سنجش و سطحبندی توسعه یافتگی شهرستانهای استان همدان از لحاظ شاخصهای بهداشت و درمانی با استفاده از تاپسیس فازی (FTOPSIS) و Arc GIS
محورهای موضوعی :
آمایش محیط
حسین غضنفرپور
1
,
حسین موسی زاده
2
,
مهدی خداداد
3
1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه شهید باهنر کرمان
2 - (دانشجوی دکتری، دانشگاه بوداپست مجارستان)
3 - (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی روستایی)
تاریخ دریافت : 1396/01/13
تاریخ پذیرش : 1396/05/17
تاریخ انتشار : 1399/12/01
کلید واژه:
توسعه یافتگی,
استان همدان,
شاخصهای بهداشت و درمان,
تاپسیس فازی (FTOPSIS),
چکیده مقاله :
در جریان هرگونه تصمیم گیری اعم از برنامه ریزی، مدیریت، ارزیابی و یا کنترل چنانچه در طلب و جستجوی شرایطی مطلوب هستیم، باید در راستای ایجاد تعادلی منطقی و واقع بینانه بین مناطق به لحاظ برخورداری از امکانات و خدمات حرکت کنیم. گام اول در جهت چنین حرکتی شناخت وضع موجود و امکانات و محدودیت های آن است. مسأله اساسی تحقیق این است که توزیع متعادلی از نظر امکانات بهداشتی و درمانی در سطح استان همدان برقرار نیست. روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و رویکرد حاکم بر آن کاربردی است. داده های مورد نیاز با بهره گیری از آمار مربوط به سالنامه آماری استان همدان در سال 1392 استخراج گردیده و جهت ارزیابی شهرستان های استان از لحاظ برخورداری از خدمات بهداشتی– درمانی از 14 شاخص استفاده گردیده است. تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون و تاپسیس فازی (FTOPSIS) و با استفاده از نرم افزار SPSS صورت پذیرفته و به منظور ترسیم نقشه ها از نرم افزار Arc GIS استفاده گردیده است. یافته های تحقیق حاکی از آن بود که پراکنش شاخص های بهداشتی درمانی در پهنه استان همدان به صورت قطبی و ناموزون است و رابطه ای منطقی بین سطح جمعیت و سطح توسعه بهداشتی درمانی برقرار نیست به گونه ای که شهر همدان مرکز سیاسی اداری استان برخوردارترین شهر بوده و بقیه شهرستان های استان در شرایط متوسط بالا و پایین و محروم قرار دارند. نتایج پژوهش ضرورت نگاهی عدالت محور در عرصه برنامه ریزی و توزیع خدمات به منظور ارائه خدمات با مطلوبیت بهتر و اقتصادی است.
چکیده انگلیسی:
During any decision including planning, management, evaluation and control, if we are seeking for a favorable condition, we should take steps through making a visionary and rational equilibrium between areas in terms of acquiring facilities and services. The first step alongside this movement is to recognize the current condition and facilities and its restrictions. The method and the approach used in this descriptive-analyzing research are practical. The required data were gathered using the statistics from the statistical book of Hamedan province in 1390 and 11 indicators were used to evaluate cities of the province in terms of acquiring health-treatment services. The data analysis was done using the Shannon Entropy technique, TOPSIS (FTOPSIS), as well as Excel and SPSS software. In order to draw maps, the Arc GIS software has been used. The obtained results indicated that the distribution of health indicators all over the Hamedan province is uneven and polar, and there is no rational connection between the population and the level of health development, so that the city of Hamedan, which is the administrative and political center of the province, is the most developed city and other cities of the province are in high, low, medium and deprived states. The results of the research reveals the necessity for a justice-based vision in planning and struggling for creating a more optimal spatial distribution of these services and indicators in the Hamedan province more than ever before.
منابع و مأخذ:
ابراهیمزاده، ع؛ رئیسپور، ک (1390)، بررسی روند تغییرات درجة توسعهیافتگی مناطق روستایی سیستان و بلوچستان با بهرهگیری از تاکسونومی عددی طی دهه‌های 1385 و 1375، جغرافیا و توسعه، شماره 24، صص 76-51.
اکبری، ن؛ زاهدی، ک (1387)، کاربرد روشهای رتبهبندی و تصمیمگیری چند شاخصه، انتشارات سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور، تهران.
