خرافات با تنوع شبکه واژگانی همسویش، از واژه‌هایی است که معانی و دلالت‌های متعددی در متون مختلف مسلمین داشته‌ است. به‌رغم توجه برخی پژوهشگران به مباحث لغوی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی خرافات، این واژه کمتر به‌صورت شبکه‌ای و در کنار واژه‌های متناظر و مشابه مطالعه شده‌ است. این مقاله با رهیافت تاریخ اجتماعی زبان دینی و با تأمل در تحولات تاریخی کاربردها و دلالت واژگان، با تمرکز بر اجزای زبانی تشکیل‌دهنده شبکه مفهومی تحقیر ‌در ادبیات اسلامی، به‌طور فشرده نمونه‌های کاربرد واژه‌های استخفاف‌آمیزی چون مزخرفات، مهملات، هذیانات، چرندیات، خزعبلات، لاطائلات، رکاکات، هرزه‌گویی، اراجیف‌سرایی و لاف‌وگزاف را در شبکه معنایی واژه خرافات در دو حیطه دینی (حوزه‌های کلامی، حدیثی و عرفانی و...) و غیردینی (حوزه‌های جغرافیا، سفرنامه‌نویسی و کاربردهای سیاسی اجتماعی) بررسی کرده و نشان داده ‌است که این واژگان در زمینه‌ای بسیار وسیع از رهیافت‌ها و در طیفی گسترده از نگرش‌ها و با مقاصد مختلف به‌کار رفته‌اند؛ با این‌حال تقریبا همگی به یک واژه‌ مرکزی یعنی خرافات وابستگی معنایی داشته‌اند و برای طرد و رد و سرکوب عقاید و باورهای ‌دیگری مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند، چنان‌که پیدایش فرق و نحله‌های دینی و مذهبی و شدت گرفتن مجادلات درون دینی، از جمله عوامل عمده افزایش شدید استفاده از این واژگان در ادبیات متقدم مسلمین بوده‌ است. پرونده مقاله

قزوین شهری رجال‌پرور در طول تاریخ بعد از اسلام بوده است. تا زمان تیموریان و ایلخانان، این شهر و مناطق تابعۀ آن گریزگاه فراریان سیاسی و متهمان مذهبی بود. موقعیت جغرافیایی شهر سبب گردید از همان ابتدای حاکمیت صفویان، مورد توجه شاه اسماعیل و شاه تهماسب قرار گیرد. شاه تهماسب بنا به دلایل مختلف آن را به پایتختی برگزید. باتوجه به اینکه ابعاد فرهنگی – اقتصادی هر شهری تابع مرکزیت سیاسی آن است، بنابراین تمرکز حکومت و قدرت سیاسی در قزوین بر شرایط این شهر بسیار تأثیرگذار بود. بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، قابلیت اقتصادی شهر رو به تنزل نهاد اما همچنان نقش سیاسی و فرهنگی خود را حفظ نمود. این در حالی است که به خاطر وجود علمای مذهبی، شاعران و نویسندگان و رجال صاحب‌منصب قزوین، نقش کلیدی در روابط فرهنگی – سیاسی و اقتصاد با خارج بخصوص شبه‌قاره ایفا می‌کرد و هم رجالی را از شهرهای دیگر جذب می‌نمود. در عین حال عواملی چون رسمی شدن مذهب تشیع، فشار مذهبی (تعصب) و قدرت سیاسی این خطّه، مهم‌ترین دلایل و بسترساز روابط فرهنگی – سیاسی ایران و دولت‎های خارجی بخصوص شبه‌قاره در این عصر بوده است. همچنین به دلیل روح تسامح مذهبی حاکم بر دربار هند نسبت به مهاجرین، هریک از آن‌ها نیز حلقه‌های فکری و فرهنگی بین ایران و سرزمین هند شدند. از سوی دیگر روابط و تعاملات تنگاتنگ سرزمین های ایران و هند در طول تاریخ، خود شاهد دیگری بر این مدعا است؛ به خصوص اینکه زبان و ادبیات فارسی در زمان تیموریان و مغولان ایران و هند از چنان حرکت و اقتداری برخوردار گردید که کلیۀ گزارش ها و مکاتبات حکومتی هند می بایست در کنار زبان بومی هند به فارسی نوشته می شد و شاعران هندی عهد تیموری در هندوستان غالباً دو زبانه بودند. همین امر سبب تشویق بومیان شبه قاره به فراگیری زبان فارسی گردید و به گواهی شواهد تاریخی، لغات فارسی در اغلب این نقاط، هماهنگ و هم رنگ واژه های بومی هندی شدند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی – تحلیلی (کتابخانه ای) می باشد. پرونده مقاله

