بازشناسی «پایداری فرهنگیِ» برآمده از «هژمونی تمدنیِ» عیلام، در حکومت‌های ایران باستان
محورهای موضوعی : باستان شناسی
هادی فرهنگدوست
1
,
تکتم حنایی
2
1 - کارشناس ارشد معماری اسلامی، دانشکده هنر و معماری اسلامی، دانشگاه بین المللی امام رضا ع، مشهد، ایران
2 - گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران.
کلید واژه: باستانشناسی اجتماعی, تاریخ‌تمدن, عیلام شناسی, مردم‌شناسی تاریخی, قوم‌شناسی,
چکیده مقاله :
عوامل سازنده یک تمدن، بر حسب شرایط محیطی و ساختاری زیادی، فرصت نمایان‌شدن پیدا می‌کنند. به‌گونه‌ای که بین ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل ملل در طول تاریخ، تفاوت‌هایی را ایجاد کرده است. یکی از مهم‌ترین بسترهای شناختی در این زمینه، مطالعات تمدن شناسی با رویکردهای کلانی همچون فرهنگی است. دراین‌بین مسئله شناخت تمدن عیلامی‌ها از جنبه مطالعات اجتماعی، اگرچه مبتنی بر شواهد باستانشناسی و مطالعات تاریخی است، ولی بر اساس ضرورت‌های انسان امروزی در زمینه کارکردهای شناخت هویت و خاستگاه تاریخی خود است. براین‌اساس، هدف‌گذاری این پژوهش، واکاوی ابعاد شناخته شده از وجوه تمدن عیلامی از طریق هم‌افزایی مفهومی و عملکردی آنها است. عوامل ایجادکننده تأثیر فرهنگی پایدار حاکمیت عیلامیان در ایران باستان چه بوده و ارتباط آنها با یکدیگر چگونه بوده است؟ چنین هدفی از طریق کلان پژوهی، در قالب پژوهشی کیفی با رویکرد تحلیل و تفسیر در زمینه تاریخی، طراحی گردیده است. کاربرد نوآورانة این پژوهش در زمینه طراحی چارچوب پژوهش با رویکرد کلان و اجتماعی، از طریق به‌کارگیری هدفمند هوش مصنوعی در نرم‌افزار کمک پژوهشی MAXQDA برای غلبه بر پیچیدگی روابط و گستردگی عوامل چندوجهی و چندلایه آن است. نتایج این پژوهش نشان‌دهنده میراث داری هوشمندانه عیلامی‌ها از سنت‌های نیاایلامی‌ها، و بهره‌گیری آگاهانه از ظرفیت‌های جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، اقتصادی، نظامی و سیاسی اقوام داخلی و همسایگان پیرامونی، در ساختارهای تمدن بومی آنها است.
The Elamites were ethnically Iranian-born people who lived for more than two thousand years before the last century BC (3200-539 BC), in the north and east of the Khuzestan plain, and to some extent in parts of the western Iranian plateau. The necessity of this recognition for contemporary humans comes from the need to pay attention to the habitat of the Elamites in the Middle East and the Near East as one of the oldest civilization centers and human gatherings. It should be noted that there were strong cultural boundaries in these civilizations that were defined based on cultural spheres and areas, regardless of contemporary political boundaries. Accordingly, the main questions raised in this research are about the constructive factors of Elamite civilization, as well as the consolidation and dissemination of their culture. The method of identifying the answer to such a subject with a broad and interdisciplinary context in social archeology is a kind of use of the macro-research method. Accordingly, the historical research method has been used with a qualitative approach. The results of this research show the intelligent inheritance of the Elamites from the traditions of the non-Elamites, and the conscious use of the geographical, social, cultural, artistic, economic, military, and political capacities of the internal tribes and surrounding neighbors in their native civilization structures.
ابراهیمی پور فرسنگی، مریم، نادعلیان, احمد. (1391). بازتاب باورهای مرتبط با آب در آثار هنری ایلامیان. نگره، 7(21)، 85-94.
افشارسیستانی، ایرج. (1373). ایلام و تمدن دیرینه آن. تهران: طبع و نشر.
آمیه, پیر. (1396). تاریخ عیلام. چاپ ششم. با ترجمه شیرین (اسلامی‌ندوشن) بیانی. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
کتاب مقدس (بی‌تا). رسالة استر.
