در روایات و گزارشهایی که در چند تذکرهی انگشت شمار، به طور منظم و در متون عرفانی و تاریخی، به طور پراکنده در دست است میتوان نشانههایی از حضور زنان در تاریخ عرفان چهار سدهی نخستین اسلامی یافت. در این پژوهش به معرفی زنان عابد بصره در دو سدهی نخستین هجری که علم آنان منحصر به قرائت قرآن و حدیث بوده است، و سپس در سدههای سوم و چهارم هجری حضور زنان عارفهی خراسان که بی تردید موقعیت اجتماعی، سیاسی و علمی نیشابور از عوامل مهم حضور آنان در عرصهی عرفان به شمار میآید پرداخته میشود.اکثراین زنان ریاضت را اساس ایمان می دانستند واعتقاد داشتند که هرگاه نفس خویش را به وسیله ی ریاضت تزکیه کننددرعبادت آرامش خویش را می یابند. اهم زنان عارفه در این دوره می توان به شعوانه، رابعه، فاطمه نیشابوری و عایشه اشاره کرد.در دوره ای که رابعه عرفان را آغاز کرد خراسان مهد پرورش عرفان ایرانی گشت. وزنان خراسان بیش از همه نیشابوریان پای به این عرصه نهادند. پرونده مقاله