مسجد دارالاحسان سنندج از دوره قاجاریه تا زمان حاضر را می توان یکی از فعال ترین مساجد تاریخ کردستان نامید ،که گذشته از امر عبادی به مسائل آموزشی نیز توجه زیادی داشته است و بسیاری از علمای کردستان از این مسجد بهره مند شده و منشا خدمات شایسته ای و ارزنده ای شده اند.این مسجد همان طور که اشاره شد ،که علاوه بر وظیفه اصلی و مهم آن در امر عبادت، نقش آموزشی و فرهنگی آن در استان کردستان دارای اهمیت بسیار زیادی است،ونیز با دارا بودن موقوفات زیاد موفقیت های زیادی در این زمینه داشته است . به طوری که آوازه دارالاحسان وحضور علما در این مکان باعث جذب دانشمندان و علمایی در کردستان می شد و نقطه اتصال علما محسوب می شد. اهمیت این مسجد جدا از مسجد جامع بودن شهر، موقعیت خاص علمی آن بوده است که طلاب علوم دینی از شهرهای دور و نزدیک جهت فراگیری علوم دینی به این مسجد می آمدندو نیز در این مسجد-مدرسه استادان بلند پایه ی علوم دینی برای تدریس علوم و معارف اسلامی از طرف والی دعوت می شدند. تاثیرات این مسجد از فعالیت مستمر آن تا به امروز در جامعه اسلامی منطقه قابل مشهود است. در زمان قاجاریه این مسجد دارالعلم و دارالملک فرهنگ مذهبی و آموزشی کردستان بود و بسیاری از علمای اهل تسنن در این مسجد تعلیم و تربیت یافتند علاوه بر این به لحاظ سیاسی نیز نقش مهمی در انتقال فرامین و دستورهای والیان و حاکمان کردستان به مردم و تقویت و ثبات سیاسی محلی داشت.سئوال اصلی درباره چگونگی و حدود جایگاه آن در کردستان دوره قاجاریه می باشد؟بنابراین به نظر می رسدجایگاه این مسجد و بانی آن وشیعه بودن او ، بیشترین نقش فرهنگی و آموزشی وپرورش علما و فقها در این زمینه در دوره قاجاریه داشته است . تلاش شده است تا بر اساس سند موقوفات و منابع محلی با روش توصیفی –تحلیلی، کارکرد این مسجد و موقوفات آن در کردستان دوره قاجاریه مورد بررسی قرار گیرد پرونده مقاله

دوره قاجار به ویژه دوران سلطنت ناصرالدین شاه در تاریخ تحولات پزشکی ایران اهمیت زیادی دارد؛ زیرا در این دوره طب نوین کم کم جایگزین طب سنتی ایران می شود. شیوه غالب طبابت در جامعه عصر قاجار، طب سنتی بود اما این شیوه ی پزشکی، با آن همه سابقه درخشان در گذشته به دلیل عوام زده شدن، آمیخته شدن با پاره ای از باورهای موهوم و خرافی، پایین بودن سطح دانش طبیبان ایرانی و همچنین فقدان نظارت بر کار پزشکان دچار رکود شد و پزشکی مدرن به دلیل وجود مؤسسات فرهنگی، آموزشی و درمانی، سهل گیری در برخی مسائل اجتماعی و رسوخ تفکر برتری طب مدرن، بر پزشکی سنتی پیشی گرفت.از طرف دیگر اطبای اروپایی زیادی به ایران آمدند و ایرانیان نیز برای آموختن طب جدید رهسپار فرنگ شدند. این تحولات باعث شد که در دوره قاجاریه نقطه عطفی درگذار ایران از طب قدیم به طب جدید باشد. این پژوهش به روش کتابخانه ای و به شیوه ی توصیفی – تحلیلی به عوامل برتری پزشکی مدرن نسبت به پزشکی سنتی در عصر قاجار می پردازد. پرونده مقاله

چکیده: جغرافیای هر حکومتی،در کنارعوامل گوناگون سیاسی،اقتصادی،دینی و ... از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور نوجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت اردلان در دوره صفوی به دلیل واقع شدن در نقطه تلاقی دو امپراطوری صفوی و عثمانی از حالت سکون خارج و در بطن و متن رویدادهای این عصر وارد گردید. بیداری و شکل گیری حدود و ثغور اردلان و ورود آن در جریان رویدادهای این دوره تاحد زیادی معلول موقعیت جغرافیایی و وزن ژئوپلتیکی آن بود که در قبض و بسط آن مولفه های گوناگون موثر بودند.در کنار این موقعیت ویژه، عوامل سیاسی ، نظامی، مذهبی و زبانی نیز در ارتقا جایگاه این امارت در عصر صفوی دخیل بودند. مجموعه این مولفه سبب گردید امارت اردلان در این عصر در وسعت و توسعه ی ارضی خود مسیر پر فراز و نشیب را طی نماید. پرونده مقاله