کتاب مقدس (بی‌تا). رسالة اشعیا.
کتاب تورات (بی‌تا). برشیت (سِفرپیدایش)، در تنخ (مجموعه کتاب‌های مقدس یهودیان).
حسینی، سیدساعد. (1390). تاریخ کامل ایلام (تاریخ کامل ایران دوره ایلامی): پادشاهی بزرگ انشان ـ شوش. تهران: کیهان.
سرمد, زهره، عباس بازرگان‌هرندی، حجازی، الهه. (1398). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. چاپ سی و دوم. تهران: آگاه.
صراف، محمدرحیم. (1397). نقوش برجسته ایلامی. چاپ ششم. تهران: سمت.
صراف، محمدرحیم. (1393). مذهب قوم ایلام (2600 - 5000 سال پیش). چاپ چهارم. تهران: سمت.
قاسمی, حمید و همکاران. (1400). مرجع پژوهش. ویرایش نوزدهم. تهران: اندیشه آرا.
کابلی, یدالله، رضاییان، فرزین. (1391). هفت رخ فرخ ایران. چاپ پنجم. تهران: طلوع ابتکارات تصویری.
کمرون, جورج گلن. (1381). ایران در سپیده‌دم تاریخ. چاپ چهارم. با ترجمه حسن انوشه. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هینتس، والتر. (1389). دنیای گمشده عیلام. چاپ چهارم. تدوین توسط منصوره کاویانی. با ترجمه فیروز فیروزنیا. تهران: علمی و فرهنگی.
یامایوچی, ادوین ام. (1393). ایران و ادیان باستانی. چاپ دوم. تدوین توسط شهاب شاکری. با ترجمه منوچهر پزشک. تهران: ققنوس.
بهرامی، روح‌الله. (1400). “خاطرات طلایی ادوار کهن سرزمین هلامتو «جستاری در باب عصر باستانی عیلام».” دومین همایش ملی ایران‌شناسی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی. 113-156.
بریمانی، فرامرز، شعاع برآبادی، علی. (1388). “بافت قدیم شهرها جلوه‌ی فرهنگ مادی و معنوی شهرهای اسلامی مورد: بافت قدیم شهر خواف.” جغرافیا و توسعه 7 (15): 89-112.
جعفری، علی، جعفری، فرشید. (1390). “نگاهی گذرا به وضعیت ایلام در دوره ساسانی.” پژوهش در تاریخ 2 (3): 125-152.
خسروی, لیلا، رفیع‌فر، جلال‌الدین. (1392). “ظروف مجسمه‌ای جانورسان کلماکره.” انسان شناسی 11 (19): 43-84.
خلیلیان، علی محمد. (1379). “ایلام در گستره تاریخ.” فرهنگ ایلام (3و4): 62-67.
کوهستانی، حسین، قاسم‌نژاد، مریم. (1396). “پژوهشی در اسناد اکدی شوش با تأکید بر قوانین اجتماعی تمدن ایلام.” جستارهای باستانشناسی ایران پیش از اسلام 2(1): 15-23.
چغازنبیل. (2003). UNESCO, 40. PDF.Tarikhema.ir
چغازنبیل. (بی‌تا). دستیابی در 11 27, 1401:
https://iranatlas.info/choghazanbil/choghazanbil.htm
Alizadeh, A. (2010). The Rise of the Highland Elamite State in Southwestern Iran: “Enclosed” or Enclosing Nomadism? Current Anthropology, 51(3), 353-383. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/10.1086/652437
Alizadeh, S., & Jabari, F. (2017). Motifs of Woman, which Emphasise on the Fertility Goddesses in Elam Civilization (2700-640 BC). Journal of History Culture and Art Research, 6(3), 1176 -1189. doi:10.7596/taksad.v6i3.987
Alvarez-Mon, J. (2001). New Frontiers in Iranian Archaeology: Digital Technology and Cultural Heritage. Isimu: Revista sobre Oriente Próximo y Egipto en la antigüedad, 59-74. Retrieved from https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3016400
Álvarez-Mon, J., Basello, G. P., & Wicks, Y. (Eds.). (2018). THE ELAMITE WORLD. New York: Routledge.
