گذری بر کمان در دورة اشکانی با تأکید بر پیکان‌های یافت‌شده از شرق دشت میانکوهی آسمان‌آباد، ایلام
محورهای موضوعی : باستان شناسی
علی نوراللهی
1
(باستان‌شناس و پژوهشگر مستقل، ایران.)
کلید واژه: پارت, ساسانی, آسمان‌آباد, کمان, پیکان آهنی, شکار.,
چکیده مقاله :
کمان از جمله سلاح های استراتژی و کارا بوده که اختراع آن تحولی اساسی در شکار و جنگ ها به وجود آورد، این سلاح به انسان امکان می داد با حفظ ایمنی لازم هدفش را مورد تهاجم قرار دهد. در طول زمان و با افزایش اگاهی از تاثیر این سلاح، از جنبه ساختاری نیز دچار دگرگونی های اساسی شد و از یک سلاح ساده به سلاحی پیچیده و مهلک تبدیل شد و بخشی جداناپذیر از تجهیزات ارتش ها و سلاح انفرادی پیاده نظام و سواره نظام گشت. در سال 1381و 1382 سه عدد پیکان آهنی در شرق دشت میانکوهی آسمان آباد به صورت اتفاقی توسط نگارنده یافت شد، که بررسی ها نشان می دهد متعلق به دوره اشکانی- ساسانی هستند. در این مقاله این سه داده از جوانب گوناگون مورد بررسی قرار گرفته اند. با توجه به اینکه در دوره های پیشگفته ساختار کمان ها دچار دگرگونی اساسی شد و بر کارایی و عملکرد آنها افزوده و بطوریکه این سلاح نقش عمده ای در نبردها و بزم و شکار این دوران ایفا می کرد. بطور کلی در این مقاله به تاریخچه، ساختار کمان های ایرانی و اهمیت و جایگاه و گاهنگاری این داده ها پرداخته ام و در پایان نیز جمع بندی از مطالب ارائه داده ام.
The bow is one of the strategic and effective weapons whose invention brought about a fundamental change in hunting and wars. This weapon allowed humans to attack their target while maintaining the necessary safety. Over time and with the increasing awareness of the effectiveness of this weapon, it underwent fundamental changes from a structural point of view and turned from a simple weapon into a complex and deadly weapon and became an inseparable part of the equipment of armies and the individual weapon of infantry and cavalry. In 2002 and 2003, three iron arrows were accidentally found by the author in the east of AsemanAbad Lowland plain, Studies show that they belong to the Parthian-Sassanid period. In this paper, these three data are examined from different aspects. Due to the fact that in the aforementioned periods, the structure of bows underwent a fundamental change and their efficiency and performance were increased. As this weapon played a major role in the battles and feasts and hunting of this period. In general, in this article, I have dealt with the history, structure of Iranian Bows and the importance, position and chronology of this data. In the end, I have presented a conclusion of the content. Keywords: Parth, Sassanid, Asemanebad, bow, iron arrow, hunting
اولئاریوس، آدام. (1369). سفرنامه آدام اولئاریوس، جلد2، ترجمه حسین کردبچه، تهران: شرکت کتاب برای همه.
استرابو. (1381). جغرافیای استرابو: سرزمین‌های زیر فرمان هخامنشیان، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، تهران: بنیاد موقوفات ایرج افشار.
ابو علی محمد بن محمد بن بلعمی. (1353). تکمله و ترجمه تاریخ طبری،جلد 2، بتصحیح ملک الشعرای بهار، به اهتمام محمد پروین گنابادی، تهران: زوار.
سازمان برنامه و بودجه استان ايلام. (1369). طرح جامع توسعه ايلام، جلد1، ایلام.
پرادا، ادیت. (1383). هنر ایران باستان، ترجمه یوسف مجیدزاده، تهران: دانشگاه تهران.
پورداود، ابراهیم. (1346). کمان و تیر. بررسی‌های تاریخی، شماره7، صص29-46.
