مقایسه‌های تحلیلی بر پوشاک رایج در دوره هخامنشی با دوره ساسانی
محورهای موضوعی : باستان شناسی
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
کلید واژه: ایران باستان, مقایسه تحلیلی, پوشاک زنان و مردان, دوره هخامنشی, دوره ساسانی. ,
چکیده مقاله :
نوع پوشش همواره یکی از مظاهر مهم در تاریخ فرهنگ و تمدن بشری بوده است. قدیمی‌ترین شواهد فیزیکی و ملموس نوع پوشاک در شهر سوخته سیستان از هزاره سوم قبل از میلاد به دست آمده است که بیانگر استفاده از پارچه و لباس در ایران از همان دوره پیش از تاریخ بوده است . دوران امپراطوری‌های هخامنشی و ساسانی به عنوان عصر طلایی تمدن ایران، با توجه به وسعت قلمرویشان و وجود ملیت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون، و پیرو آن تنوع پوشش در این دو دوره، به عنوان مهم‌ترین دوران تاریخی پیش از اسلام، همواره مورد توجه بوده است. به این ترتیب هدف پژوهش در این مقاله، تطبیق و تحلیل پوشاک رایج این دو دوره است. این پژوهش بارویکرد مطالعه تحلیلی ـ توصیفی به بررسی پوشش در دوره هخامنشی و ساسانی پرداخته و با بهره‌گیری از منابع موجود، پوشاک مورد استفاده در این دو دوره را معرفی نموده است. یافته‌های باستان‌شناختی، سنگ‌نگاره‌ها، کتیبه‌ها، نقش مهرها و دیگر آثار موجود بیانگر آن است که تن‌پوش‌ها، نشان‌دهندة جایگاه و منزلت اجتماعی، اقتصادی و شغلی افراد بوده و همچنین جنسیت، مذهب و به ویژه شرایط اقلیمی و جغرافیایی هر منطقه در نوع پوشش افراد تأثیرگذار بوده است.
Extended Abstract
Clothing has always been a significant symbol in the history of human culture and civilization. The earliest physical evidence of garments in Iran was discovered at the Burnt City (Shahr-e Sokhta) in Sistan, dating back to the 3rd millennium BCE, indicating the use of textiles and clothing in prehistoric Iran. The Achaemenid and Sassanid Empires, as the golden age of Iranian civilization, stand out due to their vast territories and the coexistence of diverse ethnicities and cultures, which led to a remarkable variety of clothing styles. These periods are considered two of the most important pre-Islamic historical eras and have always garnered significant scholarly attention. This study aims to analyze and compare the clothing styles prevalent during these two periods. Employing a descriptive-analytical approach, it explores the garments of the Achaemenid and Sassanid eras based on available sources. Archaeological findings, rock reliefs, inscriptions, seal impressions, and other artifacts reveal that clothing not only reflected an individual’s social, economic, and professional status but was also influenced by factors such as gender, religion, and particularly the climatic and geographical conditions of each region. This research sheds light on the intricate relationship between attire and the socio-cultural, religious, and environmental contexts of ancient Iran.
Introduction
Clothing has been one of the most fundamental human needs throughout history, evolving significantly due to geographical, economic, social, and cultural factors. The material, color, design, and decorations of garments not only provide protection against natural elements but also confer social status upon their wearers. Ancient Iranians placed great emphasis on clothing and adornment, dedicating effort to crafting beautiful garments and diverse ornaments. Archaeological evidence from Susa indicates that the earliest fabrics were woven around 4000 BCE. Furthermore, impressions on seals from the 4th millennium BCE at Chogha Mish and Susa suggest that weaving was a recognized industry during this period.
Discoveries reveal that women were skilled in spinning and weaving, creating woolen and leather garments adorned with parallel lines, patterns, and fringes. Excavations at the Burnt City in Sistan, dating to the 3rd millennium BCE, uncovered two-colored woven fabric pieces. The Achaemenid and Sassanid periods stand out as pivotal historical eras in pre-Islamic Iran concerning clothing styles. These periods reflect the artistic mastery of garment design, with vibrant colors and intricate embroidery harmonizing with Iran's climatic characteristics, such as the use of Persian blue in Achaemenid and Sassanid attire.
Notably, modesty prevailed in clothing across social classes, with nudity being rare except for specific groups like performers. As a result, ancient Iranian attire influenced early Islamic clothing, with minimal changes observed. This study focuses on analyzing the characteristics of Achaemenid and Sassanid clothing, posing the essential question: What were the defining features of clothing during these periods?
