تحلیل فضایی و مکان‎یابی شهرک صنعتی شهرستان جلفا با استفاده از مدل‎های AHP و ELECTRE

محورهای موضوعی : آمایش محیط

فریبا کرمی ¹ , ابوالفضل قنبری ² , معصومه علیرضایی ³

1 - (استاد گروه پژوهشی جغرافیا، دانشگاه تبریز)
2 - (دانشیار گروه پژوهشی جغرافیا، دانشگاه تبریز)
3 - (کارشناسی ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه تبریز)

تاریخ دریافت : 1397/01/27 تاریخ پذیرش : 1397/03/31 تاریخ انتشار : 1400/12/01

کلید واژه: ELECTRE, AHP, تحلیل فضایی, شهرستان جلفا, مکان‎یابی شهرک صنعتی, مدل‎های,

چکیده مقاله :

مکان مناسب برای استقرار فعالیت‎های صنعتی یکی از ضرورت‎های توسعه صنعتی به شمار می‌رود، بنابراین پرداختن به موضوع مکان‎یابی و ارزیابی اینکه تا چه حد مکان گزینی شهرک‎های صنعتی مناسب است و وضعیت این شهرک‎ها نسبت به همدیگر و نسبت به مکان گزینی مطلوب چگونه است مهم می‌باشد. هدف اصلی این تحقیق، تحلیل فضایی و مکان‎یابی شهرک صنعتی شهرستان جلفا با استفاده از روش‎های تلفیقیAHP و ELECTRE می‌باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع‌آوری داده‎ها از مطالعات اسنادی، کتابخانه‌ای و روش دلفی استفاده شده است. به‌طوری که بعد از انتخاب معیارهای اولیه، در چهار گروه طبقه‌بندی شدند. سپس سؤالات و پرسشنامه تدوین گردید. در روش دلفی از 20 نفر از کارشناسان و متخصصان نظرخواهی به‌عمل آمد. به این ترتیب داده‎ها جمع‌آوری و مورد استفاده قرار گرفتند. برای تلفیق معیارها و زیرمعیارها به منظور شناسایی و تعیین وزن آنها از مدلAHP در محیط نرم‌افزارExpert choice استفاده گردید. در مرحله بعد با اعمال وزن‎های حاصل از مدل AHPدر محیطGIS به پهنه‌بندی اراضی شهرستان جلفا اقدام شد. سپس پهنه‎های کاملاً مناسب بالای 50 هکتار انتخاب و با استفاده از مدل ELECTRE با توجه به 16معیار مهم دخیل در مکان‎یابی بهینه شهرک‎های صنعتی، ارزیابی و رتبه‌بندی شد و مناسب‌ترین مکان‎ها در راستای ارزیابی مکان فعلی شهرک صنعتی شهرستان جلفا مورد شناسایی قرار گرفت. نتایج حاصل از مقایسه پهنه‎های انتخاب شده برای استقرار شهرک صنعتی با مکان فعلی آن، نشان داد که مکان فعلی شهرک صنعتی در شهرستان جلفا با اصول و ضوابط مکان‎یابی مطابقت ندارد. از ویژگی‎های مکان پیشنهادی برای احداث شهرک صنعتی در شهرستان جلفا، این منطقه با مساحت 83 هکتار، در ارتفاع 987 متری از سطح دریا‎های آزاد و در زمین‎هایی با شیب 2 درصد قرار دارد. لازم به ذکر است که به دلیل وجود میکروگسل‎های زیاد در منطقه جلفا، مکان پیشنهادی در فاصله37/1897 متری از گسل‎های موجود، به دور از زمین‎های کشاورزی، باغات و جنگل و از نظر سنگ شناسی در زمین‎های مقاوم قرار گرفته است.

چکیده انگلیسی:

A suitable place for the establishment of industrial activities is one of the indispensable factors for industrial development, so addressing the issue of locating and assessing the location of industrial settlements is appropriate and the situation of these settlements in relation to each other and to the desirable location is important. The main purpose of this research is spatial and location analysis of Jolfa industrial town using combined AHP and ELECTRE methods. The type of research is applied and the research method is descriptive-analytical and documentary, library and Delphi studies have been used to collect the necessary data. After selecting the initial criteria, they were classified into four groups. Then questions and questionnaires were developed. In the Delphi method, 20 experts and specialists were polled. In this way, the data were collected and used. AHP model in Expert choice software environment was used to combine criteria and sub-criteria in order to identify and determine their weight. In the next stage, by applying the weights obtained from the AHP model in the GIS environment, the lands of Jolfa were identified. Then, completely suitable zones above 50 hectares were selected and evaluated and ranked using the ELECTRE model according to 16 important criteria involved in the optimal location of industrial settlements, and the most suitable sites were identified in order to evaluate the current location of Jolfa industrial town. The results of comparing the zones selected for the establishment of the industrial town with its current location showed that the current location of the industrial town in Jolfa does not correspond with the principles and criteria of a suitable location. One of the features of the proposed location for the construction of an industrial town in Jolfa is that the town with an area of ​​83 hectares is located at an altitude of 987 meters above the sea level and exists on lands with a slope of 2%. It should be noted that due to the presence of many micro-faults in Jolfa region, the proposed site is located at a distance of 1897.37 meters from the existing faults, away from agricultural lands, gardens and forests and in terms of lithology is located in resistant lands.