دوبنچا، رومانوسکی. (1346). تاریخچۀ اسلحۀ سرد در ایران. بررسی‌های تاریخی، شماره ۹-۱۰، صص90-112.
دينورى، ابوحنيفه احمد بن داود. (1368). اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران: نشر نى.
راولينسون، هنري. (1362). سفرنامه راولينسون، ترجمه دكتر سكندر امان‌اللهي بهاروند، تهران: آگاه.
رجبی، پرویز. (1383). ارتش، دانشنامه ایرانیان، جلد1، تهران: دائره المعارف اسلامی.
فرشاد، مهدی. (2535). بررسی مهندسی کمان‌های باستانی ایران. بررسی‌های تاریخی، شماره 64، صص97-109.
شاردن، ژان. (1336). سیاحت‌نامه شاردن، ترجمۀ محمد عباسی، تهران: موسسه مطبوعاتی امیر کبیر.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. (1385). فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان ایلام (شهرستان‌ایلام)، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، مدیریت اطلاعات جغرافیایی.
سرفراز، علی اکبر، آورزمانی، فریدون. (1391). سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه، تهران: انتشارات سمت.
عمر خیام نیشابوری. (1312). نوروزنامه، به اهتمام مجتبی مینوی، تهران: کتابخانه کاوه.
گیرشمن، رومن. (1370). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام فره وشی، تهران: علمی و فرهنگی.
گیرشمن، رومن. (1390). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، تهران: علمی و فرهنگی.
مسعودی، علی بن الحسین. (1349). التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، صص37-38.
یعقوبی، ابن واضح. (2536). البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نوراللهي، علي. (1381). گزارش بررسي باستان‌شناسی (پيش‌‌ازتاريخ) دشت آسمان‌آباد، میراث فرهنگی استان ایلام (منتشر نشده).
نوراللهی، علی، حسن طلایی، فیروزمندی شیره جینی، بهمن. (1395). قوم‌باستان‌شناختی راه‌کارهای شکار حوضه رود گنگیر ایوان، در غرب زاگرس مرکزی. جامعه‌شناسی تاریخی، سال ۸، شماره 2، صص197-230.
نوراللهی، علی. (1390). بررسی الگوی استقراری دوره پارینه‌سنگی دشت میانکوهی آسمان آباد استان ایلام. اثر، پیاپی 60 (بهار)، صص 105-134.
نوراللهی، علی. (1390). بررسی قوم‌باستانشناسی کوچ‌نشینی و ایلراه‌های مناطق شمالی استان ایلام. فرهنگ ایلام، شماره32-33، صص93-116.
Álvarez-Mon, J. (2023). The Bow of Elam, the Mainstay of Their Might, in Susa and Elam II. History, Language, Religion and Culture, Ed. Jan Tavernier, Elynn Gorris, and Katrien De Graef, pp.259-298.
Bernard, P., Garczinski, P., Guillaume, O., Grenet, F., Ghassouli, N., Leriche, P., Liger, J.C., Rapin, C., Rougeulle, A., Thoraval, J. and de Valence, R. (1980). Campagne de fouille 1978 à Aï Khanoum (Afghanistan). Bulletin de l'École française d'Extrême-Orient, 68, pp.1-103.
Bernard, P. (1973). Fouilles d’Aï Khanoum, I, (Campagnes 1965, 1966, 1967, 1968), Paris, Klincksieck.
Boucharlat R & Lecomte O. (1987). Fouilles de Tureng Tepe. Les pe´riodes sassanides et islamiques. Paris: Editions Recherche sur les Civilisations.
Brown, F. (1937). A recently discovered compound bow, Annales de l'!nstitute Kondakov, Prague.
Bruno, J. (2016). Preliminary Report of the 'Small Finds' from the Italian Excavations at Hatra, ARAM 28:1&2 , pp.277-302.
