مبناگرایی شناخت‌شناسانه در فلسفه‌ی اسلامی: با نظر به بحث استعاره‌های مفهومی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

راضیه صابرشکار ^{1 *} , عطیه زندیه ²

1 -
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه مطهری

تاریخ دریافت : 1403/12/04 تاریخ پذیرش : 1404/01/24 تاریخ انتشار : 1404/02/24

کلید واژه: مبناگرایی, توجیه, استعاره, ثنویت,

چکیده مقاله :

مبناگرایی، در میان غالب اندیشمندان مسلمان به ویژه سه فیلسوف صاحب مکتب ــ ابن­سینا، سهروردی و ملاصدراــ به عنوان نظریه‌ی توجیه شناخت پذیرفته شده است. پرسش آن است که: «چرا در این سنت با غلبه‌ی مبناگرایی مواجهیم؟» با نظر به بحث استعاره‌های مفهومی می‌توان گفت وجود استعاره‎ی «دانش به مثابه یک ساختمان» می‌تواند بدین منجر شود که فیلسوف مسلمان آن‌گاه که در باب توجیه شناخت نظریه‌پردازی می‌کند در جستجوی پایه و مبنا برای بنای معرفت باشد. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و با بررسی متون سه فیلسوف مورد نظر می‌توان به طرح این توصیف تازه پرداخت که پیش‌فرض ثنویت ذهن و عین و هم‌چنین فرض سلسله مراتبی بودن امورات در ساحت هستی و ادراک در شکل‌گیری استعاره‌ی فوق مؤثر بوده است. اهمیت پرداختن بدین مسأله از آن رو است که با تغییر نگرش نسبت به رابطه‌ی ذهن و عین، استعاره‌ی «دانش به مثابه یک ساختمان» نیز دستخوش تغییر گشته و امکان طرح استعاره‌های تازه که بر اساس آن، دانش بدون نیاز به محور، مبنا و پایه تبیین می‌گردد فراهم خواهد شد. در نهایت این نتیجه حاصل می‌گردد که با ورود استعاره‌های تازه در باب دانش، امکان طرح نظریات جدید به موازات مبناگرایی میسر می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Foundationalism is accepted as the theory of justification of knowledge among the majority of Muslim thinkers, especially three philosophers of the school - i.e. Ibn Sina (Avicenna), Suhrawardi and Mulla Sadra .The question is: "Why are we facing the predominance of fundamentalism in this tradition?" Considering the discussion of conceptual metaphors, it can be said that the existence of the metaphor of "knowledge as a building" can lead to the fact that the Muslim philosopher is searching for the basis for the foundation of knowledge when he is thinking about the justification of knowledge. By examining the texts of the three philosophers in question, we can propose a new description that the existence of the presupposition of the duality of mind and object, as well as the assumption of the hierarchy of things in the field of existence and perception, has been effective in the formation of the above metaphor. The importance of addressing this issue is due to the fact that Muslim philosophers have tried to eliminate the duality and implication of fundamentalism, but their lack of effort to find a language that is compatible with this meaning has not led to a real solution to the problem. The re-description of this situation can lead to new discussions in the justification of cognition by providing the possibility of introducing new metaphors.

 

منابع و مأخذ:

ابن‌سینا (1404 ق). الشفاء (المنطق). جلد3، قم، مکتبۀ آیۀ¬العظمی¬المرعشی¬النجفی(ره).
ابن‌سینا (1363). المبدأ و المعاد، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
ابن‌سینا (1385). النفس من کتاب الشفاء. تحقیق حسن زاده‌ی آملی، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی.
آذرنوش، آذرتاش (1383). فرهنگ معاصر عربی-فارسی، تهران، نشر نی، چاپ چهارم.
ارسطو ( 1367). متافیزیک، ترجمه‌ی ش. خراسانی. تهران، گفتار.
اصغری، محمد (1389). نگاهی به فلسفه ریچارد رورتی. تهران، نشر علم.
افلاطون (1367). دوره آثار افلاطون. ترجمه م. لطفى، جلد3، تهران، خوارزمى.
اکبری، رضا؛ قاسمی، حسین (1390). حل چالش ثنویت ذهن و عین در حکمت متعالیه‌ی ملاصدرا، معرفت فلسفی (صص11-36)، (3).
خادم زاده، وحید (1402). استعاره‌ی های مفهومی مبتنی بر جهت کنه-وجه در فلسفه‌ی صدرا. ذهن (صص101-129)، دوره 24، شماره 93.
روولی، کارلو (2017). نظم زمان، ترجمه‌ی م. موحد (1398). تهران، نشر نو.
زبیدی، مرتضی (1306ق). تاج العروس من الجواهر القاموس، بیروت، دار مکتبة الحیاة.
سهروردی (1385). المشارع و المطارحات. تهران، حق¬یاوران.
سهروردی (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه¬ی هنری¬کربن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی (1344). التلویحات اللوحیه و العرشیه. جلد1، تهران، دانشگاه تهران.
عارفی، عباس (1389). بدیهی و نقش آن در معرفت شناسی. قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فارابی. بی‌تا. الجمع بین رایی الحکیمین. قم: بیدار.
فرامرز قراملکی، احد (1391). منطق ملاصدرا، درگفتگو با دکتر احد فرامرز قراملکی. کتاب ماه فلسفه (صص92-95)، (66).
فیاضی، غلامرضا (1378). تصحیح و تعلیق بر نهایة الحکمه. جلد 1، قم، موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب ؛ مرعشلی، محمد عبدالرحمن (1420ق). قاموس‌المحیط، بیروت، دارإحیاء¬التراث-العربی.
قوام¬صفری، مهدی (1384). وجوه مبناگرایی سینوی، ذهن (صص29-44)، دوره 24 .
لویس، معلوف (1373). المنجد فی اللغه. بیروت، دارالمشرق.
مصباح¬یزدی، محمد تقی (1394). آموزش فلسفه. جلد 1، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح¬یزدی، محمد تقی (1375). شرح اسفار کتاب النفس. قم: مؤسسه آمورشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ملاصدرا (1386). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. جلد 1، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ملاصدرا (1368). الحکمة المتعالیة فی الاسفارالعقلیة الاربعه. جلد 1، قم، مکتبة المصطفوی.
ملاصدرا (1388). الشواهد الربوبیه في المناهج السلوکیه. قم، بوستان کتاب.
ملاصدرا. بی‌تا. المشاعر. اصفهان، مهدوی.
هاشمی، زهره (1393). نظریه استعاره مفهومی از دیگاه لیکاف و جانسون، نشریه¬ی ادب¬پژوهی (صص119-140)، دوره 12.
یثربي، سید یحیی (1382). نقد آراء معاصر در تعریف و كارایي علم حضوري. ذهن (صص139-152)، دوره 15.
یزدی، عبدالله بن شهاب‌الدين (1415ق). الحاشیه علی تهذیب المنطق. قم، مؤسسۀ الاسلامی التابعۀ لجماعۀ المدرسین.
Lakoff, George (1993). The Contemporary Theory of Metaphor, In Metaphor and Thought (P 202-251), Cambridge University Press.
Lakoff, George & Johnson, Mark (2003). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.