منابع و مأخذ:

 

1. ارغان، عباس.عسکری، مجتهدزاده . 1400 . مقایسه شهرک‎های صنعتی با تأکید بر میزان جذب متقاضیان، اشتغال و سرمایه گذاری با استفاده از ,GISمطالعه موردی: شهرک‎های صنعتی عباس‌آباد، ایوانکی، گرمسار و سمنان فصل نامه آمایش محیط، شماره 52 ، بهار.


2. افراسیابی، م، ارجمند، ع، دستپاک ، ر. 1395. مکان‎یابی شهرک‎های صنعتی با استفالده از روش AHP ، سومین کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و سازه، موسسه تحقیقاتی، پژوهشی علوم و تکنولوژی نروژ.


3. اخوان، ح ، نظری، ر. 1386. عملکرد شهرک‎های صنعتی در استان گلستان و ارائه راهکار اجرایی برای بهبود آنها، مجله اقتصادی ، 73 و74(7) : 23-1.


4. امیدنیا، عباس، غوابش، عبدالقاسم، کاکا، جاسم، مقدم،  محمد، آبسته، منی، کریمی کیا، اسماء. 1383 . گزارش نهایی طرح تحقیقاتی بررسی عملکرد شهرک‎های صنعتی در استان خوزستان، وزارت امور اقتصادی و دارایی، معاونت امور اقتصادی، (شهریور)، دبیرخانه کمیته تخصصی.


5. تولایی، سیمین. 1370. تحلیلی از کارکرد‎های فضایی مکان شهرک‎های صنعتی ایران (البرز،کاوه، رشت) ، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی.


6. جعفریه، م. ارزیابی مکان یابی شهرک‎های صنعتی غرب استان تهران، نمونه موردی (اشتهارد و نظرآباد)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران.


7. حاجبی، ش، سلیمانی، غ، پورمحمد ،ر. 1395. مکان‎یابی شهرک‎های صنعتی با استفاده از تکنیک‎های تصمیم‌گیری چند معیاره )مطالعه موردی: شهرک صنعتی شهرستان دیواندره در استان کردستان(، فصلنامه مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، 34(10) : 73-64.


8. رضایی، م،ر، خاوریان گرمسیر، الف، ر. 1393. تحلیلی بر معیارها و شاخص‎های مکان‌یابی شهرک‎های صنعتی با تأکید بر اصول برنامه ریزی فضایی و آمایش سرزمین در ایران، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه ای،12(4) :12- 1.


9. رئیسی، م؛ سقانیان، ع .1389. مکان‌یابی صنایع با استفاده از معیارهای جغرافیایی)مطالعة موردی: شعاع پنجاه کیلومتری شرق اصفهان)، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، 4(99): 134- 115


10. رضویان، محمد تقی. 1376 . مکان گزینی واحد‎های صنعتی"، چاپ اول، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز.


11. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان شرقی، سالنامه آماری استان، سال1385 و390 .


12. شوشتری، رضا . معروف نژاد، عباس.1399. رتبه بندی جایگاه‎های پمپ بنزین از منظر شهروندان با استفاده از مدل Vikor مطالعه موردی: شرق کلانشهر اهواز فصل نامه آمایش محیط، شماره 48 ، بهار.


13. شریفی پور، ر، احمدیان، ر، دانه کار، ا. 1389. تعیین و اولویت‌بندی معیارهای مکان‎یابی شهر جدید پارس با استفاده از ارزیابی چند معیاره مکانی و کاربرد تحلیل سلسله مراتبی، آمایش سرزمین، 2(2) : 65- 51 .


14. شرکت شهرک‎های صنعتی ایران. 1378. شهرک صنعتی به روایتی دیگر، تهران، انتشارات شرکت شهرک‎های صنعتی ایران، چاپ اول.


15. عبدلی،گ، عباسی نژاد، ح. 1386. تجمع‎های صنعتی در توسعه صنعتی و منطقه‌ای، مجله تحقیقاتجغرافیایی، 78:  59-86


16. علیجانی، بهلول.1394. تحلیل فضایی، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی،3(2): 14-1.


