فهرست مقالات محمدتقی فاضلی


  • مقاله

    1 - نگاهی به یک نامجای کهن ، زرنگ (سیستان )
    پژوهش نامه تاریخ , شماره 4 , سال 0 , پاییز 1300
    در مورد جغرافیای کنونی سیستان ابهام چندانی وجود ندارد ، اما دانسته های جغرافیایی در مورد ادوار گذشته ی سیستان ، باتوجه به تغییرات پی در پی چهره ی زمین درین منطقه بهیچوجه کافی نیست و حلقه های گمشده ی زیادی در فرهنگ جغرافیای تاریخی سیستان وجود دارد. درین نوشتار سعی شده با چکیده کامل
    در مورد جغرافیای کنونی سیستان ابهام چندانی وجود ندارد ، اما دانسته های جغرافیایی در مورد ادوار گذشته ی سیستان ، باتوجه به تغییرات پی در پی چهره ی زمین درین منطقه بهیچوجه کافی نیست و حلقه های گمشده ی زیادی در فرهنگ جغرافیای تاریخی سیستان وجود دارد. درین نوشتار سعی شده با تکیه بر منابع مکتوب باقیمانده از سیاحان، تاریخنگاران و جغرافیا نویسان ، موقعیت جغرافیایی یکی از مهمترین مراکز مورد بحث در منطقه یعنی زرین/زرنگ/ زرنج را در دوران تاریخی بررسی نماییم. در مورد جغرافیای کنونی سیستان ابهام چندانی وجود ندارد ، اما دانسته های جغرافیایی در مورد ادوار گذشته ی سیستان ، باتوجه به تغییرات پی در پی چهره ی زمین درین منطقه بهیچوجه کافی نیست و حلقه های گمشده ی زیادی در فرهنگ جغرافیای تاریخی سیستان وجود دارد. درین نوشتار سعی شده با تکیه بر منابع مکتوب باقیمانده از سیاحان، تاریخنگاران و جغرافیا نویسان ، موقعیت جغرافیایی یکی از مهمترین مراکز مورد بحث در منطقه یعنی زرین/زرنگ/ زرنج را در دوران تاریخی بررسی نماییم. پرونده مقاله

  • مقاله

    2 - نگاهی به یک نامجای کهن ؛ زَرَنگ (سیستان)
    پژوهش نامه تاریخ , شماره 5 , سال 12 , زمستان 1395
    سیستان در طی تاریخ و به تناوب با نام های گوناگونی چونسکستان، سیستان، نیمروز و نامهای دیگری خوانده شده و جدا از نقشی که در تدوین تاریخ مذهبی ایران پیش از اسلام داشته در دوران اسلامی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. در مورد جغرافیای کنونی سیستان ابهام چندانی وجود ند چکیده کامل
    سیستان در طی تاریخ و به تناوب با نام های گوناگونی چونسکستان، سیستان، نیمروز و نامهای دیگری خوانده شده و جدا از نقشی که در تدوین تاریخ مذهبی ایران پیش از اسلام داشته در دوران اسلامی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. در مورد جغرافیای کنونی سیستان ابهام چندانی وجود ندارد ، اما دانسته های جغرافیایی در مورد ادوار گذشته ی سیستان، باتوجه به تغییرات پی در پی چهره ی زمین درین منطقه به هیچوجه کافی نیست و حلقه های گمشده ی زیادی در فرهنگ جغرافیای تاریخی سیستان وجود دارد. درین نوشتار سعی شده با تکیه بر منابع مکتوب باقیمانده از سیاحان، تاریخنگاران و جغرافیا نویسان ، موقعیت جغرافیایی یکی از مهمترین مراکز مورد بحث در منطقه یعنی زرین/زرنگ/ زرنج را در دوران تاریخی بررسی نماییم. پرونده مقاله

