کاربرد شاخص‌های مورفومتری تکتونیکی جنبا در برآورد وضعیت تکتونیکی گسل‌های مکران در محدوده حوضه های آبریز تبرکن و گز

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

داود مختاری ¹ , محمدحسین رضایی مقدم ² , شبنم محمودی ³ , عباس مرادی ⁴

1 - استاد گروه جغرافیا(ژئومورفولوژی) دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطیدانشگاه تبریز، تبریز،ایران
2 - استاد گروه جغرافیا( ژئومورفولوژی)دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطیدانشگاه تبریز،تبریز،ایران
3 - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز،تبریز،ایران
4 - استادیار گروه علوم جغرافیایی،دانشگاه هرمزگان،بندر عباس،ایران

تاریخ دریافت : 1396/08/21 تاریخ پذیرش : 1397/02/29 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: شاخص ژئومورفیک, فعالیت تکتونیکی, مکران, جاسک, سیریک,

چکیده مقاله :

شاخصژئومورفیکابزاریبرایتحلیل هایمورفوتکتونیکیوپایه ایبرایتشخیصتغییرشکل هایتکتونیکیوتخمینناپایدارینسبیفعالیت هایتکتونیکیاست. اینتحقیقی،توصیفیتحلیلی،باهدفبررسی میزانفعالیت هاینوساختیحوضه هایآبریز است.این حوضه ها، از رودخانه گز شروع وبه رودخانه تبرکن ختم می شوند واززیر حوضه هایآبریزسیریک و جاسک در منطقه مکران، واقع در شرق هرمزگانهستند.هم اکنونطرح های توسعه درمکراندر حال اجرا ستلذاارزیابی فعالیت هاینئوتکتونیکیمی تواند در برآورد محدودیت هایژئومورفیکمنطقه موثرباشد زیرااجرای زیرساخت ها بدون ارزیابی خطرات موجود هزینه های سنگینی در پیدارد.دراینپژوهشازشاخص های،(Smf)، (T)، (VF)، (SL)،(Af)ومنحنیهیپسومتریاستفادهشد. برای ارزیابی شاخص هایمذکورازنقشه هایتوپوگرافی،داده هایسطوحارتفاعی(DEM) وتصاویرگوگل ارثونرمافزارArc GISاستفادهشد.نتایجنشانمی دهداگرچه همه حوضه ها از نظر تکتونیکی فعالند، حوضه هایتبرکن و گزبه ترتیب بالاترین و کمترین میزان فعالیت تکتونیکی را دارند

چکیده انگلیسی:

شاخصژئومورفیکابزاریبرایتحلیل­هایمورفوتکتونیکیوپایه­ایبرایتشخیصتغییرشکل­هایتکتونیکیوتخمینناپایدارینسبیفعالیت­هایتکتونیکیاست. اینتحقیقی،توصیفیتحلیلی،باهدفبررسی میزانفعالیت­هاینوساختیحوضه­هایآبریز است.این حوضه­ها، از رودخانه گز شروع وبه رودخانه تبرکن ختم می­شوند واززیر­حوضه­هایآبریزسیریک و جاسک در منطقه مکران، واقع در شرق هرمزگانهستند.هم­اکنونطرح­های توسعه درمکراندر حال اجرا­ستلذاارزیابی فعالیت­هاینئوتکتونیکیمی­تواند در برآورد محدودیت­هایژئومورفیکمنطقه موثرباشد زیرااجرای زیرساخت­ها بدون ارزیابی خطرات موجود هزینه­های سنگینی در­پیدارد.دراینپژوهشازشاخص­های،(Smf)، (T)، (VF)، (SL)،(Af)ومنحنیهیپسومتریاستفادهشد. برای ارزیابی شاخص­هایمذکورازنقشه­هایتوپوگرافی،داده­هایسطوحارتفاعی(DEM) وتصاویرگوگل­ارثونرمافزارArc GISاستفادهشد.نتایجنشانمی­دهداگرچه همه حوضه­ها از نظر تکتونیکی فعالند، حوضه­هایتبرکن و گزبه ترتیب بالاترین و کمترین میزان فعالیت تکتونیکی را دارند.

منابع و مأخذ:

1- ارفع­نیا، رامین. 1391. تکتونیک  فعال در منطقه اقلید، کاربرد مدل رقومی سرزمینی (DTM) در مورفوتکتونیک، فصلنامه ، زمین شناسی ژئوتکنیک، سال ششم ، شماره چهارم، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

2- اسدی، عبد­المجید. 1393. مطالعه مورفوتکتونیکی حوضه تنگ­براق، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال هفتم، شماره پنجاه و دو ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لار.

