تحلیل نشانه های رازآموزی و تشرّفِ آیینی و تعلیقِ آن در آوازهای خنیاگر بختیاری؛ بهمن مسعود بختیاری
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات لری
مختار ابراهیمی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.)
کلید واژه: اسطوره, آوازهای بختیاری, رازآموزی و تشرّف آیینی, تعلیق قهرمان,
چکیده مقاله :
اسطوره شناسی بیش از آن که شیوه ای در بررسی و تحلیل داستان ها و آیین های باستانی باشد، گونه ای مکتب فکری است که هستی و حضور انسان اسطوره ای را در متون توضیح می دهد، متونی که تا امروز نشانه هایی از آیین های اسطوره ای را در خود حفظ کرده اند. این که این نشانه ها کدامند و چگونه به سفر قهرمان اشاره می کنند، پرسش اصلی این مقاله است. آوازها و سروده های بختیاری در راستای فرهنگ ایرانی در طول حیات خود راهی دراز طی کرده اند تا امروز به دست ما رسیده اند. رازآموزی و تشرّف آیینی که در پژوهش‌های اسطوره شناسان بزرگی مانند میرچا الیاده و جوزف کمپبل طرح شده اند، در آوازهای بختیاری با تفاوت‌هایی درخور تأمل، خود را نشان می‌دهند. در دیدگاه این دو اسطوره‌پژوه، رازآموزی از نظمی ساختاری حکایت می‌کند، در حالی که در خرده‌روایت‌های سروده های بختیاری چنین نظمی آشکار نیست بلکه پژوهشگر باید نشانه‌های پراکندۀ رازآموزی و سفر قهرمان عاشق را دریابد و در کنار هم بچیند. وضعیت وجودی و تجربۀ زیستۀ عاشق در آوازهای خنیاگر بختیاری پیوسته دچار تعلیق و بی‌سرانجامی است و این تعلیق که گویی از ضمیر ناخودآگاه جمعی سرچشمه می‌گیرد، دغدغۀ اصلی قهرمان است. در این مقاله آوازها و سروده هایی که قابلیت و ظرفیت نقد اسطوره شناختی داشتند مورد تحلیل قرار گرفتند، اغلب این آوازها سرودۀ بهمن علاءالدین هستند جز چند مورد که بهمن علاء الدین آن ها را از فولکلور بختیاری گرفته است.
Mythology appears to be a kind of intellectual school which explains the existence and the presence of mythological of humans in the text rather than a method for the study of ancient rituals and stories. Regarding, those texts which have maintained the signs of mythological rituals until now. What those signs are and how they refer to the hero seem to be the main question of this article. Bakhtiari songs have passed their own long lives throughout the Iranian culture and then we have gained them; Recognition of the secret achieving and initiation of ritual explained by Mircea Eliade and Joseph Campbell, are represented in traditional songs of Bakhtiari with reasoned differences. According to these researchers, recognition of secret introduces structural organizations, while they are not obvious in micronarratives of Bakhtiari songs; therefore, scattered signs of recognition of secret and hero in love’s travel should be recognized and gathered by the researcher. Thus, the existential situation and experiences of the lover is suspended and endless and this suspension which has rooted in collective subconscious is the main concern of the hero. In this article, some examples of Bakhtiari songs in the works of Masud Bakhtiari have been interpreted based on their capacity of mythological narratives. Most of the songs belong to Masud Bakhtiari himself and a few of them have been taken from Bakhtiari folklore by Masud Bakhtiari.
1- ابراهیمی، مختار و گلی زاده، پروین و حاذق نژاد، آرش. (1398). «بررسی و تحلیل اسطوره‌شناختی مَتَلی از گویش لری بختیاری به نام سر اره پا تیشهای»، فرهنگ و ادبیات عامه، تهران، دورۀ 7، ش 27، صص 53-71.
2- ابولیان (نوروزی)، اقبال. (1390). بافهرو، چاپ اول، اهواز: کردگار.
3- احمدی، بابک. (1381). کتاب تردید، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
4- اردستانی رستمی، حمیدرضا. (1394). زروان در حماسۀ ملی ایران، چاپ اول، تهران: شیرازه.
5- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1393). اسطوره بیان نمادین، چاپ چهارم، تهران: سروش.
6- الیاده، میرچا. (1394). آیین‌ها و نمادهای تشرف، ترجمۀ مانی صالحی علامه، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
7- الیاده، میرچا. (1378). اسطورۀ بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، چاپ اول، تهران: طهوری.
8- الیاده، میرچا. (1392). شمنیسم، ترجمۀ محمدکاظم مهاجری، چاپ سوم، قم: ادیان.
9- اوستا. (1355). نگارش جلیل دوستخواه، از گزارش ابراهیم پورداود، چاپ دوم، تهران: مروارید.
10- باقری، مهری. (1397). دین‌های ایران باستان، چاپ دهم، تهران: قطره.
11- برتنز، یوهانس ویلم. ( 1382). نظریۀ ادبی، چاپ اول، تهران: آهنگ دیگر.
12- بهار، مهرداد. (1376). پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ دوم، تهران: آگه.
13- بیرلین، ج. ف. (1386). اسطوره‌های موازی، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ اول، تهران: مرکز.
14- تجلی اردکانی،اطهر و طایی سمیرمی و علی زاده. (1399) «نوستالژی دوران حماسی در شعر بختیاری»، فصلنامۀ ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، سال 6، شمارۀ3، پیاپی29، صص 111-129.
15- جنیدی، فریدون.(1396). داستان ایران، چاپ دوم، تهران: بلخ.
16- رکنی، آذرمیدخت. (1393). سرنمونهای سفر قهرمان، چاپ اول، تهران: ره آورد مهر.
17- روتون، ک. ک. (1394). اسطوره، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
18- ژوکوفسکی، والنتین. (1382). اشعار عامیانۀ ایران، به اهتمام و تصحیح و توضیح عبدالحسین نوایی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
19- ستاری، جلال. (1392). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چاپ پنجم، تهران، مرکز.
20- ستاری، جلال. (1395). رمز اندیشی و هنر قدسی، چاپ سوم، تهران: مرکز.
21- شاپورگان. (1379). به کوشش نوشین عمرانی، چاپ اول، تهران: اشتاد.
22- ضیمران، محمد.(1397). گذر از جهان اسطوره به فلسفه، چاپ ششم، تهران: هرمس.
23- علیا، مسعود. (1395). کشف دیگری همراه با لویناس، چاپ دوم، تهران: نی.
24- قادری، الیاس و عباس قنبری عدیوی و مجتبی عبدالهی. (1398). «نقش و جایگاه زنان در ترانه‌های بختیاری»، فصلنامۀ ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین،سال 5، شمارۀ 2، پیاپی 24، صص67-83.
25- قنبری عدیوی، عباس. (1390). «گونۀ ترانه در ادبیات عامۀ بختیاری»، فصلنامۀ ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، سال 1، شمارۀ 1، صص 143-168.
26- کمپبل، جوزف. (1398). قهرمان هزارچهره، برگردانِ شادی خسرو پناه، چاپ نهم، مشهد: گل آفتاب.
27- گرین، ویلفرد و ارل لیبر. (1380). مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
28- گویری، سوزان. (1395). آناهیتا، چاپ پنجم، تهران: ققنوس.
29- لوفلر-دلاشو.م. (1386). زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ دوم، تهران: توس.
30- مشایخی، عادل. (1395). تبارشناسی خاکستری است، چاپ اول، تهران: ناهید.
31- مینوی خرد. (1385). ترجمۀ احمد تفضلی، چاپ چهارم، تهران: توس.
32- نیولی، گراردو. (1390). از زردشت تا مانی، ترجمۀ آرزو رسولی (طالقانی)، چاپ اول، تهران: ماهی.
33- یونگ،کارل گوستاو. (1368). چهار صورت مثالی، چاپ اول، تهران: آستان قدس.
منابع صوتی
علاءالدین بهمن: مالکنون (1365) شرکت همآواز آهنگ، هیجار (1370) شرکت آواز جنوب، تاراز (1372) شرکت آواز جنوب، برافتو (1374) شرکت آواز جنوب، آستاره (1382) شرکت فرهنگی هنری پیام، بهیگ (1386) ، ویر (1393)
_||_