Basello, G. P. (2019). In Iran before the Persians: A journey to ancient Elam. “L’Orientale” University, Naples, Italy: University of Naples.
Chogha Zanbil ziggurat. (n.d) iranatlas: https://www.iranatlas.info/en/choghazanbil/choghazanbil.htm
Edwards, I. E., Hammond, N. G., & Sollberger, E. (Eds.). (2007). The Cambridge Ancient History (3rd Edition: Ninth printing 2007 ed., Vols. 2: Part 2. The Middle East and the Aegean Region, c.1380–1000 BC). Cambridge, UK: Cambridge University Press. Retrieved from www.cambridge.org/9780521086912
Farazmand, A. (2002). Administrative Legacies of the Persian World-State Empire: Implications for Modern Public Administration, Part 1. Public Administration Quarterly, 26(3-4), 280-316. Retrieved from: http://www.jstor.org/stable/41288175
Fazeli, M. T., & Masih Rad, M. R. (2015). A Review and Analysis of Religious, Political and Social Structure of Elam. WALIA, 31(S1), 133-140.
Frye, R. N. (1993). The Heritage of Persia. Irvine, California: Mazda Publishers.
Hansen, D. (1970). A Proto-ElamiteSilverFigurinein the Metropolitan Museumof Art. Metropolitan Museum Journal, 3, 5-26
Hansman, J. (1972). Elamites, Aghaemenians and Anshan. Iran, 10, 101-125. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/4300468
Harper, P. O., Aruz, J., & Tallon, F. (Eds.). (1992). The Royal City of Susa: Ancient Near Eastern Treasures in the Louvre. New York: Metropolitan Museum of Art.
Hinz, W. (1972). The Lost World Of Elam: Re-creation of a Vanished Civilization. London: Sidgwitk end Jackson Limited.
Kent, R. G. (2013). Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon (American Oriental): 33 (American Oriental Series ed.). United States: American Oriental Society.
Kohansal Vajargah, H. (2020). The Function of Non- Iranian Languages in the Persian Achaemenid Empire. Palarch’s Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(12), 1862-1869.
Labat, R. (1975). ELAM c 1600-1200 B.C. In I. Edwards , C. Gadd , N. Hammond , & E. Sollberger (Eds.) , The Cambridge Ancient History: Volume 2, Part 2: The Middle East and the Aegean Region, c.1380–1000 BC (3rd ed., pp. 379-416). London: Cambridge University Press.
Moorey, P. R. (2005). Material Aspects of Achaemenid Polychrome Decoration and Jewellery. Iranica Antiqua, 33(1), 155-172. doi:10.2143/IA.33.1.519203
Potts, D. T. (2015). The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State (2nd ed.). NewYork: Cambridge University Press.
Roach, K. J. (2008). The Elamite Cylinder Seal Corpus, c.3500 - 1000 BC (Thesis for PhD, Faculty of Arts, Department of Archaeology, ed.), Sydney: The University of Sydney. Retrieved from https://ses.library.usyd.edu.au/handle/2123/5352
Rostami, M., & Mansourabadi, M. (2020). String Instruments Depicted in the Paintings of Ancient Elam. The International Journal of Humanities, 27(2), 29-42.
Sassoon, J. (2005). Ancient Laws and Modern Problems: The Balance between Justice and a Legal System. Bristol, United Kingdom: Intellect Ltd.
Shahmiri, C. (2004). The Elamite Empire. Retrieved 1 15, 2023, from Historical Site of Mirhadi Hoseini: http://www.allempires.com/article/index.php?q=The_Elamite_Empire
Stierlin, H. (2006). Splendors of Ancient Persia. Vercelli, Italy: White Star.
The Metropolitan Museum of Art. (2000, October). Iran, 2000–1000 B.C. Retrieved 01 20, 2023, from Heilbrunn Timeline of Art History:
https://www.metmuseum.org/toah/ht/03/wai.html
Vacín, L. (2017). A Sumerian and an Elamite Fragment of Cuneiform Royal Inscriptions. TÉMA, 19. Retrieved from https://uni.uhk.cz/zivaarcheologie/index.php/ziva/article/view/34
Chogha Zanbil ziggurat (June 1, 2023). Online: https://www.iranatlas.info/en/choghazanbil/choghazanbil.htm