بررسی معنایی چند واژه در زبان بلوچی و متون کهن فارسی
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات سیستان و بلوچستان
عبدالغفور جهاندیده
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار.)
کلید واژه: واژه های متون کهن فارسی, بررسی معنایی واژه ها, تطبیق معنایی واژه ها, واژه های بلوچی,
چکیده مقاله :
تحقیق در ساختار گویش های ایرانی و دقت در گنجینۀ واژه های آن ها، می تواند بسیاری از گره های معنایی واژه های زبان فارسی، به ویژه واژه هایی را که در متون کهن کاربرد دارند، بگشاید. این مقاله ضمن پرداختن به موقعیت زبان بلوچی در میان زبان ها و گویش های ایرانی، و بیان اشاره گونه ای از ساختار این زبان، به بررسی تطبیقی دوازده واژۀ فارسی- بلوچی که در متون کهن فارسی به کار رفته اند پرداخته است. این بررسی دربارۀ معنی واژه هاست. بیشتر این کلمات در زبان فارسی امروز کاربرد فعال ندارند و در ضمن، بعضی از آن ها دارای شواهد بسیار کمی در متون گذشتۀ فارسی، بویژه آثار مربوط به سبک خراسانی است. واژه هایی که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: بژر، قلندر، حرج، تتق، زده، لباسات، صعلوک، خصم، قلّاش، وای، چاک، طامات. این واژه ها در آثار برجستۀ فارسی کهن کاربرد داشته اند اما به دلیل شواهد کمی که از آن ها برجای مانده است و شباهت ظاهری بعضی از آن ها با برخی از واژه های عربی، محققان دربارۀ اصالت و معنی بیشتر آن ها تردید دارند. زبان بلوچی به عنوان یکی زبان های ایرانی که نسبتاً ساختار کهن خود را حفظ کرده و دارای گنجینه ای کهن از واژه های ایرانی است و کمتر مورد هجوم واژه های بیگانه قرار گرفته است، می تواند در این زمینه راهنمای مناسبی باشد.
The research on the structure of Iranian dialects and accuracy in their treasure trove vocabularies can unlock many semantic nodes of Persian words especially used words in ancient texts. This article, while dealing with the position of Balochi language among Iranian languages and dialects, and the expression of a kind of structure of this language, has made a comparative study of twelve Persian-Balochi words which have been used in Ancient Persian transcripts. This study is around the meaning of words most of which are not actively used in modern Persian. In addition, some of them have less evidence in past Persian texts, especially works related to the Khorasani style. The words discussed in this article are as follows: Bazhr, Qalandar, Haraj, Totoq, Zadeh, Lebāsāt, SoɁlook, Khasm, Qallaash, Vāy, chāk, tāmāt. These words have been used in prominent works of ancient Persian, but due to the less evidence has survived and the apparent similarity of some of them with some Arabic words, scholars are skeptical of their originality and meaning. The Balochi language, as one of the Iranian languages which have preserved its relatively to ancient structure, and it has an ancient treasure trove of Iranian words, it has been less attacked by foreign ones, can in this regard be a good guide.
1- ابوالقاسمی، محسن.(1382). زبان فارسی و سرگذشت آن. چاپ دوم. تهران: انتشارات هیرمند.
2- انوری، حسن.(1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.
3- باقری، مهری. (1372). «باربد در ادبیات فارسی و حماسۀ ملی ایران». نامگانی استاد علی سامی. به کوشش محمود طاووسی. صص1-20. انتشارات نوید: شیراز.
4- جهاندیده، عبدالغفور. (1390الف). حماسهسرایی در بلوچستان. تهران: انتشارات معین.
5- جهاندیده، عبدالغفور. (1390ب). منظومههای عاشقانه بلوچی. تهران: انتشارات معین.
6- جهاندیده، عبدالغفور.(1390ج). «تأثیرپذیری زبان وادب بلوچی از زبان و ادبیات فارسی». فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین، 1 (1)، 95-118.
7- جهاندیده، عبدالغفور. (1397). فرهنگ بلوچی-فارسی. تهران: انتشارات معین.
8-حاکمی، اسماعیل. (1384). رودکی، منوچهری. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات پیام نور.
9- خرمشاهی، بهاءالدین. (1371). حافظنامه. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
10- رامپوری، غیاث الدین محمد. (1375). غیاث اللغات. به کوشش منصور ثروت. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
11- رواقی، علی. (1390). فرهنگ شاهنامه. تهران: موسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری.
12- رودکی، سمرقندی. (1379). دیوان رودکی. به کوشش برومند سعید. کرمان: انتشارات عماد کرمانی.
13- سعدی شیرازی. (1372). بوستان. به تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات خوارزمی.
14- سنایی، غزنوی. (1374). حدیقه الحقیقه. به تصحیح مدرس رضوی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
15- سیدهاشمی، ظهورشاه. (2000). سیدگنج. کراچی: ا انتشارات کادمی سید هاشمی.
16- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). در اقلیم روشنایی. تهران: نشر آگه.
17- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). منطق الطیر. تهران: انتشارات سخن.
18- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386الف). قلندریه در تاریخ. تهران: انتشارات سخن.
19- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386ب). مصیبت نامه. تهران: انتشارات سخن.
20- فردوسی، ابوالقاسم (1384). نامۀ باستان. جلد 3. به کوشش میر جلال الدین کزازی. تهران: انتشارات سمت.
21- منصوری، یدالله.(1384). بررسی ریشه شناختی فعل های زبان پهلوی. تهران: فرهنگستان زبان وادب فارسی.
22- یاحقی، محمدجعفر.(1359). «بژر در لغت و اسطوره - سلاح ایندرا». مجلۀ آینده، 6 (5-6).
_||_