Campbell Thompson, R. & Hutchinson, R. W. (1929). The Excavations on the Temple of Nabû at Nineveh, Archaeologia Vol. LXXIX, p. 103-148, pl. XLI – LXY.
Colledge, M. (1976). The Art of Palmyra, London, Westview Press.
Coulston, J. C. (1985). Roman Archery Equipment, in Bishop, M. C. (ed.), The Production and Distribution of Roman Military Equipment. (Oxford). Pp.220-366.
De Waele, A. (2005). Composite bows at ed-Dur (Umm al-Qaiwain, u.a.e.), aae 16, pp.154–160.
Davies, J. L. (1977). Roman Arrowheads from Dinorben and the “Sagittarii” of the Roman Army. Britannia, 8, 257-270.
Delrue, P. (2007). Trilobate arrowheads at ed-Dur (U.A.E, Emirate of Umm al-Qaiwain), AAE 18, pp. 239-250.
Egami, N. & Masuda, S. (1966). A brief Report on the Excavations at Noruzmahale and Khoramrud in1960, in Egami, N., Fukai, S. and Masuda, S. (Eds.), Dailaman II. The Excavations at Noruzmahale and Khoramrud 1960 (The Tokyo University Iraq-Iran Archaeological Expedition Report 7, Tokyo). Pp. 1-25.
Emeneau, Murray B. (1953). The Composite Bow in India, Proceedings of the American Philosophical Society, 97(1), 77-87.
Ghirshman R. (1946). Be´gram. Recherches arche´ologiques et historiques sur les Kouchans, Cairo: Me´moires de la De´le´-gation Arche´ologique Franc¸aise en Afghanistan.
Haerinck, E., & Overlaet, B. (1998). Chamahzi Mumah: An Iron Age III Graveyard, Luristan excavation documents 2, Acta Iranica 33, Leuven.
Invernizzi, A. (1995). In the Land of the Gryphons: Papers on Central Asian archaeology in antiquity, Le Lettere.
James, S. T. (1990). The arms and armour from Dura-Europos, Syria: Weaponry recovered from the Roman garrison town and the Sassanid siegeworks during the excavations, 1922-37, Thesis submitted for the Degree of Doctor of
Philosophy University College Institute of Archaeology.
James, S. (2004). The Arms and Armour and Other Military Equipment. Excavations at Dura-Europos 1928-1937. Final Report VII. London.
James, S. (2013). Roman Partho-Sasanian martial interactions: testimony of a cheekpiece from Hatra and its parallels. In L. Dirven (Ed.) Hatra. Politics, Culture, and Religion between Parthia and Rome. (Stuttgart), Pp. 217-234.
James, S. (2010). Excavations at Dura-Europos 1928–1937, Final Report VII: The Arms and Armour and other Military Equipment, Oxbow Books.
Karamian, G., Farrokh, K., Fallah Kiapi, M., Nemati Lojandi, H. (2018). Graves, Crypts and Parthian Weapons excavated from the Gravesites of Vestemin, Historia i Świat, N.7, pp. 35-70.
Farrokh, K. (2012). Sassanian elite cavalry AD 224–642. Osprey Publishing.
Klopsteg, P. E. (1987). Turkish Archery and the Composite Bow, Archery Foundation the Manchester Museum, the University Manchester.
Kramberger, A. H. (2016). Die Pfeilspitzen aus Tall Šēh Hamad/Dūr-Katlimmu von der mittelassyrischen bis zur parthisch-römischen Zeit in ihrem westasiatischen und eurasischen Kontext. Berichte der Ausgrabung Tall Šēḫ Ḥamad/ Dūr-Katlimmu (BATSH) 22 (Wiesbaden 2016).
Kühne, H. (2005). Magdalu / Magdala. Tall Šēḫ Ḥamad von der postassyrischen Zeit bis zur römischen Kaiserzeit. Berichte der Ausgrabung Tall Šēḫ Ḥamad / Dūr-Katlimmu 2.