Methodology
This study adopts a historical and descriptive-analytical approach, relying on textual and visual sources to explore the clothing of the Achaemenid and Sassanid eras. Primary sources include archaeological findings, historical texts, and visual representations such as seals, carvings, and reliefs. Secondary sources encompass scholarly works, including books and articles, that provide contextual analysis and interpretation.
The research also employs a comparative method to identify similarities and differences in clothing styles between the Achaemenid and Sassanid periods. By analyzing materials, patterns, colors, and social implications, the study aims to shed light on the cultural, artistic, and practical aspects of clothing during these two significant historical periods in ancient Iran.
Discussion
Clothing of the Achaemenid period
The clothing of the Achaemenid period was a significant cultural element, analyzed based on reliefs and archaeological evidence. Men's attire included outer tunics, kandis (robes), cloaks, trousers, belts, and hats. The upper garments were sometimes open at the front and sometimes closed, while skirts were designed in pleated and double-layered styles. Cyrus the Great adopted these garments from the Medes and mandated their use among his staff.
Trousers of this era were colorful with unique patterns, referred to as "Anaxyrides" by the Greeks. Achaemenid hats were diverse, symbolizing social status. Women’s clothing closely resembled that of men, featuring closed-front cloaks and pleated skirts. Examples of these garments have been found in the Pazyryk carpet.
Royal attire, including crowns, thrones, and luxurious fabrics with gold embellishments, symbolized the king's status. The "Tiara," a special hat, signified royal authority. Royal court attire lacked trousers, often leaving the legs bare. These features reflect the style and cultural significance of clothing as a marker of social status during the Achaemenid period.
Clothing of the Sassnid period
The clothing of the Sasanian period displays significant variety and distinct features in terms of design and materials used. One of the key elements of Sasanian attire was the tunic, which came in different models depending on the occasion, such as hunting, horseback riding, or formal ceremonies. Tunics were designed with various types of skirts, including round, pleated, or semi-circular, each having its own unique characteristics. Alongside the tunic, the short coat (Arkhālq) was another essential piece of male attire. The Arkhālq had long sleeves and a simple collar, reaching below the chest, and was fastened with buttons on either side. In addition to these garments, trousers were an inseparable part of male Sasanian clothing, typically designed in the style of the Parthians. Women's clothing in the Sasanian period was generally similar to men's, though with differences such as longer tunics and specific embellishments on the hems. Sasanian women often draped a shawl or cloak over their shoulders, which served as a symbol of social rank or religious ceremonial use. Additionally, woolen or linen hats were common, with varying shapes and sizes depending on social status.
Conclusion
The Achaemenid expansions not only brought vast resources and wealth but also facilitated exposure to various cultures, fostering extensive cultural exchanges. These interactions led to significant changes in their clothing style, incorporating designs and materials from different peoples into Persian attire. Achaemenid clothing was a combination of elements from various cultures, reflecting a new and globalized system. In the Sassanian period, Iranians revived their indigenous culture, enjoying a relatively peaceful life that influenced the design of their clothing. The Sassanian tunics, inspired by Achaemenid clothing, evolved into the form of pleated cloaks, while incorporating new elements of Iranian culture. Sassanian crowns, influenced by Achaemenid designs, were modified to suit different occasions. There were notable differences in the clothing of men and women, primarily related to color and embellishments. Sassanian art in textile production flourished with the help of Syrian and Byzantine craftsmen, resulting in the use of vibrant colors and intricate patterns. These textiles were often adorned with motifs depicting scenes of hunting or royal ceremonies, indicating that different social classes in Sassanian society had distinct colors and patterns associated with their status.Top of Form
آقا حسین شیرازی، ابوالقاسم. (1382). پوشاک زنان ایران از آغاز تا امروز. تهران: اوستا فراهانی.
آورزمانی، فریدون. (1393). هنر ساسانی. تهران: پازینه.
احسانی، محمد تقی. (1368). هفت هزار سال هنر فلز کاری در ایران. تهران: علمی وفرهنگی.
استرابون. (1382). جغرافیای استرابون، ترجمه همایون صنعتی زاده. تهران: ناشربنیاد موقوفات محمود افشار.
بیانی، شیرین. (1386). تاریخ ایران باستان. تهران: سمت.
پوربهمن، فریدون. (1386). پوشاک در ایران باستان، هاجر ضیاء سیگارودی. تهران: امیرکبیر.