3-افضلی نژاد ، کرامت، لک ، راضیه ، ثروتی، محمدرضا و بیاتانی، فاطمه.1390. معرفی و بررسی سایت گل­فشانهای گتان شهرستان جاسک و اهمیت زمین گردشگری آنها، علوم زمین، سال بیست و یکم، شماره هشتادو دو، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران.

4-اکبریان، محمد.1393. تحلیل مورفوژنز توده­های ماسه­ای جلگه ساحلی و تغییرات زمانی آنها(نمونه موردی: ساحل غربی مکران)، رساله دکتری، استاد راهنما دکتر سیاوش شایان، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا.

5- ایلدرمی، علیرضا، 1388، بررسی مورفولوژی پرتگاه و تحول پسروی جبهه شمالی توده کوهستانی الوند، جغرافیا و برنامه­ریزی ، سال چهاردهم، شماره سی، دانشگاه تبریز.

6-باقری سیدشکری، سجاد .1387. بررسی نقش تکتونیک در شکل­گیری و تحول لندفرمهای تاقدیس قلاجه استان کرمانشاه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر مهران مقصودی، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا، گروه جغرافیای طبیعی.

7- بهرامی، شهرام، شایان، سیاوش. 1392. بررسی تاثیر تکتونیک در ویژگی­های مورفومتریک شبکه زهکشی و سطوح مثلثی شکل تاقدیس دهنه خشک، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال بیست وهشتم، شماره سه، انتشارات پاپلی، مشهد.

8- پور کرمانی، محسن، سلگی، علی. 1388. مورفوتکتونیک، چاپ اول، تهران، دانشگاه آزاد واحد علوم وتحقیقات.

9- جامی، محسن، رادان کوهپایی، محمدیاسر ، میرزینلی یزدی، سیدحسین ، کاظمی،  عیوض.1391. هندسه فرکتالی گسلها و لرزه­خیزی در جنوب­شرق ایران(مکران)، اولین همآیش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران- 28 لغایت 30 بهمن 1391، چابهار.

10- جداری عیوضی، جمشید. 1381 . ژئومورفولوژی،چاپ اول، ایران، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.

11-جمور, یحیی؛ زهرا موسوی؛ حمیدرضا نانکلی و مرتضی صدیقی. ۱۳۸۶. برآورد اولیه میدان سرعت و استرین از شبکه دائمی GPS ایران برای اهداف ژئودینامیک ( IPGN )، اولین همایش پیش نشانگرهای زلزله، تهران، مرکز مطالعات پیش نشانگرهای زلزله، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، https://www.civilica.com/Paper-CEQP01-CEQP01_015.html.

12- حاجی علی بیگی، حسین.1380. مورفوتکتونیک حوضه تهران. پایان نامه ارشد، استاد راهنما: محسن پور­کرمانی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین، گروه جغرافیا.

13- حبیب اللهیان،  محمود ، رامشت، محمدحسین.1391. کاربرد شاخص های ارزیابی تکتونیک جنبا در برآورد وضعیت تکتونیکی بخش علیای زاینده رود، جغرافیا و توسعه،سال دهم، شماره بیست­وشش، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

14- رزاقیان، غزاله ، بی­تالهی، علی ، پورکرمانی، محسن و آرین، مهران .1392. پهنه­بندی گستره ایران بر پایه ضرایب لرز ه­خیزی ( Rate (λ) و Mmax ، علوم زمین، سال بیست و سوم، شماره نود، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران.

15- رضائی­مقدم، محمد­حسین ، خیری­زاده آروق، منصور.1393. ارزیابی فعالیتهای نئوتکتونیکی با استفاده از شاخصهای کم ی ژئومورفیک (منطقه مورد مطالعه: بخشی از البرز شرقی در شمال استان سمنان)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنجم، شماره هجدهم، دانشگاه سبزوار.

16- سلیمانی، شهریار. 1378. رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان با نگرشی بر مقدمات دیرینه­شناسی، چاپ اول، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران.

17- شایان، سیاوش، شریفی­کیا، محمد، زارع، غلامرضا و امیری، شهرام.1390. ارزیابی فعالیت­های نو زمین­ساختی حوضه­های آبریز با شاخص­های ژئومورفولوژیک مطالعه موردی: حوضه آبریز پاسخن، استان فارس، فصلنامه جغرافیا و آمایش سرزمین، سال اول، شماره اول، دانشگاه تهران.

