بررسی چندمعنایی در وام واژه ها با رویکرد شناختی: مطالعۀ موردی صفات فارسی و ترکی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات آذری

ناصر عباسی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان شناسی همگانی، واحد زنجان،دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران)
محمدرضا اروجی ² (استادیارگروه زبان شناسی، ، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران)
بهزاد رهبر ³ (استادیار گروه زبان شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.)
حیدر حسنلو ⁴ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/08/19 تاریخ پذیرش : 1399/01/18 تاریخ انتشار : 1399/05/01

کلید واژه: چندمعنایی, زبان‌شناسی شناختی, وام‌واژه, استعاره‌ها‌ی مفهومی, ترکی آذربایجانی, صفت ساده,

چکیده مقاله :

مقولۀ چندمعنایی و نحوۀ ایجاد آن از مهم ترین مباحثی است که در مکاتب مختلف زبان‌شناسی به ویژه در رویکرد شناختی به زبان مورد توجه است. در این پژوهش به بررسی چندمعنایی صفات مشترک در زبان فارسی و ترکی آذربایجانی با رویکرد شناختی پرداخته ایم. این پژوهش توصیفی- اسنادی بوده و داده های پیکره از مجلات محلی به زبان ترکی و فارسی، فرهنگ ترکی - فارسی (شاهمرسی) و فرهنگ فارسی-آذربایجانی، تألیف بهزادی انتخاب شده اند. انتخاب معانی سرنمون براساس نتایج مصاحبه و نیز شمّ زبانی نگارندگان بوده است. با بررسی پیکره های در دسترس، در مجموع، بیست صفت سادۀ مشترک چندمعنا شناسایی شد و برای شش صفت، جدول معانی، پیکره و نیز شبکۀ شعاعی ترسیم‌ گردید. با بررسی معانی مختلف این صفات مشخص گردید که از میان سازوکارهای شناختیِ ایجاد چندمعنایی، استعاره های مفهومی بیشترین سهم را به خود اختصاص می دهند و ارتباط میان معانی صفات، نظام‌مند بوده و با مقوله بندی شعاعی قابل توصیف است. همچنین مشخص گردید که ساز و کارهای شناختی ایجاد چندمعنایی در صفات مشترک رایج(وام‌‌واژه‌‌ها) ترکی و فارسی یکسان است که می تواند گامی در جهت تأیید اشتراک در قوای شناختی انسان محسوب گردد. تنها تفاوت موجود، تعدّد معنایی صفات در زبان مقصد بود که می تواند به دلیل دوزبانگی و پویایی طرح‌واره‌های تصویری باشد. نتایج این پژوهش به همراه پژوهش های مکمّل در این حوزه می تواند در زمینۀ آموزش زبان، ترجمه و تألیف فرهنگ های دقیق و جامع تر، یاریگر متخصصان این حوزه ها باشد.

چکیده انگلیسی:

Polysemy is one of the most important issues that has been considered in different schools of linguistics and especially in cognitive approach. In this descriptive-documentary study, polysemy in loanwords of Persian and Turkish of Azerbaijani was discussed. The data selected from local journals in Persian and Turkish languages, the Turkish-Persian dictionary of Shahmaresi and the Persian-Azerbaijani dictionary written by Behzadi. Prototypical meanings were based on the results of the interview and the linguistic intuition of the authors. Totally, 20 polysemous common adjectives identified from the corpuses and a radial network drawn from six of them. Among the cognitive mechanisms of polysemy creation, it was proved that conceptual metaphors would play the greatest role among them. Moreover, the connection between the meanings of polysemous adjectives is not accidental, but a systematic relationship existed and described by radial categorization. It was also found that the cognitive mechanisms of polysemy creation in Turkish and Persian common adjectives (loanwords) were the same and they differed only in the number of peripheral meanings which can be a step in confirming the sharing of human cognitive abilities. Also, high number of peripheral meanings in the target language may be due to the bilingualism and dynamic schematics. The results, along with complementary studies, can be applied in the field of language teaching, lexicography, more efficient translation machines and they will be helpful for all the stakeholders in the field.

منابع و مأخذ:

کتاب­ها

- بهزادی، بهزاد(1377)، فرهنگ دو جلدی فارسی- آذربایجانی، تهران: نشر نخستین.

- راسخ مهند، محمد،(1389)، درآمدی بر معنی شناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم. تهران: سمت.

