بررسی سیر تحول واژه‌هایی از فارسی باستان و میانه در گویش تالشی عنبران و مقایسۀ آن با فارسی نو

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات شمال کشور (گیلکی، مازنی، طبری و غیره))

یدالله نصراللهی ¹ , مهناز نظامی عنبران ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
2 - دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/11/29 تاریخ پذیرش : 1402/03/17 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: فارسی میانه, واج, فارسی باستان, فارسی نو, گویش تالشی, لهجۀ عنبرانی,

چکیده مقاله :

گویش تالشی ادامۀ طبیعی و تحول‌یافتۀ زبان ‌های دورۀ میانه و باستانی ایران است. عده‌ای از پژوهشگران، این گویش را از گویش‌‎های زبان آذری و عده‌ ای آن را زبانی که ریشه در زبان مادی دارد، به حساب می ‌آورند. این گویش به سه دستۀ شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌ شود که در این بین، لهجۀ عنبرانی در گروه لهجه‎‌‌های تالشی شمالی قرار دارد. این لهجه تا به امروز واژه‌های بسیاری از فارسی باستان و میانه را در درون خود حفظ کرده و در سطوح آوایی، واژگانی و دستوری، دارای ویژگی ‌هایی است که نتایج بررسی دقیق آن ‌ها می‌ تواند خدمت شایانی به حوزۀ زبان فارسی داشته باشد و به پژوهشگران این عرصه یاری رساند. در پژوهش حاضر، که بر اساس بررسی سیر تحول تاریخی، آوایی و واج‌ شناسی تعدادی از واژه‎‌‌های تالشی عنبرانی از دورۀ فارسی باستان و میانه و مقایسۀ آن ‌ها با فارسی نو و معیار، نگاشته شده است، می‌ توان گفت که این واژه‌‎‎ها در درون این لهجه چندان دچار تحول آوایی و ابدال نشده‌‎اند و به همین دلیل، شباهت و قرابت این واژه‎‌‌ها در لهجۀ مذکور به فارسی باستان و میانه بیشتر از فارسی نو و معیار است و این امر از دیرینگی و اصالت لهجۀ عنبرانی حکایت دارد.

چکیده انگلیسی:

Taleshi dialect is a continuation of the natural and evolved language of the Middle and ancient Persian ones. Some scholars regard this dialect as the part of the Azeri language, and some people regard it as a language rooted in material language. This dialect is divided into three categories: North, Central, and South, among which the ambarani accent is located in the North Taleshi dialect group. Up to now, this accent has retained many ancient and Middle Persian words in its own language, and has phonetic, lexical, and grammatical features that the results of their careful examination can be a valuable service to the field. The Persian language is considered to be affluent and will help researchers in this field. The present study is based on the reading of the historical and phonological evolution of some tense words of Anbarian from the ancient and Middle Persian eras and their comparison with the new one. It can be said that these terms Within this accent have not been suffered from a phonetic and immortal evolution, and because of the similarity and resemblance of these words in the dialect of Anbarani dialect with the ancient and Middle Persian is more than the new Persian and the standard one, which is a sign of longitude and authenticity dialect.

منابع و مأخذ:

- ابوالقاسمی، محسن(1385). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.

- افشار، ایرج(1368). زبان فارسی در آذربایجان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

- بارتلمه،کریستین(1384). تاریخچۀ واج‌های ایرانی. ترجمۀ واهه دومانیان. تهران  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- بازن، مارس(1367). طالش منطقه‌ای قومی در شمال ایران. ترجمۀ مظفر امین فرشچیان. مشهد: آستان قدس رضوی.

- باقری، مهری(1380). واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی. تهران : قطره.

- باقری، مهری(1376). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر قطره.

- جهانبخش، فرهنگ(1383). تاریخ زبان فارسی. تهران: فرهنگ.

- خانبابازاده، افشین.(1398). بررسی ادبیات شفاهی گویش تالشی شمالی در منطقۀ عنبران. پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز.

- رضایی باغ بیدی، حسن(1381). مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران. تهران: نشر آثار.

- رضایتی کیشه خاله، محرم(1387).  نمودهای اجتماعی و مردم‌شناختی در گویش تالشی. گویش‌شناسی. 5(1)، 55-79

- رودیگر، اشمیت(1393). راهنمای زبان­‌های ایرانی. ترجمه حسن رضایی باغ بیدی. تهران: ققنوس.

- ریاحی، محمد امین(1375). نزهة المجالس. تهران: علمی.

- زرشناس، زهره(1382). زبان و ادبیات ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

- سبزعلیپور، جهاندوست(1391). تاتی، تالشی و گیلکی. رشت: دانشگاه گیلان.

- عبدلی، علی(1369). تات‌ها و تالشان. تهران: ققنوس.

- فره وشی، بهرام(1381). فرهنگ فارسی به پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.

- فنایی، مژگان، حاجیانی، فرخ، و محمودی، محسن(1401). بررسی ریشه‌‎شناسی چند واژه در گویش بابلی. ادبیات و زبان‎‌های محلی ایران‌زمین، 12(2)، 99-129.doi: 10.30495/IRLL.2022.1940188.1471

- کسروی، احمد(1383). آذری یا زبان باستان آذربایجان. تهران: خورشید آفرین.

- مکنزی، د.ن.(1373). فرهنگ زبان پهلوی. مترجم مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

- مولایی، چنگیز(1387). راهنمای زبان فارسی باستان. تهران: انتشارات نارمک.

- ناتل خانلری، پرویز(1365). تاریخ زبان فارسی. جلد اول. تهران: نشرنو.

- هوبشمان، هانریش(1386). تحول آوایی زبان فارسی. ترجمۀ بهزاد معینی سام. تهران: امیرکبیر.

- Reichelt,Hans )1968.( Avesta Reader. De Grunter Berlin