تبیین نکته ای مبهم در بیتی از شرفنامه ی نظامی گنجه ای، با تکیه بر شواهد زبان کردی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

سید احمد پارسا ¹ ( استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان )
حبیب اله سلیمی ² ( دانشجوی دکرتی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان )

تاریخ دریافت : 1391/10/23 تاریخ پذیرش : 1392/03/23 تاریخ انتشار : 1392/09/01

کلید واژه: قرآن کریم, طلاق, نظامی گنجه‌ای, حلال, همسر, سوگند,

چکیده مقاله :

نظامی گنجه‌ای (م.۶۰۳ ق) در بیتی از شرفنامه، وقتی از می نام می‌برد، به منظور روشن‌کردن معنی کلام و جلوگیری از آمیختگی معنی حقیقی و مجازی می، توضیحاتی ارائه می‌دهد که در ضمن آن به بیت زیر اشاره می‌کند: گر از می‌ شدم هرگز آلوده‌جام حلال خدا باد بر من حــــــرام از آنجا که در قرآن کریم در چندین آیه، از جمله آیه‌های ۸۷و۸۸ سوره‌ی مائده تأکید شده که نباید حلال خدای را بر خود حرام کرد و با توجه به این‌که نظامی شاعری مسلمان، آشنا به عرفان اسلامی، آگاه و معتقد به مفاهیم قرآنی و فرهنگ اسلامی است، این سؤال پیش می‌آید که منظور نظامی از طرح این مسئله چیست و کلام او از کدام منشأ سرچشمه گرفته است؟ پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی تفسیرهای قرآن کریم، متن‌های فقهی و واکاوی متن‌های ادب پارسی، به این پرسش و پرسش‌های این‌چنینی درباره‌ی این بیت پاسخ دهد. روش این پژوهش توصیفی است و نتایج با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به شیوه‌ی کتابخانه‌ای و سندکاوی تحلیل می‌شوند. نتایج بیانگرست که این نظر نظامی با قرآن کریم در تضاد نیست. درواقع در این بیت تکیه‌‌کلام سوگندگونه‌ای وجود دارد که از طریق فقه‌اسلامی در میان ایرانیان، در زمان‌های گذشته به‌ویژه در قرن ششم رواج داشته است و هنوز نمود آن را به‌روشنی در برخی از مناطق غرب ایران می‌توان دید.

چکیده انگلیسی:

Nezami Gandzhaee (passed away in 1206 CE) uses the word “Wine” in one of the verses of Sharafnameh to give us some explanation in order to clarify its meaning and to avoid making a mistake between its genuine and figurative meaning and then he refers to this verse 6 “If I‟e drunk wine, what God has allowed is unlawful to me.” Since it‟ been emphasized in several cases in Holy Koran, such as Maedeh Sorah, verses 87, 88, that no one must make something unlawful for himself while God has allowed it, also considered that Nezami was a Moslem poet who acquainted with Islamic Mysticism and was a believer in Koran and Islamic culture. This question arises that what he meant by expressing this issue? In addition, what has been its origin? This study tries to answer this question and similar questions by researching Koran interpretations, religious jurisprudence and investigating Persian Literature.The research method is descriptive and the conclusion will be analyzed by library and documentary researching techniques. The conclusion shows no contrast between Nezami‟s view and Koran verses.In fact, this idea was a catchphrase used for taking an oath; it has been common among Iranian in the sixth century, and still it used in some western parts of Iran

منابع و مأخذ:

۱. قرآن کریم.

۲. ابن ‌السالم ‌الهرانی، ابوالحسین یحیی ‌بن ابی ‌الخیر (۱۴۲۱)،  البیان فی مذهب الامام الشافعی، به تحقیق قاسم محمد نوری، جده: دارالمنهاج.

۳. ابن‌شرف نووی، ابو‌زکریا محیی‌الدین یحیی (۱۴۲۵)، منهاج‌الطالبین عمدة‌المفتین فی الفقه، به تحقیق عوض قاسم احمد عوض، قاهره: دارالفکر.

۴. ابن‌کثیر، عماد‌الدین ابی‌الفداء، اسماعیل (۱۴۱۶)، تفسیر ابن‌‌کثیر، به تحقیق محمد علی‌ الصابونی، الجزء الثالث، دار‌الفکر، الطبعه الاولی.

۵. ابوالرجاء قمی، نجم‌الدین (۱۳۸۸)، ذیل نفثة‌المصدور، به کوشش حسین مدرّسی طباطبایی، تهران: مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

۶. خرّم‌دل، مصطفی (۱۳۸۷)، تفسیر نور، تهران: احسان.

7. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۳)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

8. الرازی، الامام ‌الفخر، بی‌تا، التفسیر ‌الکبیر، ج ۲۹ و۳۰، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

9. السیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر (۱۴۲۱)، الاتقان فی علوم‌ القرآن، الجزء ‌الاول، بیروت: دارالکتاب، الطبعة الثانیة.

10. شرفکندی، عبدالرحمن (هه ژار)، بی تا، فرهنگ کردی- ‌فارسی (هه نبانه بورینه)، تهران: دوم، سروش.

11. شیری، قهرمان (۱۳۷۶)، راز طنزآوری (۲)، ادبیات معاصر، ش۱۹و۲۰، آذر و دی.

12. الصابونی، محمد‌علی(۱۴۰۶)، صفوة التفاسیر، المجلد ‌الثالث، بیروت: عالم ‌الکتب، الطابع الاول.

13. طباطبایی، محمدحسین (۱۳۶۲)، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، سید محمد باقر، اول، ج ۱۹، تهران: گلشن.

14. الطبرسی، ابوعلی ‌الفضل بن‌ الحسین (۱۳۸۰)، تفسیر مجمع‌البیان، تحقیق علی کرمی، ج ۱۴، تهران: فراهانی.

15. عیاشی، عیاش ‌بن محمد ‌بن مسعود (۱۴۲۱)، تفسیر عیاشی، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه، قم: مؤسسةالبعثه.

16. القاضی، عبدالفتاح (۱۴۰۸)، اسباب­‌النزول، بیروت: دارالندوه.

17. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (۱۴۱۷)، الوسیط فی‌المذهب، به تحقیق احمد محمود ابراهیم، محمد، محمدنام، قاهره: دارالسلام.

18. مخلص، عبدالرئوف ( ۱۳۸۵)، تفسیر الانوار ‌القرآن، جام: شیخ‌الاسلام احمد جام.

19. المراغی، احمد مصطفی (۱۹۸۵)، تفسیر‌المراغی، ج ۱۰، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی.

۲۰. معین، محمد(۱۳۷۱)، فرهنگ معین، تهران: هشتم، امیرکبیر.

21. مکارم شیرازی، ناصر( ۱۳۶۶)، تفسیر نمونه، ج ۲۴، بی‌جا: دار‌الکتب الاسلامیه.

۲۲. نظامی گنجه‌ای، الیاس ‌بن یوسف (۱۳۷۶الف)، خسرو و شیرین، وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، ج ‌۱، تهران: قطره.

۲۳. نظامی گنجه‌ای، الیاس ‌بن یوسف (۱۳۷۶ب)، شرفنامه، وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، ج۱، تهران: قطره.

۲۴. نظامی گنجه‌ای، الیاس ‌بن یوسف (۱۳۸۶)، شرفنامه، بهروز ثروتیان، ج ۱، تهران: امیرکبیر.