17. قنبران، عبدالحمید. حسینعلی، فرهاد. حسینی، سید باقر. بهرامی دوست، پیمان. 1395 . مکان‎یابی مراکز بیمارستانی با تکیه بر مخاطرات طبیعی و با استفاده از مدل تحلیل شبکه‌ای ANP نمونه موردی : منطقه پنج شهر تهران، فصل نامه آمایش محیط، شماره.


18. قدسی پور، ح. 1387. فرایند تحلیل سلسله مراتبی، چاپ پنجم ،تهران، انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر.


19. مقدم ، مهدی .1391 .مکان‎یابی صنایع در فضایی نابرابر، دو فصلنامه علمی - تخصصی اقتصاد توسعه و برنامه‌ریزی، ( پاییز و زمستان ،2(1) :32- 19


20. مرکز آمار ایران. 1390. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور.


21. مطیعی لنگرودی، س. ح. اثرات اقتصادی اجتماعی شهرک‎های صنعتی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهرک صنعتی مشهد)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، پیاپی61، 2 (16) : 38 – 21.


22. منوری، سید مسعود، طبیبیان، سحر، (1385). تعیین عوامل زیست محیطی در مکان‌یابی شهرهای جدید در ایران، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 3(8) : 9-1.


23. نصراللهی، ز. صالحی قهفرخی، ف. 1391. عوامل مؤثر بر مکان‎یابی شهرک‎های صنعتی با توجه به شاخص‎های توسعه پایدار و اولویت‌بندی آنها با استفاده از اعداد فازی مثلثی (مورد نمونه اراک)، فصلنامه پژوهش‎های رشد و توسعه اقتصادی،7(2): 123 –


24. وارثی، ح. ر. تقوایی، م. شریفی، ن. 1394. تحلیل فضایی و مکان‎یابی بهینه فضاهای سبز شهری (نمونه موردی شهر نجف آباد) مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 21(6) : 72- 51.

 

25. Bertolini, M., & Braglia, M. 2006. Application of the AHP Methodology in Making a Proposal for a Public Work Contract, 17 January.


26. Fernando ,G.M.T.S . Pinnawala Sangasumana, Ven. Edussuriya, C.H. 2015. A GIS Model for Site Selection of Industrial Zones in Sri Lanka, (A Case Study of Kesbewa Divisional Secretariat Division in Colombo District), International Journal of Scientific & Engineering Research, 6, (11),2229-5518.


27. Fataei, E. Aalipour erdi, M. Farhadi, H. Mohammadian,M. Industrial State Site Selection Using MCDM Method and GIS in Germi, Ardabil, Iran.  Journal   of Industrial and Intelligent Information 3, ( 4), 324-329.


28. Fernandez, I. and Ruiz, M. C. 2009. Descriptive model and evaluation system to locate sustainable industrial areas. Journal of Cleaner Production, 17, 87-100


29. Gibbs,D.and Deutz,P.(2007) ; Reflections on Implementing Industrial Ecology Through Eco-Industrial Park Development. Journal of Cleaner Production 15, PP: 1683-1695


30. Moreno-Jiminez, J.M., Joven, J.A., Pirla, A.R., & Lanuza, A.T., (2005), A Spreadsheet Module for Consistent Consensus Building in AHP Decision Making , Journal of Group Decision and Negotiation, Vol. 14, Pp. 89-108Malczewski.j. 1999.GIS and Multi CriteriaDecision Analysis , Edition John Wiley and sonsINC.


31. Ruiz, M.C. E. Romero, M.A. Perez, and J. Fernandez. 2011. Development and Application of a Multi- Criteria Spatial Decision Support System Planning Sustainable Industrial area in Northern Spain, Automation in Construction, 22, 320-333.


32. Ramanathan, R. 2001. A note on the use of the analytic hierarchy process for environmental impact assessment, Journal of Environmental Management ,63, 27–35, doi:10.1006/jema. 2001 . 0455 .


33. Rikalovic, A. Cosic, I. Lazarevic, D. 2014. GIS Based Multi-Criteria Analysis for Industrial Site Selection. Procedia Engineering 69, 1054 – 1063.


34. Saaty, T. L. 1980. The Analytic HierarchyProcess.New York, NY: Mc Graw-Hill.


35. Ülengin, F., Kabak, O., Onsel, S., Aktas, E. & Parker, B.R. 2011. The competitiveness of nations and implications for human development.. Socio-Economic Planning Sciences, 45(1), 16–27.


36. Taibi, A., Atmani, B. 2017. Combining fuzzy AHP with GIS and decision rules for industrial site selection,International Journal of Interactive Multimedia and Artificial Intelligence,4,60-69.