فرایند تغییرات واجی در انتقال از زبان پهلوی به لکی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

یوسف علی بیرانوند ¹ ( دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان )
سعید زهره وند ² ( دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان )

تاریخ دریافت : 1397/11/21 تاریخ پذیرش : 1398/01/25 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: زبان پهلوی, زبان های ایرانی, زبان لکی, دگرگونی های واجی,

چکیده مقاله :

زبان لکی از جمله زبان های به جا مانده از زبان پهلوی است و بیشتر زبان وران آن در لرستان، کرمانشاه، ایلام و همدان زندگی می کنند. با گذشت زمان معمولاً واژه ها دچار دگرگونی هایی در ساختار می شوند. زبان لکی نیز در انتقال از پهلوی تغییراتی در واج ها و واژه های آن به وجود آمده است. هدف این پژوهش، آن است تا فرایند تغییر واژه های پهلوی- لکی را از دیدگاه تغییر واج ها و جایگاه و شیوۀ ادای واج ها از نظر تغییر در واژه های مشترک بررسی گردد و به این سؤالات پاسخ داده شود: 1- تغییرات واج ها در فرایند انتقال از پهلوی به لکی کدامند؟ 2- آیا جایگاه و شیوۀ ادای واج ها در تغییر آن‌ها به واج های دیگر، نقش داشته است؟ پس از بررسی، این نتایج به دست آمد: در انتقال واژه‌ها از پهلوی به لکی، تغییرات واجی شامل پنج فرایند کاهش، افزایش، جا‌به‌جایی، ادغام و ابدال بوده است. در این میان، تغییرات فرایند ابدال از همه بیشتر است. کاهش واجی در سه جایگاه آغاز، میان و پایان واژه ها دیده می شود. جا‌به‌جایی واج ها تنها در بین واج های a-r و š-s وجود دارد. همچنین با تکیه بر آمار این پژوهش می توان گفت جایگاه و شیوۀ ادای واج ها نقش مؤثری در تغییر آن‌ها داشته است. روش کار در این مقاله استخراج واژه‌های مشترک از فرهنگ های پهلوی و مقایسۀ آن‌ها با واژه‌های لکی از نظر واجی بوده است.

چکیده انگلیسی:

Laki is one of the remaining dialects of the Pahlavi language and most of its speakers live in Lorestan, Kermanshah, Ilam and Hamadan. While time passing, words usually experience transformations in their structure. Laki language in transition from Pahlavi has also been changes in phonemes and words. The aim of this study is to investigate the process of phonological changes in the transition from Pahlavi to Laki languages, and the position and method of phonemes expressing in terms of common words change and it tries to answer these questions: 1) what are the phonemes changes in the transition process from the Pahlavi to the Laki? 2) Have the position and manner of articulation of phonemes had a role in the change of other phonemes? Consequently, phonological changes in the transition process from Laki to Pahlavi have been five processes of decreasing, increasing, relocation, merge, and change. Meanwhile, variations in the change of process are more than others. Phonological decreasing is in the beginning, in the middle and at the end of the words. Phonemes relocation exists only between a-r and a-s phonemes. It can be said the position and the expression method of phonemes have had effective role in phonemes change based on the statistics of this research. The procedure in this paper involved extracting common vocabularies from Pahlavi dictionaries and comparing them with Laki vocabulary items.

منابع و مأخذ:

 کتاب­ ها

-امان الهی بهاروند، سکندر، (1385)،  قوم لر، تهران: انتشارات آگاه.

- ایزدپناه، حمید، (1367)، فرهنگ لکی، تهران: موسسه فرهنگی جهانگیری.

-باقری، مهری، (1382)، تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر قطره.

- باقری، مهری، (1380)، واج شناسی تاریخی زبان فارسی، تهران: نشر قطره.

- حق شناس، علی محمد، (تهران)، آواشناسی،تهران: انتشارات آگاه.

- رضایی باغ بیدی، حسن، (1385)، راهنمای زبان پارتی، تهران: انتشارات ققنوس.

- رضایی باغ بیدی، حسن، (1380). معرفی زبان­ ها و گویش ­های ایران، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه گویش ­شناسی.

- صفوی، کوروش، (1368)، آشنایی با تاریخ زبان ­های ایرانی، تهران: انتشارات پژواک کیهان.

- عالی پور خرم آبادی، کامین، (1384)، دستور زبان لکی، ضرب المثل­ ها و واژه­ نامه، خرم ­آباد: انتشارات افلاک.

- عبدی، رضا، (1391)، درآمدی بر هستی شناسی زبان لکی، خرم­ آباد: انتشارات سیفا.

- عسکری عالم، علیمردان، (1384)، فرهنگ واژگان لکی به فارسی، خرم­آباد: انتشارات افلاک.

- ثمره، یدالله، (1364)، آواشناسی زبان فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

- فالک، جولیا اس، (1372)، زبان­ شناسی و زبان، ترجمۀ خسرو غلامعلی ­زاده، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

- فره ­وشی، بهرام، (1381)، فرهنگ زبان پهلوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- فره ­وشی، بهرام، (1381)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- لازار، ژیلبر، (1384)، شکل­ گیری زبان فارسی، ترجمۀ مهستی بحرینی، تهران: انتشارات هرمس.

- کیانی کولیوند، کریم، (1390). فرهنگ کیان، خرم ­آباد: انتشارات سیفا.

- مکنزی، دیونیل نیل، (1379)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- میرچراغی، فرهود، (1369)، بررسی ساختمان گویش لکی خواجوندی کلاردشت، تهران: نشر پرهام.

- ناتل خانلری، پرویز، (1365)، تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.

 مقالات

-  انونبی، جان اریک، (1394)، «کردی یا لری؟ هویت مورد مناقشۀ لکی در استان لرستان ایران»، ترجمۀ یوسف­علی بیرانوند، اولین همایش ملی ایران‌زمین، بهار، صص 143- 130.

- پیری، تیمور، (1383)، «گویش لکی ایلام و جایگاه زبانی آن»، نشریۀ فرهنگ ایلام، شمارۀ 18 و 19، تابستان و پاییز، صص 114-122.

- فاروقی هندوالان، جلیل الله (و همکاران) (1389)، «توصیف گویش گیوی در مقایسه با زبان پهلوی»، مجلۀ زبان‌شناسی و گویش ­های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ دو، بهار و تابستان، صص 138- 121.

- محمد ابراهیمی جهرمی، زینب؛ مرادخانی، سیمین، (1387)، «پسوندهای فعلی گویش لکی هرسینی»، نشریۀ نقد زبان و ادبیات خارجی، دورۀ اول، پاییز و زمستان، صص 113- 91.

- مصریان، علی؛ کلهر، آذر، (1387)، «واژه­هایی از زبان لکی اسکنانی»، نشریۀ گویش‌شناسی، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، دورۀ پنجم، صص 148- 126.

- میرزایی، جعفر؛ قیصوری، عامر، (1385)، «واژه ­ها و اصطلاحات کشاورزی در گویش لکی»، نشریۀ گویش­ شناسی، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، دورۀ سوم، شمارۀ یک و دو، زمستان، صص 162- 146.