18- علوی، احمد، درخشانی، رضا، حق­شناس، علی. 1385. تحلیل مورفو­دینامیکی تاقدیس نار( شما غرب لامرد) فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال سوم، شماره دوازدهم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران.

19- کرمی، فریبا ، بیاتی خطیبی مریم ، نیکجو محمدرضا ، مختاری داود.1392. بررسی و تحلیل شواهد ژئومورفولوژیک و تکتونیک فعال در حوضه­های شمالی شهرچای میانه، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره چهل­ودو، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر.

20-گورابی، ابوالقاسم، امامی، کامیار. 1396. تأثیرات نوزمین­ساخت بر تغییرات مورفولوژیک حوضه­های زهکشی سواحل مکران، جنوب­شرق ایران، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی، سال‌ششم، شماره یک، انجمن ایرانی ژئومورفولوژی. تهران.

21- مددی، عقیل، رضایی­مقدم، محمدحسین، رجایی، عبدالحمید. 1383.تحلیل فعالیت­های نئوتکتونیک با استفاده از روش­های ژئومورفولژی در دامنه­های شمالغربی تالش(باغروداغ) ،پژوهش­های جغرافیایی، سال دهم، شماره چهل و هشت، دانشگاه تهران.

22- مختاری کشکی، داود.1385 .کاربرد شاخص­های ریخت­سنجی در تعیین میزان فعالیت گسلها، مورد نمونه: گسل - شمالی میشو، علوم زمین، سال پانزدهم شماره پنجاه­ونه ، سازمان زمین شناسی کشور، تهران.

23- نجفی پور، نوشین، رحیمی، حبیب.1394. برآورد ضریب کیفیت امواج کدا در منطقه مکران، جنوب­شرق ایران، مجله ژئو فیزیک ایران، سال نهم، شماره دو، انجمن ژئو فیزیک ایران، تهران.

24- نجفی اسماعیل، صفاری امیر، قنواتی عزت الله، کرم امیر.1393. ارزیابی فعالیت­های نو زمین­ساختی با استفاده از شاخص­های ژئومورفولوژیک در حوضه­های آبریز کلان شهر تهران،تحلیل فضای مخاطرات محیطی، سال اول، شماره پیاپی چهار، دانشگاه خوارزمی.

25-نگارش، حسین. 1383. ویژگی­های ژئومورفولوژیکی سواحل بالا آمده جنوب­شرق ایران، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال اول، شماره یک، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.

26-نوحه­گر، احمد، یمانی، مجتبی. 1385. ژئومورفولوژی ساحل شرقی تنگه هرمز با تاکید بر فرسایش بادی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه هرمزگان.

27-Bull, W.B, MCFaden,L.D. 1977 Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault, California; annual Geommmorphology symposium; state university of New York .

28-Bull, william. B . 1984. Tectonic Geomorphology Journal of Geological education,Vol.32,No.5.

29-Doornkamp, J.C. (1986): Geomorphological Approaches to The Study of Geotectonic, Journal of Geological society, Vol.143,No.2, London.

30-Garrote, J., Heydt, G.G. and Cox, R.T. 2008. Multi-stream order analyses in basin asymmetry: A tool to discriminate the influence of neotectonics in fluvial landscape development (Madrid Basin, Central Spain),Geomorphology, Vol.102,No.1, United kingdom. ,www.elsevier.com/locate/geomorp

31-Grohmann, C.H. .2004. Morphometric analysis in geographic information systems: applications of free software GRASS and R. Computers and Geosciences, Vol.30, No9-10, Tarrytown , NY, USA.

32-Grohmann, C.H., Riccomini, C. and Chamani, M.A.C. 2011. Regional scale analysis of landform configuration with base-level (isobase) maps. Hydrology-and-Earth-System-Sciences, Vol.15, No.5, www.hydrol-earth-syst-sci.net.

33-Keller, Edward .A., Pinter, Nicholas .1996. Active tectomics; Prentice Hall publisher, Newjersey.

34-Perez Pena, J.V., Azanon, J.M., Azor, A. 2009. CalHyps: An ArcGIS extension to calculate hypsometric curves and their statistical moments. Applications to drainage basinanalysis in SE Spain. Computers & Geosciences, Vol.35 ,No.6, United kingdom.

35-Siddiqui Saima ..2014. Appraisal of Active Deformation Using DEM-Based Morphometric

Indices Analysis in Emilia-Romagna Apennines, Northern Italy, Geodynamics Research International Bulletin (GRIB) ,Vol.1,No,3, www.geo-dynamica.com.

36-  http://ngdir.ir