پیرنیا، حسن. (1388). تاریخ کامل ایران (از آغاز تا انقراض ساسانیان)، چاپ دوم، تهران: پیمان.
تامپسون، جورجینا. (1381). پوشاک ایرانیان در دوران هخامنشی با توجه به نقوش تخت جمشید، ترجمه مژگان سیدین، اثر، (33 و 34).
چیت ساز، محمدرضا. (1391). تاریخ پوشاک ایرانیان (از ابتدای اسلام تا حمله مغول). تهران: سمت.
حمزه اصفهانی، حسن. (1346). تاریخ پیامبران وشاهان (سنی ملوک الارض والانبیاء)، ترجمه جعفر شعار. تهران: چاپخانه خواجه.
دادور، ابوالقاسم ونشاط، روشنک. (1390). نقش زن در آثار هنری ساسانیان. سمنان: نشر آبرخ.
دریایی، تورج. (1392). شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس.
ذکاء، یحیی. (1342). لباسی پارسیان در دوره هخامنشیان. مجله هنر و مردم، دوره جدید، (15).
رجبی، پرویز. (1381). هزاره‌های گمشده (از خشیارشا تا فروپاشی هخامنشیان)، ج 3. تهران: توس.
رجبی، پرویز. (1382). هزاره‌های گمشده (ساسانیان)، ج 5. تهران: توس.
رنج دوست، شبنم. (1387). تاریخ لباس ایران. تهران: جمال هنر.
ریاضی، محمد رضا. (1382). طرح‌ها و نقوش لباس‌ها و بافته‌های ساسانی. تهران: گنجینه هنر.
سامی، علی. (1389). تمدن ساسانی، ج 2. تهران: سمت.
شاپورشهبازی، علیرضا. (1383). پوشاک دوران مادها و هخامنشیان، پوشاک در ایران زمین. ایرانیکا، ترجمه پیمان متین. تهران: امیرکبیر.
شیپمان، کلاوس. (1384). مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: فرزان روز.
شیرخانی، منیژه. (1381). پوشش زن ایرانی( ازایران باستان تا قاجاریه). اصفهان: بهار علم.
ضیاءپور، جلیل. (1343). پوشاک باستانی ایرانیان. تهران: هنرهای زیبای کشور.
ضیاءپور، جلیل. (1347). پوشاک زنان ایران (از کهن ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی). تهران: فرهنگ و هنر.
ضیاءپور، جلیل. (بی تا). پوشاک هخامنشی و مادی‌ها در تخت جمشید. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
غیبی، مهرآسا. (1388). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
کاکس، ویل؛ ترنر، روت. (1376). تاریخ لباس، ترجمه شیرین بزرگ مهر. تهران: توس.
کخ، هاید ماری. (1377). از زبان داریوش، ترجمه پرویز رجبی. تهران: کارنگ.
کریستن سن، آرتور. (1372). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب.
گرشویچ، ایلیا. (1384). تاریخ ایران دوره هخامنشیان (کمبریج4)، ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: جامی.
گزنفون. (1392). کوروش نامه، ترجمه رضا مشایخی. تهران: علمی وفرهنگی.
گلدمن، برنارد و وزیری، محسن وعطایی، محمدتقی. (1378). پوشاک زنان ساسانی. تاریخ باستان پژوهی، (4).
گیرشمن، رومن. (1374). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین. تهران: علمی و فرهنگی.
گیرشمن، رومن. (1378). بیشاپور، ترجمه اصغر کریمی، ج 2. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
متین، پیمان. (1391). پوشاک ایرانیان. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
ملکزاده، فرخ. (1375). نقوش زن در هنر هخامنشی. مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۶(۱).
هد، دانکن. (1391). ارتش ایران هخامنشی، ترجمه محمد آقاجری. تهران: ققنوس.
هرودت. (1389). تاریخ هرودت، ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: اساطیر.
هینتس، والتر. (1392). داریوش و ایرانیان، ترجمه پرویز رجبی. تهران: ماهی.
Amiet, P. (1972). Glyptique Susienne, des Origines à l’époque des Perses Achéménides, Mémoires de la DélégationArchéologique en Iran (MDP) 43, Paris.
Delougaz, P., & Kantor, H.J. (1996). Chogha Mish: The First five Seasons of Excavations, 1961 – 1971, edited by A.Alizadeh.
https://fa.wikipedia.org/wiki / naghshe rostam.