the author, Kyoto. 1936; pp:1-6.
26. Bagherpour A, Afsharnasab M, Mobedi I, Jalali B, Mesbah M. Prevalence and intensity of internal parasitic helminthes infected black sole fish, Brachirus orientalis (Bloch and Schneider, 1801) in the Persian Gulf. Iran J Fish Sci. 2011;10(4):570-584.
27. Hosseini SH, Alinezhad S, Mobedi I, Halajian A, Karimi E, Ahoo MB, Yasemi M. Study on the parasites of Pseudorhombus elevatus, Psettodes erumei and Brachirus orientalis from the Persian Gulf, Iran. Iran J Fish Sci. 2013;12(4): 827-835.