بررسی و تحلیل ترانه‌های عروسی منطقۀ لارستان با تکیه بر بن‌مایه‌های اساطیری

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

عظیم جبّاره ناصرو ¹ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.)
عارف فضلی ² (دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/11/04 تاریخ پذیرش : 1400/12/23 تاریخ انتشار : 1400/12/23

کلید واژه: فرهنگ عامه, ترانه‌های عروسی, منطقۀ لارستان,

چکیده مقاله :

ترانه‌ های محلی، یکی از زیرشاخه ‌های اصلی ادبیات عامه‌ اند و یکی از انواع این ترانه ‌ها، اشعاری است که به آیین ازدواج اختصاص دارد. در میان این اشعار می توان رسم ‌ها و آیین‌ های مختلف مردم را بازیافت. در منطقۀ لارستان، بخش عمده‌ ای از اشعار محلی به ترانه‌ هایی با موضوع جشن عروسی اختصاص دارد. هدف این پژوهش، بیان ویژگی ‌های اشعار عروسی منطقۀ لارستان و طبقه‌بندی آن‌ ها از لحاظ مضمون و محتوا و بررسی بن ‌مایه ‌های اساطیری آن‌هاست. روش پژوهش در این جستار، میدانی و کتابخانه ‌ای است؛ نگارندگان نخست به روش میدانی با حضور در سی مراسم عروسی و مصاحبه با افراد کهن سال بخشی از ترانه‌ ها را شنیده، ضبط کرده و آن ‌ها را از لحاظ مضمون و محتوا طبقه‌ بندی کرده‌ اند. در گام بعد، با استفاده از منابع کتابخانه‌ ای، ویژگی ‌ها و بن مایه‌ های این ترانه‌ ها استخراج و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. یافته‌ های پژوهش نشان می‌ دهد اشعار و ترانه ‌های عروسی در منطقۀ لارستان به دو بخش عمده قابل تقسیم است: الف) اشعاری که بیانگر آداب و رسوم مردم است؛ ب) ترانه ‌هایی که در توصیف عروس و داماد است. همچنین گفتنی است بن مایه ‌های اساطیری این ترانه ‌ها در بخش‌ های زیر بررسی شده است: 1. حمام‌رفتن داماد 2. حنابندان 3. قربانی خروس و رویش گیاه زندگی 4. دخیل‌بستن بر درخت 5. گز، درخت زندگی 6. رستم 7. پری.

چکیده انگلیسی:

Local songs are one of the main branches of folk literature and one type of these songs are poems which have been common in marriage rituals. Among these poems, various customs and rituals of the people can be recovered. In Larestan region, most of the local poems are dedicated to songs with the theme of wedding ceremony. The purpose of this study is to express the characteristics of wedding poems in Larestan region and classify them in terms of theme, content and study of mythological themes. The research method in this paper is field and library; The authors first listened, recorded, and categorized some of the songs in terms of content by attending thirty weddings and interviewing olders. In the next step, using library resources, the characteristics and bases of these songs are extracted and studied with a descriptive-analytical approach. Findings show that wedding poems and songs in Larestan region can be divided into two main parts:A) poems that express the people’s customs; B) songs that describe the bride and groom; It is also worth mentioning the mythological themes of these songs, examined in the following sections: 1. The groom taking a bath. 2. Hanabandans. 3. Sacrifice of the rooster and the growth of the plant of life. 4. interwove the tree. 5. Gaz, the tree of life. 6. Rustam. 7. Fairy.

منابع و مأخذ:

1- احمدپناهی، محمد. (1368). ترانه­‌های ملی ایران، تهران: بی­نا.

2- اسمیت، ژوئل. (1384). فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی، تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.

3- افشاری، مهران، (1382). «اعجاز قطره، نشانه­‌هایی از اعجاز ایزد نباتی در قصه‌­های عامیانۀ فارسی»، مجلۀ ایران­‌شناسی، 15(3)، 557-564.

 4- الیاده، میرچا.(1372). رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.

5- امین­پور، قیصر.(1380). «سنت و نوآوری در فرهنگ عامۀ ایران»، زبان و ادبیات فارسی، 6(1)، 1-17.

6- جباره‌­ناصرو، عظیم و کوهنورد، پریچهر. (1398). «بررسی اشعار و ترانه‌­های عروسی در شهرستان جهرم»، فصل­نامۀ ادبیات و زبان­های محلی ایران­‌زمین،  9(4)،  1-25.

7- جباره‌­ناصرو، عظیم  و حسام­پور، سعید. (1395). «اسطورۀ باروری و آیین­‌های باران­‌سازی در کوهمره سرخی»، فصل­نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، 4(1)، 1-20.

8- جمالیان­‌زاده، برزو  و کرمی، محمدحسین و نظری، جلیل. (1394). «نگاهی به اشعار و ترانه­‌های عروسی در کهگیلویه»، فصل­نامۀ ادبیات و زبان­های محلی ایران­‌زمین، 5(4)، صص 1-20.

9- چایدستر، دیوید. (1380). شور جاودانگی، ترجمۀ غلامحسین توکلی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

10- حسن­دوست، محمد، (1393). فرهنگ ریشه­‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.

