بررسی تطور دیدگاه ملاصدرا درباره نقش ماهیت از حیث معرفت شناسی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

فاطمه کوکرم ¹ , امیرحسین منصوری نوری ² , محسن شمس ³ , عین الله خادمی ⁴

1 - دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
2 - دانشجوی دکتری / دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران
3 - دانشجوی دکتری/دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران مدرِّس حق التدریس/دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان
4 - دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

تاریخ دریافت : 1399/01/10 تاریخ پذیرش : 1399/04/28 تاریخ انتشار : 1399/11/01

کلید واژه: وجود, ملاصدرا, ماهیت, معرفت شناسی, مطابقت,

چکیده مقاله :

یکی از مسائل مهم معرفت‌شناسی مسأله وجود ذهنی و نحوه انطباق آن با حقایق عینی است. حکیمان مسلمان بر این باورند که امری باید در این میان نقش واسط را ایفا کند. با تأمل در آثار ملاصدرا درمی‌یابیم که او به این امر توجه بایسته داشته است و دیدگاه واحدی درباره این مسأله پژوهشی ارائه نداده است. ملاصدرا در گام نخست بسان سایر حکما بدین امر باور داشته است که ماهیت نقش حد واسط میان امور ذهنی و حقایق عینی را ایفا می‌کند و مراد وی از ماهیت، معنای اخص –مایقال فی جواب ما هو است. نگارندگان بر این باور هستند که صدرالمتألهین در گام دوم از این نظریه عدول کرده است و نظریه خاص خویش را بیان کرده است که بر اساس آن مراد از انطباق ذهن با عین، انطباق عینی وجود برتر ماهیت، بر وجود خاص آن است. در این رویکرد ملاصدرا بین معلوم بالذات از حیث واقع و نفس‌الامر و معلوم بالعرض از حیث ظهورش برای قوای ادراکی نفس تفکیک قائل می‌شود و بر این باور است که در این رویکرد نحوه وجود متفاوت است، یکی وجود قوی (خارجی) و دیگری وجود ضعیف است نه ماهیت. بر اساس پنج دلیل –دیدگاه ملاصدرا درباره ماهیت، ادراک عقلی، حرکت جوهری، اصالت و تشکیک وجود- نگارندگان بر این باور هستند که نظریه دوم با نظام فلسفی ملاصدرا سازگارتر است و از آن می‌توان به عنوان نظریه نهایی صدرا یاد کرد.

چکیده انگلیسی:

One of the important issues of epistemology is the question of subjective existence and how it is adapted to objective truths. Muslim scholars believe that one must play the role of intermediary. Reflecting on Mulla Sadra's works, we find that she paid close attention to this issue and did not offer a unified view of this research question. Mulla Sadra, in the first place, like most other scholars, believed that nature plays the intermediary role between subjective and objective truths, and that his nature is the specific meaning - the motive in our answer. " The authors believe that Sadr al-Mutallah has departed from this theory in the second step and has stated her particular theory that the purpose of conforming the mind to the same is to objectively conform the supreme existence of the essence to its particular existence. In this approach, Mulla Sadra distinguishes between the ascertained by the real and the self-conscious, and the emergent by the emergent for the perceptual powers of the self, and believes that in this approach the mode of existence is different, one being strong (external) and the other being. Poor, not in nature. Based on five reasons - Mulla Sadra's view of the nature, rational perception, substance movement, authenticity and form of existence - the authors believe that the second theory is more compatible with Mulla Sadra's philosophical system and can be referred to as Sadra's final theory.

منابع و مأخذ:

ابن عربی، محیی الدین .(1994م).  الفتوحاتالمکیة، ، محقق/ مصحح: عثمان یحیى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى،.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین .(1364).  شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران: حکمت.

ابن سینا .(1379).  التعلیقات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

ایمانپور، منصور .(1382). مساله تطابق ذهن و عین در فلسفه مشاء و حکمت متعالیه، فصلنامه علمی- پژوهشی نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، شماره 186.

جوادی آملی، عبدالله .(بی­تا). رحیق مختوم، ج 1و 2، قم: اسراء.

حلی، جمال­الدین حسن بن یوسف .(1392).  الجوهرالنضید، قم: بیدار.

سهروردی .(1380).  مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 2 و 3، تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شیرازی، صدرالدین محمد .(بی­تا).  الحکمةالمتعالیةفیالسفارالعقلیةالاربعة، بی­تا، ج 1 و 2 و 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

شیرازی، صدرالدین محمد .(1392).  الشواهدالربوبیة، تهران: سروش.

شیروانی، علی .(1376).  شرحبدایةالحکمة، ج 1، چاپ سوم، الزهراء.

طباطبایی، سید محمدحسین .(1378).  نهایةالحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، ج 2، چاپ چهارم، قم:  مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین .(بی­تا).  اصول فلسفه و روش رئالیسم، با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، تهران: شرکت افست.

عبودیت، عبدالرسول .(1386). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج 2، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت) و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

قیصری رومی، داود بن محمود .(1375). شرح فصوص الحکم قیصری، به کوشش جلال الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

گرجیان، محمدمهدی؛ موسوی، سید محمود؛ رودگر، نرجس .(1393). فصلنامه آیین حکمت، سال ششم، شماره 22.

مشکاتی، محمدمهدی، فخرالدینی، مریم .(1393). تاثیر نگاه وجودشناسانه ملاصدرا به علم در برخی مباحث هستی­شناسی، دو فصلنامه پژوهش­های هستی­شناختی، سال سوم، شماره 6.

مصباح یزدی، محمدتقی .(1386).  آموزش فلسفه، ج 1، چاپ هفتم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.

مطهری، مرتضی .(1404).  شرح مبسوط منظومه، ج 1، تهران: حکمت.

همو .(1377).  شرح منظومه مختصر، چاپ پنجم، تهران: صدرا.

همو .(1384). مقالات فلسفی، ج 3، چاپ نهم، تهران: صدرا.

همو .(1368). مجموعه آثار، ج 9 و ج 10، تهران: صدرا.

نجاتی، محمد؛ سالاری، یوسف .(1395). بررسی و نقد مقالۀ بررسی معانی گوناگون اصالت وجود و اعتباریت ماهیت در نظام صدرایی، دو فصلنامه پژوهش­های هستی ­شناختی، سال پنجم، شماره نهم.

نجاتی، محمد؛ بهشتی، احمد .(1392). حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره دوم.