تحلیل و بررسی ساختار و مفهوم گویش‌های محلی منطقه شیبکوه شهرستان فسا

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

خیرالله محمودی ¹

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/04/09 تاریخ پذیرش : 1402/06/06 تاریخ انتشار : 1402/11/05

کلید واژه: گویش‌های بومی, شیبکوه فسا, ریشه‌های زبانی, پهلوی میانه, لهجه‌های محلی,

چکیده مقاله :

گویش‌ها گنجینۀ فرهنگ، هویّت و زبان هر قوم و سرزمین‌اند که زنده نگه‌داشتن آن‌ها و پژوهش دربارۀ آن‌ها در زنده نگه‌داشتن زبان و فرهنگ آن قوم کمک شایانی می‌کند و شناخت شکل ظهور آن‌ها نشان می‌دهد که گویشوران با آگاهی کامل آن‌ها را به کار می‌برند. این پژوهش به تحقیق و بررسی گویش‌های بومی منطقۀ شیبکوه فسا پرداخته‌است و تعداد گویش‌هایی که انتخاب گردیده‌اند از جنس اسم یا فعل هستند که از نظر ساختار و محتوا بررسی شده و با مفهوم رایج در زبان امروز تطبیق داده شده‌اند. در این تحقیق مشخص گردید بیشتر این گویش‌ها دارای ریشۀ باستانی و قبل از اسلام هستند و ریشه در زبان‌های باستانی از جمله سانسکریت، پهلوی و اوستایی دارند و گویشوران با آگاهی و شناخت، این گویش‌ها را در جای خاص خود به کار می‌بردند. در این مقاله سعی شده است واژه‌ها و ترکیباتی از گویش‌ها انتخاب شود که در منطقه‌های محلی و بومی دیگر کاربرد نداشته یا کمتر مورد استفاده قرار گرفته‌است. بحث اصلی پژوهش بر دو محور اسم و فعل تنظیم گردیده‌است.

چکیده انگلیسی:

Dialects are a treasure trove of the culture, identity, and language of each group and region. Preserving them and researching them significantly contributes to the sustenance of the language and culture of that group. Understanding their emergence reveals that speakers apply them with full awareness. This research investigates the local dialects of the Shibkuh region in Fasâ, focusing on a selection of dialects categorized as either nouns or verbs, analyzed in terms of structure and content, and compared with contemporary meanings in today’s language. It has been determined that most of these dialects have ancient roots predating Islam, tracing back to ancient languages such as Sanskrit, Pahlavi, and Avestan. Speakers consciously and knowledgeably utilize these dialects in their specific contexts. This article attempts to select words and combinations from these dialects that are not commonly used, or are rarely found, in other local and regional contexts. The main discussion of the research is organized around two axes: nouns and verbs.

منابع و مأخذ:

- بختیاری‌نسب، سارا (1394). آداب و رسوم منطقه شیکوه فسا. پایان نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی.
- جباره ناصرو، عظیم،و شادمانی، ندا (1398). بررسی درون‌مایۀ دو بیتی‌های شهرستان فسا. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 9 (1)، 70-53 Dor: 20.1001.1.2345217.1398.9.1.2.1
– حافظ، شمس الدین محمد(1385). دیوان حافظ. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علی‌شاه.
- حسن‌دوست، محمد(1392). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. تهران: توس.
- دبیرمقدم، محمد(1387). زبان، گونه، گویش و لهجه:کاربردهای بومی و جهانی. ادب پژوهی، 12(5)، 128-95. Dor: 20.1001.1.17358027.1387.2.5.4.6
- دهخدا، علی اکبر(1377). لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- رضازاده، جلیل(1381). از پسا تا فسا. تهران: فاضل.
- رضایی، غلامرضا (1387). شهر من فسا. شیراز: نوید.
– سعدی، شیخ مصلح‌الدین(1390). کلیات سعدی. به اهتمام محمدعلی فروغی. تهران: امیر کبیر.
- صائب تبریزی، محمدعلی بن عبدالرحیم (1369). دیوان صائب تبریزی. به کوشش محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- عبدالله‌زاده، حجت(1392). فدشکویه سرزمین مسیحا و کمالا. فسا: فرنام.
- علیمرادی، مریم(1397). بررسی فعل‌های محاوره‌ای در لهجۀ روستای دستجه فسا. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 8(4)، 84 – 63. Dor: 20.1001.1.2345217.1397.8.3.4.0
- فره‌وشی، بهرام (1358). فرهنگ زبان پهلوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران
- مشکوة‌الدینی، مهدی(1378). رابطۀ لهجۀ رسمی و لهجه‌های محلی زبان فارسی. نامۀ فرهنگستان، 10(1)، 82-71.
- مقربی، مصطفی (1372). ترکیبات در زبان فارسی. تهران: توس.