Lamberg-Karlovsky CC. (1970). Excavations at Tepe Yahya, Iran, 1967–1969, Progress Report I. Cambridge: American School of Prehistoric Research.
Loades, M, P. D. (2016). The Composite Bow, Osprey Publishing, Oxford.
Marshall J. (1951). Taxila: An Illustrated Account of Archaeological Excavations carried out at Taxila under orders of the Government of India between the Years 1913 and 1943, Cambridge: Cambridge University Press.
Miller, R., McEwen, E., & Bergman, C. (1986). Weaponry and Warfare: Experimental Approaches to Ancient near Eastern Archery, World Archaeology, 18(2), 178-195.
Novák, M., Oettel, A., & Witzel, C. (2000). Der parthisch-römische Friedhof von Tell Šēḫ Ḥamad: Teil I. Freie Universität Berlin.
Oates, J. (1959). Ain Sinu: a Roman frontier post in northern Iraq. Iraq, 21(2), 207-242.
Payne-Galiway, R, (1907). A Treatise on the Construction, Power and Management of Turkish and other Oriental Bows of Mediaeval and Later Times, London, Longmans, Greens, and Company.
Rausing, G. (1967). The Bow; Some notes on its origins and development, Bonn, Rudolf Habelt Verlag/ Lund, Gleerups Förlag.
Rawlinson, H. C. (1839). Notes on a March from Zohab at the Foot of the Zagros, along the Mountains to Khuzistan (Susiana), and from Thence through the Province of Luristan to Kirmanshah, in the Year 1836, The Journal of the Royal Geographic Society 9, pp. 26-116.
Rouault, O. (1977). Archives Royales de Mari 18: Mukannisum: l’administration et l’economiepalatiales 2 Mari. Paris.
Ricciardi, R. V. (1996). Wall Paintings from Building A at Hatra, Iranica Antiqua, 31(0), 147–165.
Rostovzeff, M. I. (1935). Dura and the Problem of Parthian Art, Tale Classical Studies, Vol. V, pp. 157-304.
Rostovtzeff, M.I., Bellinger, A.R., Hopkins, C., & Welles, C.B. (1936). The Excavations at Dura-Europos: Preliminary Report on the Sixth Season, 1932-3, New Haven.
Simpson St. J., 1997, Review of Nicolle, D. 1996, Sassanian Armies’, Antiquity 71, pp.242-245.
Simpson, S. J. (1997). Review of Nicolle, D. 1996. Sassanian armies: the Iranian empire, early 3rd to mid 7th centuries AD. 72 pages including line drawings and 8 colour plates by Angus McBride. 1996. Stockport: Montvert Publications. 1-874101-08-6 paperback. Antiquity, 71(271), 242-246.
Sarianidi V. (1985). Bactrian Gold from excavations of the Tillyan-Tepe Necropolis in Northern Afghanistan, Leningrad: Aurora Art Publishers.
Sharifi Holaei, A., Firouzmandi Shirah Jini, B., & Niknami, K. A. (2023). Preliminary Study and Introduction of Recovered Armaments from Parthian Catacombs at Vestemin, Kiasar, Sari, Considering 2015, 2017, and 2018. Journal of Archaeological Studies, 15(2), 113-131.
Waldbaum, J. C. (1983). Metalwork from Sardis: The Finds through 1974, Harvard University Press.
Winkelmann, S. (2013). The weapons of Hatra as reflection of interregional contacts, in Hatra: Politics, Culture and Religion between Parthia and Rome, ed. Lucinda Dirven, Franz Steiner Verlag, pp.235-251.
Whitcomb, D. S. (1985). Before the Roses and Nightingales. Excavations at Qasr-i Abu Nasr, Old Shiraz. New York: The Metropolitan Museum.
Zutterman, C. (2003). The Bow in the Ancient Near East: A re-evaluation of archery from the late 2nd millenium to the end of the Achaemenid period. Iranica antiqua, 38, 119-165.