نوروز و مناسبت‌های آن در میان کُردها (با تکیه بر پیشینۀ تاریخی و رسوم مردم ایلام)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

مالک شعاعی ¹ , عسکری ابراهیمی جویباری ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/09/14 تاریخ پذیرش : 1400/12/13 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: بهار, نوروز, کردها, اعتقادات و آیین‌های نوروزی,

چکیده مقاله :

بزرگ‌ترین جشن آریایی که نویسندگان زیادی به شرح و تفصیل آن مبادرت ورزیده‌اند، نوروز است. برای این جشن، مبانی مذهبی، اسطوره ای، تاریخی، علمی، سیاسی و غیره دیده می ‌شود. شکوه این عید باعث شده در گذر زمان بقا یابد و اقوام مختلف با اجرای مراسم خاص به پیشواز آن رفته و با آیین‌ های بشکوهی نیز آن را بدرقه نمایند تا شکرانۀ نعمت‌ های خداوند و رضایت فروهرها و نیروهای ماورایی را به امید عنایت و کسب سعادت خود محقق سازند. این مقاله بر آن است تا به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی، آیین ‌های مربوط به سال نو و نوروز در مناطق کرد، به‌ویژه در بین مردم ایلام از قبیل کیفیت برپایی جشن چهارشنبه‌سوری، پنج شنبۀ‌ آخـر سال، شیلی ملی، حاجی فیروز، زراتعلی، قاشیـ̌ق ده‌یه‌ک دان، خاجنگ، سیزده‌به‌ در، پنجه و دیگر مناسبت ‌ها و بازی‌ ها را با ذکر جزئیات برکاود. آیین‌ های نوروزی بر معنویت ذاتی راسخی استوار است که برآمده از قدرت و سیاست نیست و بسیاری از آن ‌ها بنیادی اسطوره‌ ای و تاریخی دارند؛ یکی از اهداف این تحقیق، تبیین این امر است. همۀ مناسبت‌های مرسوم نوروزی بر ترویج این اندیشه استوار است که غم، متاع شیطانی و شادی، مائدۀ رحمانی است. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله، تلفیقی از روش تحقیق میدانی و کتابخانه ‌ای است.

چکیده انگلیسی:

Many authors have explained and analyzed Nowruz, the great ceremony of Aryans. For this courtesy, several foundations are considered as the religious, mythical, historical, scientific, and political ones. The glory of the above mentioned festival has been lasted by the pass of time, and various folks meet it through special rituals and have convoyed it via glorified rites in order to worship God for his abundant blessings and the supernatural forces to get their own special weal.This article attempted to investigate the relevant rites of New Year as well as Nowruz in Kurdish areas, particularly among the Ilam’s people, through the analytical-descriptive method. some are as followed: the constitution quality of Chaharshanbeh Souri festival, the last Thursday of the year, The national Shili, Haji Firouz, Zeraatali, Ghashigh Da-kay-Dan, Khajang, Sizdahbedar, Panjeh, and the other courtesies and games with the perfect details. In addition, it is struggled to introduce the historical and mythical bases of these rituals and their conservations. All the decencies of Nowruz are founded on expanding this idea that sadness is the evil commodity and happiness is the propitious gift.

منابع و مأخذ:

- آموزگار، ژاله(1387). زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات). تهران: معین.

- احمد، روزی(1383). نوروز و آیین­های نوروزی در ورارودان (ماوراءالنهر). به کوشش نادر کریمیان سردشتی، تهران: پژوهشکدۀ مردم ­شناسی سازمان میراث فرهنگی.

- افشار، ایرج(1381). کرمانشاهان و تمّدن دیرینۀ آن. تهران: نگارستان کتاب.

- ایازی، برهان(1371). آیینۀ سنندج. سنندج: برهان.

- برومندسعید، جواد(1388).  نوروز جمشید پژوهشی نوین از پیدایی نوروز. تهران: توس.

- بلوکباشی، علی(1381). نوروز چشن نوزایی آفرینش. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

- بهار، مهرداد(1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر توس.

- بهار، مهرداد(1376). از اسطوره تا تاریخ. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر چشمه.

- پرنیان، موسی(1380). فرهنگ عامۀ کرد (کرمانشاه). کرمانشاه: انتشارات چشمه هنر و دانش.

- بیرونی، ابوریحان(1386). آثارالباقیه. ترجمۀ  اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.

- پورداود، ابراهیم(1343). آناهیتا. تهران: امیر کبیر.

- پولاک، یاکوب ادوراد(1368). سفرنامه پولاک یا ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.

- جاحظ، عمروبن بحر(1411). المحاسن و الاضداد. به کوشش علی فاعور و دیگران، بیروت.

- خیام، عمر(1385). نوروزنامه. به کوشش علی حصوری، تهران: نشر چشمه.

- دادخواه، سیدمحمدعلی(1382). نوروز و فلسفۀ هفت­سین. تهران: انتشارات حروفیه.

- درخشنده، صیدمحمد(1393). فرهنگ و آیین­های مردم ایلام. ایلام: مؤلف.

- دشتی، رضا(1386). جشن­های ملی ایرانیان. تهران: انتشارات پازینه.

- رضایی، استادعبدالعظیم(1381). تاریخ نوروز و گاه­شماری ایران. تهران: انتشارات دُر.

- رضی، هاشم(1382). گاه‌شماری وجشن های ایران باستان. تهران: انتشارات بهجت.

- رضی، هاشم(1384). جشن­های آب. تهران: انتشارات بهجت.

- رضی، هاشم(1385). جشن­های آتش، مهرگان ... . تهران: انتشارات بهجت.

- روح ­الامینی، محمود(1376). آیین­ها و جشن­های کهن در ایران امروز. تهران: آگه.

- زارعی، محمدابراهیم(1390). آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی استان کردستان. تهران: سبحان نور.

- سرلک، رضا(1385). آداب و رسوم و فرهنگ عامۀ ایل بختیاری چهارلنگ. تهران: انتشارات طهوری.

- شعاعی، مالک(1395). فصل بهار و مناسبت­ های آن در تقویم کردی. فرهنگ و ادبیات عامه، 4(8)، 146-167. dor: 20.1001.1.23454466.1395.4.8.7.8

- شعبانی، رضا(1378). آداب و رسوم نوروز. تهران: انتشارات بین­المللی الهدی.

- شکورزاده، ابراهیم(1363). عقاید و رسوم مردم خراسان. تهران: سروش.

- شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی(1362). الخصال. تصحیح علی ­اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.

- فره­وشی، بهرام(2535). جهان فروری. تهران: انتشارات بزرگ­زاده.

- فقیری، ابوالقاسم(1389). آداب و رسوم نوروزی در فارس. شیراز: بنیاد فارس ­شناسی.

- کریمی ­دوستان، غلامحسین(1380). کردی ایلامی بررسی گویش بدره. کردستان: دانشگاه کردستان.

- گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود(1363). زین الاخبار. تهران: نشر دنیای کتاب.

- ماسه، هانری(2535). معتقدات و آداب ایرانی. تهران: انتشارات مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

- مهدوی، حسام­ الدین(1388). جشن‌ها و آیین‌های ایرانی. تهران: شرکت نشر نقد افکار.

- یاحقی، محمّدجعفر(1361). فرهنگ اساطیر. تهران: نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.