مردم کوچه و بازار در بیان احساسات خود بهنگام تماس با واقعیت هایی‌که به لحاظ ذوقی وزیباشناختی مورد پسند وموجب التذاذ ونشاط آنها می‌شود؛ ازصورت های زبانی و اصطلاحات و عباراتی استفاده می ‌کنند که نه تعریف مشخصی از آنها دارند و نه شناخت نظری مدون و منسجم و مقبول اهل نظر درباره مدعیات خود. صفت ها و صورت‌ های زبانی و گزاره ‌هایی به ‌مانند این لباس شیک و زیباست و آن آهنگ خوش و لذت بخش و این پارچه لطیف است و آن جام ظریف و یا این بنا پرشکوه و باعظمت و جلالت است و هیبت زا و آن سخن رسا و غرا و شیوا و ده‌ ها و ده ‌ها صورت های زبانی و اصطلاحات و عبارات دیگر از خانواده و خویشاوند همین تجربه‌ های ذوقی و زیباشناختی که درمیان عامه رایج است وکاربرد فراوان روزمره نیز دارد؛ وقتی آنها را از زبان اهل نظر و متخصصان رشته ‌های هنر و تاریخ هنر وفلسفه و زیباشناختی می ‌شنویم؛ احساس می ‌کنیم وارد سطح و سپهر دیگری از واقعیت وفهم صورت ‌های زبانی ومفاهیم و اصطلاحات وگزاره ‌هایی شده ‌ایم که ازجنس فهم و وهم عرفی و عامیانه و متعارف نبوده و از ساختار نظری و منطقی منسجم و مدون ومنطقی تعریف شده و مشخصی برخودارند که برای عامه شناخته شده نیست.درسپهردین وتجربه ‌های دینی واعمال وافعال آیینی مردمان نیز با سیلابی از برچسب ‌ها و صورت‌ ها و ترکیبات زبانی مواجه می‌ شویم که گروه‌ های اجتماعی با آنها زندگی می ‌کنند بی آنکه وصف وتعریف مشخص ومنسجم وصورت‌بندی شده به‌ مفهوم علمی آن درباره آنها داشته باشند.کفه بار احساسی و عاطفی انضمامی وعملی این برچسب ها وصورت‌های زبانی درنگاه و وهم و فهم و فکر عامه علی‌ القاعده و علی‌ الاغلب بر کفه بار عقلانی و انتزاعی و نظری و علمی متفکران وعالمان و پژوهشگران و متخصصان سنگین ‌تر است. از این منظر باستان ‌شناسی آیین ‌ها وسنت ‌های دینی ونظام‌ های اعتقادی مفقود گذشته تا رسیدن به برچسب‌ ها وصورت‌ ها وصورت‌بندی ‌های زبانی درست ودقیق تعریف شده ورهایی از سیلاب الفاظ واصطلاعات وترکیبات خام وعرفی و عامیانه همچنان راه پرپیچ وطولانی پیش رو دارد که می باید طی شود.دستگاه گوارش دانش باستان شناسی بطورکلی وباستان شناسی آیین‌ها و سنت های دینی مفقود گذشته بطور اخص ازصورت های زبانی و مفهومی هضم وجذب ناشده ریزودرشت بسیار به‌ مانند آیین و دین و ایمان و عقیده و الوهیت و امر مقدس و مینوی و ماورایی و متعال و مطلق و سرمدی و یا مفاهیمی از جنس جهان دیگر و رازورزانه و و رازآمیز و روح ونفس و جان و سحر و سحرآمیز وموارد مشابه دیگرهمچنان سنگین ودستخوش اختلال است. استفاده های عرفی وعامیانه وآزاد و بی‌عیار ومعیار از صورت ‌های زبانی ومفاهیم کلیدی و سؤال ‌خیز از این جنس، همواره مانع بزرگی بر سر راه مطالعات باقاعده و ضابطه باستان ‌شناسی بویژه باستان ‌شناسی آیین ‌ها ونظام‌ های اعتقادی مفقود گذشته بوده است. پرونده مقاله

هیچ دانشی مستغنی از فلسفه، فکر و فهم فلسفی و نظری و معرفت شناختی نیست. این که بدرستی و راستی یک رشته و دانش یا یک علم چگونه دانش و دانایی یا نظام معرفتی و رشته علمیست این که چه جایگاهی را در میان دیگر رشته‌های علمی وسپهرهای معرفتی اشغال کرده است، این که منابع و مواد و مصالح موضوعی‌اش از چه جنسی هستند، این که به لحاظ روش‌شناختی و نوع روش‌ها و راهکارها و ابزارهای به خدمت گرفته شده در آن در چه موقعیتی قرار گرفته و مناسبتش با ابزارهای پژوهشی و روش‌شناسی دیگر رشته‌ها و دانش‌ها چگونه است و کوتاه سخن آن که مسأله‌های ریز و درشت مطرح شده از سوی عالمان آن از چه نوع مسأله‌هایی هستند و فرضیه‌ها و نظریه‌هایش از چه جنس‌اند و روی به قبله و کعبه چه نیت و هدف و غایتی دارند و به دنبال چه می‌گردند و چه می‌جویند و چه می‌کاوند و چه می‌یابند و چه باده‌ای از معرفت را به کف می‌آورند و در کام آدمیان می‌ریزند و منزلت و مصلحت و منفعتشان برای مردمان چگونه است و شمار متعدد مسأله‌های خرد و کلان دیگر از این جنس هم سرشتی فلسفی دارند هم نقد و تحلیل هم فکر و فهم فلسفی و نظری و معرفت‌شناختی را می‌طلبند. در نوشتاری که پیش روست برای پرهیز از افتادن در دام خلط مباحث، سعی شده سه نحوه نگاه درون دانشی و اولیه علمی عالمان و بینادانشی و روایی و تاریخی مورخان و برون‌دانشی و ثانویه و فلسفی فیلسوفان علم از هم تفکیک و تحدید شود. در ادامه طرح مسأله‌ها و مباحث دانشی درافکنده و دامن زده می‌شود که بی‌اغراق می‌توان گفت یکی از سئوال‌خیز و مناقشه‌انگیز و پیچیده و عمرخوار و شکننده و دلرباترین دانش‌های مطرح در دوره جدید بوده است. پرونده مقاله