بررسی تطبیقی سیاست تساهل و تسامح حکومت های آل بویه و فاطمیانچکیده :در قرن های چهارم و پنجم هجری بخش وسیعی از سرزمین های اسلامی توسط حکومت های شیعی، از جمله آل بویه و فاطمیان اداره می شد. این حکومت ها با در پیش گرفتن سیاست تسامح و تساهل ، رواج مراودات علمی بین اندیشمندان با گرایش های دینی و مذهبی گوناگون ، آزادی انجام مراسم دینی و رعایت حقوق اقلیت های مذهبی را در کارنامه خود ثبت نمودند؛ اما واگذاری مناصب بالای حکومتی به اهل کتاب زمینۀ تسلط آنان بر مسلمانان را فراهم ساخت و در بسیاری مواقع موجب ظلم و ستم آنان بر مردم شد. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اصلی، سیاست تساهل و تسامح و اثرات آن در دو حکومت مذکور به صورت تطبیقی بررسی شده است.کلیدواژه : تساهل و تسامح، اهل ذمّه، حکومت‌های شیعی، فاطمیان، آل بویه پرونده مقاله

در اواخر قرن سوم هجری، در شرایطی که اوضاع نابسامان اندلس خبر از زوال حاکمیت اسلامی در این سرزمین می‌داد، با روی کارآمدن الناصر و حکم المستنصر فصلی جدید به‌نام عصر طلایی در تاریخ ثبت شد که پیامد آن بازگشت آرامش و وحدت به اندلس بود. وضعیت اقتصادی اندلس در این دوره‌، مقولۀ مهمی است که در سایه تحولات سیاسی و نظامی کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. در این پژوهش برآنیم به روش توصیفی-تحلیلی، از لابه‌لای منابع تاریخی حیات اقتصادی اندلس را ترسیم کرده و به این سوال پاسخ دهیم که مهمترین پیامدهای اقتصادی در عصر حاکمیت عبدالرحمن الناصر و حکم المستنصر چه بوده است؟ نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از این است که اقدامات و تدابیر اقتصادی الناصر و پسرش در راستای اعمال قوانین مالیاتی بر اساس عقائد دینی، اجرای شیوه‌های نوین در کشاورزی، رشد صنعت نساجی و پیوند بازار تجاری اندلس با بازارهای مدیترانه وشرق، تاثیر شگرفی در تحولات اقتصادی عصر طلایی داشته و تاییدی بر حاکمیتی باتدبیر، دراین برهه زمانی است که با توجه به‌آن می‌توان به الگویی مناسب برای پیشرفت جوامع اسلامی دست یافت. پرونده مقاله

حکومت زندیه اگرچه ار نظر عمر سلطنت دوام چندانی نداشت و دولت مستعجل بود اما به سبب وجود کریم خان زند و آرامش نسبی‌ای که توانست بعد از زوال کار افشاریان؛ به ایران ببخشد، حائز اهمیت و شایان بررسیهای همه جانبه است. یکی از اتفاقات مهم در تاریخ زندیه به تبعید و یا مهاجرت اقوام محلی از نقاط مختلف ایران به شهرهای مهم مانند شیراز و مازندران و قزوین محسوب می-شود. این تبعیدها و مهاجرتها، دلایل مختلفی دارند که در طول این مقاله به آنها پرداخته خواهد شد. اما بحث اصلی این تحقیق، متوجّه نحوة اثرگذاری اقدامات این اقوام بر سیاست داخلی و خارجی حکومت زندیان است. موضوعی که تا به حال موردتوجّه قرارنگرفته است به سبب انسجام مطالب در این مختصر، مطالعة موردی بر شهر قزوین و اقوام مهاجر و تبعیدی آن در دورة زندیه نهاده شد و نتایج حاکی از آن است که در دورة زندیه حدود 6 قوم از نقاط مختلف ایران به قزوین تبعید یا کوچانده شدند که در این میان اقوامی مانند لرهای کوهپایه خرم آباد و قوم مافی کرماشناه، نقش مهمی نه تنها در سیاست حاکمان قزوین که در سیاست کلی حکومت زندیه بازی کرده اند. پرونده مقاله