الیاسپور، ب؛ الیاسپور، د؛ حجازی، ع (1390)، میزان توسعهیافتگی بخش بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان خراسان شمالی به روش تاکسونومی عددی در سال 1385، دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، دوره 3، شماره 1،صص 23-28.
امان‌پور، س؛ حسن‌پور، س (1396)، سطوح برخورداری از خدمات بهداشت و درمان در شهرستانهای استان خوزستان با بهرهگیری از تکنیک فرایند سلسله مراتبی فازی، مجله آمایش محیط، دوره 10، شماره 37، تابستان 96، صص 64-37.
بیرانوندزاده، م؛ سرخکمال، ک؛ علیزاده، س د؛ شیخ الاسلامی، ع ر (1386)، تحلیلی بر میزان توسعه یافتگی استان خراسان شمالی و جایگاه آن در کشور، مجله علوم جغرافیایی، شماره7 و 8.
پورطاهری، م (1389)، کاربرد روشهای تصمیمگیری چندشاخصه در جغرافیا، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.
تقوایی، م؛ شاهیوندی، ا (1389)، پراکنش خدمات بهداشتی و درمانی در شهرستانهای ایران، رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 39، صص54-33.
تقوایی، م؛ شفیعی، پ (1388)، کاربرد تحلیل عاملی و خوشهای در ارزیابی فضایی- مکانی مناطق روستایی استان اصفهان، اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 68، صص 76-57.
توکلینیا، ج؛ کانونی، ر؛ خاوریانگرمسیر، ا؛ پاسبان عیسیلو، و (1394)، تحلیل نابرابریهای توسعه منطقهای در بخش بهداشت و درمانِ استان اردبیل، فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال پنجم، شماره 18، تابستان، صص 14-1.
جعفری، م؛ سیفی، ح؛ جعفری، ع (1393)، سنجش میزان توسعهیافتگی بخش بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان زنجان به روش تاکسونومی عددی درسال 1390، مجله مدیریت بهداشت و درمان، شماره 4.
حسینی، هـ ؛کرم، ا، صفاری، ا؛ قنواتی، ع؛ بهشتیجاوید، ا (1390)، ارزیابی و مکان‌یابی جهات توسعه فیزیکی شهر با استفاده از مدل منطقفازی مطالعه موردی: شهر دیواندره، شماره 23، صص 83-63.
حکمتنیا، ح؛ موسوی، م ن (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامهریزی شهری و ناحیهای، انتشارات علم نوین.
زنگیآبادی، ع؛ اکبری، م (1390)، ارزیابی و تحلیل میزان توسعهیافتگی شهرستانهای استان فارس، محیطشناسی، سال سی و هفتم، شمارة 59، صص 122 – 113.
زنگیآبادی، ع؛ امیرعضدی، ط؛ پریزادی، ط (1391)، تحلیل فضایی شاخصهای توسعه خدمات بهداشت و درمان در استان کردستان، جغرافیا، دوره جدید، سال دهم، شماره 32، صص 215 – 199.
زنگیآبادی، ع؛ علیزاده، ج؛ احمدیان، م (1390)، تحلیلی بر درجه توسعهیافتگی شهرستانهای استان آذربایجانشرقی (بااستفاده از تکنیک TOPSISو AHP)، نگرشهای نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شماره اول.
سپهردوست، ح(1390)، عوامل مؤثر بر توسعهیافتگی از دیدگاه شاخصهای سلامت، مدیریت اطلاعات سلامت، دورة هشتم، شمارة دوم، صص 8- 1.
موسوی، س م، انجمشعاع، م؛ رجبیواسوکلایی، ق؛ عزتیاثر، م؛ ورهزردی، ر (1394)، ارزیابی شهرستانهای استان آذربایجان غربی در زمینه بهرهمندی از شاخصهای توسعه خدمات بهداشتی و درمانی، مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه، دوره سیزدهم، شماره سوم، پی در پی 68، خرداد، صص 245-234.
شمس، م؛ رحمانی، ا؛ مسلسل، ع (1394)، ارزیابی توسعهیافتگی بخش مسکن در سطوح ناحیهای با بهرهگیری از مدل تحلیل عاملی (مطالعة موردی: ناحیة میانی استان همدان)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دورة 47، شمارة 3، پاییز، صص 505-493.
صادقیفر، ج؛ سیدین، س ح، انجمشعاع، م؛ رجبی واسوکلایی، ق؛ موسوی، س م؛ آرمون، ب (1393)، تعیین درجه توسعهیافتگی شهرستانهای استان بوشهر از نظر شاخصهای بهداشتی درمانی با استفاده از روش تاکسونومی عددی، مجله علومپزشکی رازی دوره 21، شماره 118.
