بررسی سیر تحول واژههایی از فارسی باستان و میانه در گویش تالشی عنبران و مقایسۀ آن با فارسی نو
الموضوعات :یدالله نصراللهی 1 , مهناز نظامی عنبران 2
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
2 - دانشآموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
الکلمات المفتاحية: فارسی میانه, واج, فارسی باستان, فارسی نو, گویش تالشی, لهجۀ عنبرانی,
ملخص المقالة :
گویش تالشی ادامۀ طبیعی و تحولیافتۀ زبان های دورۀ میانه و باستانی ایران است. عدهای از پژوهشگران، این گویش را از گویشهای زبان آذری و عده ای آن را زبانی که ریشه در زبان مادی دارد، به حساب می آورند. این گویش به سه دستۀ شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می شود که در این بین، لهجۀ عنبرانی در گروه لهجههای تالشی شمالی قرار دارد. این لهجه تا به امروز واژههای بسیاری از فارسی باستان و میانه را در درون خود حفظ کرده و در سطوح آوایی، واژگانی و دستوری، دارای ویژگی هایی است که نتایج بررسی دقیق آن ها می تواند خدمت شایانی به حوزۀ زبان فارسی داشته باشد و به پژوهشگران این عرصه یاری رساند. در پژوهش حاضر، که بر اساس بررسی سیر تحول تاریخی، آوایی و واج شناسی تعدادی از واژههای تالشی عنبرانی از دورۀ فارسی باستان و میانه و مقایسۀ آن ها با فارسی نو و معیار، نگاشته شده است، می توان گفت که این واژهها در درون این لهجه چندان دچار تحول آوایی و ابدال نشدهاند و به همین دلیل، شباهت و قرابت این واژهها در لهجۀ مذکور به فارسی باستان و میانه بیشتر از فارسی نو و معیار است و این امر از دیرینگی و اصالت لهجۀ عنبرانی حکایت دارد.
- ابوالقاسمی، محسن(1385). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
- افشار، ایرج(1368). زبان فارسی در آذربایجان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
- بارتلمه،کریستین(1384). تاریخچۀ واجهای ایرانی. ترجمۀ واهه دومانیان. تهران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بازن، مارس(1367). طالش منطقهای قومی در شمال ایران. ترجمۀ مظفر امین فرشچیان. مشهد: آستان قدس رضوی.
- باقری، مهری(1380). واجشناسی تاریخی زبان فارسی. تهران : قطره.
- باقری، مهری(1376). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر قطره.
- جهانبخش، فرهنگ(1383). تاریخ زبان فارسی. تهران: فرهنگ.
- خانبابازاده، افشین.(1398). بررسی ادبیات شفاهی گویش تالشی شمالی در منطقۀ عنبران. پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، دانشگاه تبریز.
- رضایی باغ بیدی، حسن(1381). مجموعه مقالات نخستین هماندیشی گویششناسی ایران. تهران: نشر آثار.
- رضایتی کیشه خاله، محرم(1387). نمودهای اجتماعی و مردمشناختی در گویش تالشی. گویششناسی. 5(1)، 55-79
- رودیگر، اشمیت(1393). راهنمای زبانهای ایرانی. ترجمه حسن رضایی باغ بیدی. تهران: ققنوس.
- ریاحی، محمد امین(1375). نزهة المجالس. تهران: علمی.
- زرشناس، زهره(1382). زبان و ادبیات ایران باستان. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- سبزعلیپور، جهاندوست(1391). تاتی، تالشی و گیلکی. رشت: دانشگاه گیلان.
- عبدلی، علی(1369). تاتها و تالشان. تهران: ققنوس.
- فره وشی، بهرام(1381). فرهنگ فارسی به پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.
- فنایی، مژگان، حاجیانی، فرخ، و محمودی، محسن(1401). بررسی ریشهشناسی چند واژه در گویش بابلی. ادبیات و زبانهای محلی ایرانزمین، 12(2)، 99-129.doi: 10.30495/IRLL.2022.1940188.1471
- کسروی، احمد(1383). آذری یا زبان باستان آذربایجان. تهران: خورشید آفرین.
- مکنزی، د.ن.(1373). فرهنگ زبان پهلوی. مترجم مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- مولایی، چنگیز(1387). راهنمای زبان فارسی باستان. تهران: انتشارات نارمک.
- ناتل خانلری، پرویز(1365). تاریخ زبان فارسی. جلد اول. تهران: نشرنو.
- هوبشمان، هانریش(1386). تحول آوایی زبان فارسی. ترجمۀ بهزاد معینی سام. تهران: امیرکبیر.
- Reichelt,Hans )1968.( Avesta Reader. De Grunter Berlin
_||_