  • مقاله

    3 - بررسی اقلام سته درسیرتحول خطوط اسلامی
    تاریخ ایران اسلامی , شماره 1 , سال 8 , تابستان 1399
    در آغاز دولت عباسی )۱۳۲–۶۵۶ ه‍. ق) بازار خوشنویسی رونق گرفت و برای تفنن و زیبایی، شیوه‌های متعددی در خط پیدا شد. انواع خط کوفی متجاوز از پنجاه نوع مختلف رواج داشت و خط نسخ اولیه نیز از نظر شکل نگارش و اندازه قلم تنوع زیادی پیدا کرد که تشخیص و خواندن و نوشتن هم چکیده کامل
    در آغاز دولت عباسی )۱۳۲–۶۵۶ ه‍. ق) بازار خوشنویسی رونق گرفت و برای تفنن و زیبایی، شیوه‌های متعددی در خط پیدا شد. انواع خط کوفی متجاوز از پنجاه نوع مختلف رواج داشت و خط نسخ اولیه نیز از نظر شکل نگارش و اندازه قلم تنوع زیادی پیدا کرد که تشخیص و خواندن و نوشتن همه آن‌ها کار ساده‌ای نبود.در این زمان قلم‌ها یا روش‌های روشن‌تر و بهتری پدید آمدند که به خطوط ششگانه یا اقلام سته شهرت دارند.محققین ابوعلی محمد بن علی بن حسین بن عبدالله بیضاوی شیرازی (شوال ۲۷۲- ۳۲۸ قمری / مارس ۸۸۶ -۹۴۰ میلادی معروف به اِبْنِ مُقْله، ادیب، خوشنویس و وزیر عباسیان را مبدع و شکل دهنده این شش خط مختلف می‌دانند درواقع ابن مقله این خطوط را از میان خطوط مختلف متمایز کرد و آنان را قاعده‌مند ساخت.او از آمیختن خط کوفی اولیه، نسخ اولیه و ابتکارات جدید، خطوط ششگانه را بوجود آورد. دراین پژوهش اقلام سته درسیرتحول خطوط اسلامی به روش کتابخانه ای بارویکرد توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرارخواهدگرفت.براساس نتایح این مقاله هدف بررسی اقلام سته وخوشنویسی دردوره های اسلامی ودرپی پاسخ به این پرسش است که واضع اصلی اقلام سته و خوشنویسی اسلامی چه کسی بوده است؟ برطبق این پژوهش مشخص خواهدشد که ابن مقله نقش اصلی ومهم راایفانموده است.تاجایی که دراین راه ازجانش مایه گذاشت وباتربیت شاگردانی برجسته موجب پیشرفت این هنرتزیینی درفرهنگ وتمدن اسلامی شد.کلیدواژه ها:اقلام سته،ابن مقله،خط ،خوشنویسی پرونده مقاله

  • مقاله

    4 - بررسی سیرتحول خطوط کوفی و عربی و کتیبه خوانی اسلامی
    تاریخ ایران اسلامی , شماره 1 , سال 5 , پاییز 1396
    در میان آثار عرب‌ها سند و مدرکی وجود ندارد که نشان دهد آن‌ها نوشتن را می‌دانستند. فقط حِمیَری‌ها در یمن بودند که آثاری از آن‌ها باقی مانده که با حرف مَسنَد می‌نوشتند و ارتباط در شمال که با حروف نَبَطی می‌نوشتند و آثارشان نیز در نواحی حوران و به لقاء باقی است. برخی از آن چکیده کامل
    در میان آثار عرب‌ها سند و مدرکی وجود ندارد که نشان دهد آن‌ها نوشتن را می‌دانستند. فقط حِمیَری‌ها در یمن بودند که آثاری از آن‌ها باقی مانده که با حرف مَسنَد می‌نوشتند و ارتباط در شمال که با حروف نَبَطی می‌نوشتند و آثارشان نیز در نواحی حوران و به لقاء باقی است. برخی از آنان که قبل از ظهور اسلام به عراق یا شام سفر کرده بودند و رفتار و اخلاق شهرنشینی را کسب کردند و نوشتن را از ایشان به عاریت گرفتند و بازگشتند. برخی از آنان نیز عربی را با حرف نبطی، عبرانی یا سریانی می‌نوشتند ولی نبطی و سریانی تا پس از فتوحات اسلام دوام یافت و خط نسخی پس از نبطی و خط کوفی (منسوب به شهر کوفه) وارد شد. پیش از اسلام به خط کوفی، حیری می‌گفتند زیرا این خط به حیره نسبت داده می‌شد و آن، شهر عرب‌های پیش از اسلام بود و مسلمانان کوفه را در کنار آن ساختند. پرونده مقاله