11- خالق­‌زاده، محمدهادی. (1390). «ترانه‌­های کودکانه در ادبیات محلی شیراز»، مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی­‌سرایان ایران­زمین،  249-258.

12- دادور، ابوالقاسم. (1389). «موقعیت اجتماعی و فرهنگی زن در تمدن ایلام»، زن در فرهنگ و هنر، 2(4)،  95-114.

13- درویشی، محمدرضا. (1374). بیست ترانۀ محلی فارس، تهران: ماهور.

14- دوبوکور، مونیک. (1394). رمزهای زنده جان، ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.

15- ذوالفقاری، حسن. (1396). «شیوه‌­های اجرایی اشعار محلی در ایران»،  شعرپژوهی، 9(3)،  69-99.

16- ذوالفقاری، حسن. (1394). «کاربرد و ویژگی­های دوبیتی در بومی سروده­‌های ایرانی»، ادب‌پژوهی، 9(2)، 2-35.

17- روح‌­الامینی، محمود.(1382). گرد شهر با چراغ در مبانی انسان‌­شناسی، تهران: عطار.

18-  رستگارفسایی، منصور.(1380). انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.

19- روزبهانی، سعید و علی­‌رازقی، رمضان. (1398). «جستاری در اشعار و ترانه­‌های محلی منطقۀ ششتمد از توابع شهرستان سبزوار»، فصل­نامۀ پژوهش­‌های ادبی و بلاغی، 7(2)، 43-56.

20- رفیع‌­فر، جلال‌الدین و کمال‌­لو، خدیجه. (1393). «بررسی آیین حنابندان از دیرباز تا کنون؛ مطالعۀ اسنادی 10 منطقه در ایران»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه،2(3)،  27-54.

21- زمردی، حمیرا. (1387). نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، تهران: زوار.

22- ژوکوفسکی، والنتین.(1382). اشعار عامیانۀ ایران در دورۀ قاجاری، تهران: اساطیر.

23- ستاری، جلال. (1386). سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: مرکز.

24- سیپک، ییری.(1956). ادبیات فولکور ایران، ترجمۀ محمد اخگری، تهران: سروش.

25- شایگان، داریوش. (1362). ادیبان و مکتب‌­های فلسفی هند، تهران: امیرکبیر.

26- شاملو. احمد. (1389). گیلگمش، تهران: چشمه.

27- شفیعی ­کدکنی، محمدرضا. (1350). صورخیال در شعر فارسی، تهران: انتشارات فاروس ایران.

28- شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران: فردوسی.

29- شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: جیحون.

30- شهبازی، فاطمه و عبادی، آزاده.(1397). «نگاهی به واسونک‌­ها و ترانه‌­های عروسی منطقۀ هندیجان»، فصل­نامۀ ادبیات و  زبان­های محلی ایران زمین، 8(2)،  1-18.

31- طباطبایی، حسین و طباطبایی، حسن و رضایی، محمد. (1394). آیین­‌های سوگ و سور در منطقۀ سرکویر دامغان، فصل­نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، 3(1)،  1-28.

32- عباسی، سکینه. (1397). «طرح­‌وارۀ کنش مقدّس در سورسروده‌­های لارستان»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، 6(1)، 1-26.

33- عباسی، سکینه. (1394). بوطیقای قصه‌­های بلند عامیانۀ فارسی، تهران: روزگار.

34- عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته­‌های پهلوی، تهران: توس.

35- فرنبغ­دادگی. (1390). بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: سنایی.

36- فریزر، جیمزجورج. (1396). شاخۀ زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.

37- فقیری، ابوالقاسم. (1342). ترانه­های محلی فارس، شیراز: بی­نا.

38- گریمال، پی­یر. (1367). فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمۀ احمد بهمنش، تهران: امیرکبیر.

39- لوشر، ماکس.(1388). روانشناسی رنگ­ها، ترجمۀ ویدا ابی زاده، تهران: درسا.

40- محمدحسین­زاده، عبدالرضا  و  بصیری، محمد. (1388). «بررسی جنسیت در ضر­ب­المثل­‌ها با توجه به آیات و احادیث»، مطالعات اجتماعی روان­شناختی زنان، 7(4)، 7-32.

41- مرادی، محمد. (1390). «بررسی گونه­‌های اصلی وزن و تحول آن­‌ها در شعر گویش شیرازی»، فصل­نامۀ ادبیات محلی و زبان­های محلی ایران­زمین، 1 (1) ، 169-200.  

42- همایونی، صادق. (1345). ترانه‌­هایی از جنوب، شیراز: بنیاد فارس­‌شناسی.

43- هینلز، جان. (1386). شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

44- یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.

45-Gimbutas‚ M.‚ (1974). The gods and goddesses of old Europe: 7000 to 3500 BC myths‚ legends and cult images. Vol. 4. Univ  of California Press.

منابع شفاهی

1- حقیقت، پیربابا. 86 ساله. شبان. بی­سواد. زروان.

2- رستمی، حسین. 60 ساله. کشاورز. بی­سواد. کارگاه.

3- فروتن، زینب. 70 ساله. خانه­دار. ابتدایی. کمالی.

4- مقدم، حسن.  59ساله. شبان. سره­خوان. ابتدایی. هرمود.