صیدایی، س ا؛ جمینی، د؛ جمشیدی، ع (1393)، تحلیلی بر وضعیت شاخصهای بهداشتی و درمانی در شهرستانهای استانکرمانشاه با بهرهگیری از مدلهای TOPSIS، AHP و تحلیل خوشهای، مجله برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، سال چهارم، شماره 1، صص 64-43.
ضرابی، اصغر و شیخبیگلو، رعنا (1390)، سطحبندی شاخصهای توسعة سلامت استانهای ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 42،ص 107- 128.
ضرابی، ا؛ محمدی، ج؛ رخشانینسب، ح ر (1386)، تحلیل فضایی شاخصهای توسعه خدمات بهداشت و درمان، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره 27، ص 213- 234.
عبدلی، ا؛ صارمی، ح ر؛ بیرانوند، م (1393)، بررسی سطح توسعهیافتگی شهرستانهای استان لرستان به تفکیک بخشهای آموزشی و بهداشتی-درمانی طی برنامه چهارم توسعه، فصلنامه مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، صص 162-145.
عطائی، م (1389)، تصمیم گیری چند معیاره فازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول.
غضنفرپور، ح، کاکادزفولی، ا؛ کاکادزفولی، ا (1398)، تحلیل و سطحبندی شهرستانهای استان کرمان براساس شاخصهای آموزشی با استفاده از مدل Topsis، مجله آمایش محیط، دوره 12، شماره 44، بهار 1398، صص 84-65.
غنضنفرپور، ح (1392)، سطحبندی و میزان توسعهیافتگی خدمات بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان کرمان با استفاده از شاخصهای تمرکز، مجله علمی-پژوهشی برنامهریزی فضایی (جغرافیا)، سال سوم، شماره چهارم (پیاپی 11)، زمستان، صص 18-1.
محمدی، ج؛ احمدیان، م؛ علیزاده، ج؛ جمینی، د (1391)، تحلیل فضایی توسعة شاخصهای بهداشتی درمانی در استان آذربایجانغربی، فصلنامة علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 47.
نظم‌فر، ح، علی‌بخشی، ا (1397)، میزان برخورداری شهرستانهای استان خوزستان از شاخصهای شهر سالم، مجله آمایش محیط، دوره 11، شماره 42، پاییز 1397، صفحات 42-23.
یداللهی، ح؛ امینی، ن؛ اینانلو، ص (1385)، رتبهبندی سلامت استانهای کشور، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 20، صص 27-48.
Adshead, F., Thorpea, A and Rutter, J., 2006, Sustainable development and public health: A national perspective, Public Health (120):1102–1105.
Anisseh, Mohammad and Rosnah bt Mohd Yusuff, 2011, Developing a fuzzy TOPSIS model in multiple attribute group decision making, Scientific Research and Essays Vol. 6(5), pp. 1046–1052
Distaso, A., 2007, Well-being and/or quality of life in EU countries through a multidimensional index of sustainability, Ecological Economics (64): 163-180.
Fang P, Dong S, Xiao J, Liu C, Feng X, Wang Y, 2010, Regional Inequality in Health and its Determinants: Evidence from China. Health Policy 2010; 94(1):14-25.
Hepu Deng, 1999, Multicriteria analysis with fuzzy pairwise comparison,International Journal of Approximate Reasoning 21(1999)215-231
Horev T, Pesis-Katz I., 2004, Mukamel DB. Trends in Geographic Disparities in Allocation of Health Care Resources in the US. Health Policy 2004; 68(2):223-32.
Kontodimopoulos N, Nanos P, Niakas D, 2006, balancing efficiency of health services and equity of access in remote areas in Greece. Health Policy 2006; 76(1): 49-57.
Kreng VB, Yang C-T., 2011, the Equality of Resource Allocation in Health Care under the National Health Insurance System in Taiwan. Health Policy 2011; 100(2–3):203-10.
Stuckler, D., Basu, S., & McKee, M., 2010, Drivers of inequality in Millennium Development Goal progress: a statistical analysis. PLoS medicine, 7(3), e1000241.
Yazdani Chamini, A, Haji Yakhchali, S, 2012, Tunnel Boring Machine (TBM) selection using fuzzy multicriteria decision making methods, Tunnelling and Underground Space Technology 30 (2012) 194-204).
_||_