  • مقاله

    5 - تأثیر آئین مهر بر مسیحیت
    تاریخ ایران اسلامی , شماره 1 , سال 6 , زمستان 1397
    مهر یکی از ایزدان مهم در آئین زرتشت بود.قبل از پادشاهی گشتاسب که هنوز نامی از زردشت در شا هنامه نیست،کیخسرو با ایزدان زردشتی ستوده می شود. قدیمی ترین سرود اوستا بعد از فروردین یشت، مهر یشت نام داردمهریشت شامل دو بخش است: بخشی که قبل از ظهور زردشت وجودداشته است ویشتی که چکیده کامل
    مهر یکی از ایزدان مهم در آئین زرتشت بود.قبل از پادشاهی گشتاسب که هنوز نامی از زردشت در شا هنامه نیست،کیخسرو با ایزدان زردشتی ستوده می شود. قدیمی ترین سرود اوستا بعد از فروردین یشت، مهر یشت نام داردمهریشت شامل دو بخش است: بخشی که قبل از ظهور زردشت وجودداشته است ویشتی که بعد از ظهور زردشت نوشته شده است. در دوران اشکانی آیین مهر توسط سربازان به آسیای صغیر واز آنجا به اروپا راه یافت و در حدود چهار قرن اروپا را تحت سیطرۀ خود داشت. آیین میترا در اروپا به صورت دگرگون شده ای از آیین مهر در ایران بود. امپراطوران روم مهرابه های بسیاری در اروپا ساختند. افسانه های بسیاری برای تولد مهر ساخته اند. در اساطیر کهن ایران میترا از صخره ای زاده شده است و هنگام زاده شدن خنجری در دست دارد. میترا گاو نخستین را در غاری کشت با کشتن گاو آفرینش شروع می شود. و از تک تک اعضای بدن او گلها وگیاهان وخوشه های گندم روییده می شوند. اما کشتن گاو در نزد پیروان میترا به شدت افراط می شد و زردشت با شعار شکایتگاو نخستین از مردم نزدگشتاسب می رود و گشتاسب با قبول دین زردشت، آیین های مهری را برانداخت.آیین مهر در اروپا با قدرت گرفتن مسیحیت ومسیحی شدن کنستانتین امپراطور روم در قرن چهارم میلادی از میان رفت در حالیکه بسیاری از آداب ورسوم آیین مهر در مسیحیت رواج یافت مساله این پژوهش چیستی مفاهیم نمادین ایزدمهر در اروپا و ایران و هدف آگاهی از مفاهیم نقش این ایزد و چگونگی حضورش در دو منطقه جغرافیایی است. پرونده مقاله