- زارع شاهمرسی، پرویز،(1387)، فرهنگ ترکی-فارسی، تبریز: نشر اختر.

- صفوی، کورش، (1379)، درآمدی بر معنی شناسی،  تهران: انتشارات سوره مهر.

پایان ­نامه­ ها

- بوستانی­زاد،حبیب،(1391)، بررسی راهکارهای چندمعنایی در افعال پرکاربرد زبان فارسی براساس دیدگاه شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه بوعلی سینا.

- خدابنده­لو، طاهره،(1393). بررسی مقولۀ چندمعنایی در صفت­های پربسامد فارسی با رویکرد شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه بوعلی سینا.

- منصوری،ابراهیم،(1395). تحلیل ساختار چندمعنایی در افعال ساده زبان ترکی آذربایجانی با رویکرد شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه بوعلی سینا.

-ناظری­پور، ایمان، (1392). بررسی صفات بیانی زبان فارسی از دیدگاه معنـی­شناسی شـناختی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشـگاه علامه طباطبایی تهران.

مجلات

- حضرتی،یوسف و  یوسفی راد، فاطمه و روشن، بلقیس و احمدخانی، محمدرضا،(1396)،«بررسی چند‌معنایی در زبان ترکی آذربایجانی در چارچوب معنی‌شناسی شناختی؛ فعل دیداری/ görmək / نگاه کردن»، پژوهشهایزبان‌شناختیدرزبان‌هایخارجی، دورۀ 5، شمارۀ2، پاییز و زمستان، صص 243-267.

- راسخ مهند، محمد،(1389)، «بررسی معانی حروف اضافۀ مکانی فرهنگ سخن بر اساسِ معنی­شناسی شناختی»، ادب‌پژوهی، ش14،صص 49-66.

- رضویان، حسین و خانزاده، معصومه،(1393)، «چندمعنایی حرف اضافۀ ”به“ در زبان فارسی با رویکرد معنی‌شناسی شناختی»، مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، دورۀ 2، صص79 -57.

- صفوی،کوروش،(1382)، »بحثی دربارۀ طرح های تصویری از دیدگاه معنی شناسی شناختی»، نامۀ فرهنگستان، ش21، صص 85-65.

- فیاضی، مریم سادات و عالیه، کردزعفرانلوکامبوزیا و ارسلان، گلفام و افراشی، آزیتا و آقاگل زاده، فردوس،(1387). «خاستگاه استعاری افعال حسی چندمعنا در زبان فارسی از منظر معنی شناسی شناختی»، مجلۀ ادب‌پژوهی، ش 6، صص 87-109.

- کریمی­دوستان،غلامرضا و روحی بایگی، زهرا،(1395)، «بررسی چندمعنایی فعل سبک «زدن» از دیدگاه شناختی»، دوماهنامۀ جستارهای زبانی، ش3(31 پیایی)، مرداد و شهریور95، صص129-148.

منابع لاتین

-Abbasi,N. Orouji,M.(2017). A cognitive  study of polysemy in adverbs of Azarbaijani Turkish .MJLTM .Vol7.Issue8.

-Brugman, C .(1981) .The story of over. M.A. thesis. Linguistics Dept, University of California, Berkeley.

-Brugman, C and George, L.( 1988). Cognitive topology and lexical networks. In: Steven Small, Garrison Cottrell

-Crystal, D. (1991). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Third Edition. Oxford/ Cambridge, Mass.: Blackwell Publishers. Hurford, J.R. and B. Heasl.

-Evans, V and Melanie G. (2006). Cognitive Linguistics:an introduction, Edinburgh University Press.

-Geeraerts,D & Cuyckens,H (eds.).(2007). The Oxford handbook of Cognitive Linguistics. Oxford: Oxford University Press.

-Hurford, J & Heasly, B. (1983). Semantics: A course book. Cambridge shire: Cambridge University Press.

-Johnson, M.(1987). The Body in the Mind. Chicago, IL: Chicago University Press.

-Karaman, Ilkay Burcu. (2003). Polysemy in Natural Language:Case Studies on the Structural Description of Polysemous Lexemes in English, German and Turkish. Phd thesis. University of Surrey.

-Lakoff, George and Mark Johnson. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

-Lakoff, G.(1987). Women, Fire and Dangerous Things.What Categories Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.

-Palmer, F.R. 1993. Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.

Saeed, J.I.(1997). Semantics, Oxford: Blackwell.

-Ulmann, S. (1991). Object Recognition and Visual Cognition. MIT University Press.