  • مقاله

    6 - شاه گزینی در دوره ی اشکانیان
    تاریخ ایران اسلامی , شماره 1 , سال 4 , زمستان 1395
    گزارش تاریخی نشان می دهد که در دوره نیرومندی دستگاه پادشاهی اشکانی، پادشاهان پیش از مرگ خود شاهزاده ای را به عنوان ولیعهد تعیین می کرده اند، و در دوره ناتوانی آن خاندان، بزرگان و اشراف خاندان های نژاد شاهنشاهی در گردهمایی خود، به خواست خویش از تخمه اشکانی را به تخت شهری چکیده کامل
    گزارش تاریخی نشان می دهد که در دوره نیرومندی دستگاه پادشاهی اشکانی، پادشاهان پیش از مرگ خود شاهزاده ای را به عنوان ولیعهد تعیین می کرده اند، و در دوره ناتوانی آن خاندان، بزرگان و اشراف خاندان های نژاد شاهنشاهی در گردهمایی خود، به خواست خویش از تخمه اشکانی را به تخت شهریاری می نشانده اند. از طرفی اندیشه ی شاه گزینی شاهنشاهی اشکانیان آمیخته از سه سنت کوچ گرایانه، هلنیستی و هخامنشی بود. اساس حکومت اشکانی میان این سه سنت و در واقع تلفیقی از این سه الگو می باشد. ارتباط تنگاتنگی میان این سه الگو در طول حکومت اشکانیان وجود داشت. انتخاب بزرگ قبیله به عنوان شاه و همچنین تعیین برادر شاه به عنوان جانشین، سنت کوچ گرایانه انتخاب یک شاه بود. از طرف دیگر تعلق داشتن منصب شاهنشاهی در یک خاندان اشکانی و موروثی بودن آن سنت برجای مانده از هخامنشیان است. کارکرد مجلس سنا نیز نشان از فرهنگ و نفوذ هلنیستی در ساختار حکومت اشکانیان است. پرونده مقاله


  • مقاله

    8 - بررسی تطبیقی فرایندهای آوایی و واجی در گویش بختیاری با فارسی دری
    مطالعات ایلات و عشایر , شماره 1 , سال 7 , زمستان 1396
    بشر برای انتقال و اخذ پیام و ایجاد ارتباط با همنوعان خود از وسیله ای به نام زبان استفاده کرده است. زبان مهمترین وسیله و ابزار ارتباط به شمار می آید و زبان به عنوان نهاد اجتماعی است. بدین معنی که افراد یک اجتماع به منظور آگاهی از مقاصد و نیات یکدیگر و برقراری ارتباط با چکیده کامل
    بشر برای انتقال و اخذ پیام و ایجاد ارتباط با همنوعان خود از وسیله ای به نام زبان استفاده کرده است. زبان مهمترین وسیله و ابزار ارتباط به شمار می آید و زبان به عنوان نهاد اجتماعی است. بدین معنی که افراد یک اجتماع به منظور آگاهی از مقاصد و نیات یکدیگر و برقراری ارتباط با همدیگر عناصر آن را برقرار کرده اند، به عبارت دیگر نقش و وظیفه ی آن در همه ی اجتماع یکسان است، شکل آن الزاماً در همه ی جوامع یکسان نیست نحوه ی عمل آن در همه ی اجتماع با اجتماع دیگر آشکارا تفاوت دارد، از نظرزبانشناسان عوامل جغرافیایی و اجتماعی در پیدایش گویش ها موثرند. از آنجا که در بسیاری ازگویش ها و لهجه ها تغییرات و تحولات زبانی یکسان نیست. مثلا تحولات زبانی در زبان معیار؛ فارسی تهرانی در مرکز سریعتر از سایر گویش های ایرانی که در مناطق جغرافیایی دور افتاده مانند بختیاری و لری و دزفولی و غیره صورت می گیرد. مردم خوزستان به یکی از گویش های ایرانی سخن می گویند که جزء گویش های جنوب غربی ایران محسوب می شود. مانند گویش های شوشتری-لری- لکی و ... در این جستار سعی شده است به بررسی فرایند های واجی و آوایی و تبدیل و دگرگونی واج ها به واج های دیگر با توصیف به روش علمی در گویش بختیاری و مقایسه با فارسی دری (زبان معیار) پرداخته شود. همچنین برخی از تحولات آوایی دیگر مطابق موازین زبان شناسی به این گویش پرداخته شده است، مانند: قلب- ابدال – افزایش- همگونی- ناهمگونی – و... . البته بررسی این فرایندها شاید بتواند بخشی از سیر تحولات زبان فارسی را بازگو نماید پرونده مقاله